Януш Радзівіл

Гэтая назва мае некалькі сэнсаў. Калі вас цікавяць іншыя сэнсы, глядзіце таксама Януш Радзівіл (неадназначнасьць).

Гетман польны літоўскі (1646—1654), ваявода віленскі (з 1653) і гетман вялікі літоўскі (з 1654).

Януш Радзівіл
лац. Januš Radzivił

Януш Радзівіл. Д. Шульц, 1654 г.
Герб «Трубы»
Асабістыя зьвесткі
Нарадзіўся	2 сьнежня 1612 Попелі
Памёр	31 сьнежня 1655 Тыкоцін
Пахаваны	Кейданскі кальвінскі збор[d]
Род	Радзівілы
Бацькі	Крыштап Радзівіл Ганна з Кішкаў
Жонка	Кацярына з Патоцкіх Марыя Лупу
Дзеці	ад 1-га шлюбу: Ганна Марыя
Дзейнасьць	дыплямат, палітык, вайскавод

Меў багатыя маёнткі, у тым ліку Біржы, Кейданы, Віжуны, Попелі і Яшуны на тэрыторыі сучаснай Летувы, Любчу ў Наваградзкім павеце, Дойліды і Заблудаў у Гарадзенскім павеце, Невель у Віцебскім павеце, Себеж у Полацкім ваяводзтве. Трымаў Камянецкае, Барысаўскае, Амсьціслаўскае і іншыя староствы. Князь Сьвятой Рымскай Імпэрыі на Біржах і Дубінках.

Зь біржанска-дубінкаўскай лініі роду Радзівілаў, сын Крыштапа Радзівіла, гетмана вялікага літоўскага, і Ганны з Кішкаў. Кузэн Багуслава Радзівіла. Вызнаваў кальвінізм.

Скончыў кальвінісцкую Слуцкую гімназію, працягваў адукацыю ў Ляйпцыскім, Альтдорфскім і Лейдэнскім ўнівэрсытэтах, наведаў Францыю і Ангельшчыну.

 

У 1633 годзе, наняўшы ў Нідэрляндах 1 тысячу пяхотнікаў і 200 драгунаў, вярнуўся на радзіму і ўзяў удзел у Смаленскай вайне. Вызначыўся ваенным талентам. Атрымаўшы ў 1646 годзе пасаду палявога гетмана літоўскага, надзвычай пасьпяхова правёў свае першыя самастойныя кампаніі супраць казакаў. У ліпені 1649 году разьбіў пад Лоевам 15-тысячнае войска казацкага палкоўніка Крычэўскага, праз два гады тамсама — войска казацкага палкоўніка Нябабы і бязь бітвы здабыў Кіеў.

Фундаваў кальвінісцкія зборы і школы ў Вялікім Княстве Літоўскім, апекваўся пратэстанцкімі супольнасьцямі, фінансаваў атрыманьне адукацыі ў эўрапейскіх унівэрсытэтах мясцовай пратэстанцкай моладзі.

У палітычных дачыненьнях быў прыхільнікам ідэі незалежнасьці Вялікага Княства Літоўскага. Яшчэ ў маладосьці ў Вільні пры манарху кінуў польскім сэнатарам: «Пагарды, столькі разоў прычыненай, літоўскі народ няздольны вытрымаць! Прыйдзе час, — паны-палякі да дзьвярэй не патрапяць: праз вокны іх выкідваць будзем». Дзеля гэтага ўжо ў 1649 годзе спрабаваў наладзіць кантакты з Швэцыяй.

У часе вайны Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай атрымаў перамогу над маскоўскім войскам у Бітве пад Шкловам (12 жніўня 1654 году) і паразу ў Бітве пад Шапялевічамі (24 жніўня 1654 году). Паранены, ледзь пазьбег палону: мясцовы жыхар правёў яго праз балоты да Барысава, далей скіраўся на Менск зьбіраць войска. У студзені 1655 годзе спрабаваў адбіць Магілёў.

Па заняцьці маскоўскімі захопнікамі ўлетку 1655 году большай часткі тэрыторыі сучаснай Беларусі, а таксама Вільні і Коўны, ініцыяваў складаньне уніі з швэдзкім каралём Карлам Густавам (Кейданы, 17 жніўня 1655 году). Паводле гэтай умовы Вялікае Княства Літоўскае выходзіла з складу Рэчы Паспалітай і ўступала ў фэдэрацыйны зьвяз з Швэцыяй.

Аднак акт Кейданскай уніі не ажыцьцявіўся. Супраць Януша Радзівіла ўзбунтаваліся харугвы ўласнага войска. З рэштай адданых сілаў ён зачыніўся ў Тыкоцінскім замку, дзе неўзабаве і памёр (паводле некаторых зьвестак, быў атручаны).

Першы раз ажаніўся ў 1638 годзе з Кацярынай Патоцкай, другі — у 1645 годзе з Марыяй, дачкой малдаўскага гаспадара Васіля Лупу. У першым шлюбе меў дачку Ганну Марыю, якая выйшла замуж за Багуслава Радзівіла і прынесла яму ў пасаг бацькавы ўладаньні. Першы шлюб зблізіў Януша Радзівіла з каталікамі, другі — з праваслаўнымі.

Малярства

• Творы малярства
•  
  Давід Байі, 1632 г.
•  
  Б. Стробэль, 1634 г.
•  
  Невядомы мастак, каля 1652 г.

•  
  Невядомы мастак, XVII ст.
•  
  Невядомы мастак, 1733—1737 гг.
•  
  Невядомы мастак, каля 1888 г.

Графіка

• Графічныя партрэты
•  
  Невядомы мастак, 1640-я гг.
•  
  В. Гандзіюс, XVII ст.
•  
  Невядомы мастак, 1646—1653 гг.
•  
  Невядомы мастак, каля 1650 г.

•  
  C. Merian, 1653 г.
•  
  J. Meyssens, 1670 г.
•  
  М. Лянг, 1671 г.
•  
  Невядомы мастак, XVII ст.

•  
  З альбома «Выявы роду Радзівілаў». Г. Ляйбовіч, 1758 г.
•  
  К. Рачынскі, 1838 г.
•  
  М. Старкман, 1857 г.
•  
  В. Герсан, 1860—1862 гг.

Імя Януша Радзівіла атрымаў Радзівілаўскі летапіс.

Януш Радзівіл — адзін з пэрсанажаў гістарычнага раману польскага пісьменьніка Генрыка Сянкевіча «Патоп» (1884—1886).

• 100 пытанняў і адказаў з гісторыі Беларусі / Уклад. І. Саверчанка, З. Санько. — Менск: Рэдакцыя газеты «Звязда», 1993. — 80 с.
• Барэвіч А. Староста барысаўскі Януш Радзівіл // Гоман Барысаўшчыны. № 3 (108), 2008 г.
• Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 2: Кадэцкі корпус — Яцкевіч. — 788 с. — ISBN 985-11-0378-0
• Сагановіч Г. Невядомая вайна: 1654—1667. — Менск: Навука і тэхніка, 1995. — 144 с. ISBN 5-343-01637-5.
• Шышыгіна-Патоцкая К. Нясвіж і Радзівілы. — Менск: «Беларусь», 2007. — 240 с.: іл. ІSBN 978-985-01-0740-4.
• Акты, издаваемые Виленскою комиссиею для разбора древних актов. — Т. 34. Акты, относящиеся ко времени войны за Малороссию (1654-1667). — Вильна, 1909. — С. 98—100.

• К. Я. Шышыгіна-Патоцкая. Януш Радзівіл