Янаў: горад у Беларусі

Гэтая назва мае некалькі сэнсаў. Калі вас цікавяць іншыя сэнсы, глядзіце таксама Іванава, Янава, Янаў (неадназначнасьць), Янова (неадназначнасьць).

Адміністрацыйны цэнтар Янаўскага раёну Берасьцейскай вобласьці. Насельніцтва на 2018 год — 16 417 чалавек. Знаходзіцца за 132 км ад Берасьця. Чыгуначная станцыя Янаў-Палескі на лініі Берасьце — Пінск.

Янаў лац. Janaŭ
На гістарычным Рынку
Герб Янава Сьцяг Янава
Першыя згадкі:	XVII стагодзьдзе
Горад з:	1971
Краіна:	Беларусь
Вобласьць:	Берасьцейская
Раён:	Янаўскі
Насельніцтва:	16 417 чал. (2018)
Часавы пас:	UTC+3
Тэлефонны код:	+375 1652
Паштовыя індэксы:	225791—225792
СААТА:	1230501000
Нумарны знак:	1
Геаграфічныя каардынаты:	52°8′50″ пн. ш. 25°32′2″ у. д. / 52.14722° пн. ш. 25.53389° у. д. / 52.14722; 25.53389 25°32′2″ у. д. / 52.14722° пн. ш. 25.53389° у. д. / 52.14722; 25.53389
Янаў на мапе Беларусі ± Янаў Янаў
Галерэя здымкаў у Вікісховішчы

Янаў — даўняе мястэчка гістарычнай Піншчыны (частка Берасьцейшчыны), на захадзе Палесься. Да нашага часу тут захаваўся касьцёл Узвышэньня Сьвятога Крыжа ў стылі клясыцызму, помнік архітэктуры XIX ст. Сярод мясцовых славутасьцяў вылучалася капліца Сьвятога Андрэя Баболі, помнік архітэктуры XVIII ст., зруйнаваны савецкімі ўладамі.

Тапонім Янаў утварыўся ад імя Ян. У ранейшыя часы, каб пазьбегнуць блытаніны з аднайменным мястэчкам на Берасьцейшчыне, меў назву Янаў Палескі.

Традыцыйная гістарычная назва места — Янаў (іншая мясцовая форма — Яно́ва). Цяперашняя афіцыйная назва «Іванава» — вынік маскалізацыі часоў Расейскай імпэрыі і СССР, калі традыцыйнае гістарычнае імя паселішча зьмянілі дзеля сугучнасьці з абласным цэнтрам Іванава ў цэнтральнай Расеі. Пры гэтым чыгуначная станцыя захавалася назву Янаў Палескі. У нарматыўным даведніку «Назвы населеных пунктаў Рэспублікі Беларусь» традыцыйная гістарычная назва Янаў фіксуецца як варыянтная форма. Гэта значыць, што пры жаданьні мясцовых жыхароў і ўладаў яна можа стаць нарматыўнай. У наш час прапануецца вярнуць месту традыцыйную гістарычную назву Янаў у якасьці афіцыйнай.

Вялікае Княства Літоўскае

У некаторых выданьнях можна сустрэць памылковае атаясамленьне пачатку гісторыі палескага Янава зь вёскай Порхавым, уладаньнем біскупаў луцкіх. Тым часам Порхавым звалася колішняе мястэчка Берасьцейскага павету, а цяпер вёска Янаў Падляскі ў Бельскім павеце Люблінскага ваяводзтва Польшчы. Найбольш раньнія зьвесткі пра Янаў Палескі датуюцца XVII стагодзьдзем.

У XVII стагодзьдзі Янаў меў статус мястэчка ў Пінскім павеце Берасьцейскага ваяводзтва. У вайну Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай 16 траўня 1657 году Янаў захапілі казакі, якія па працяглых катаваньнях забілі тут каталіцкага місіянэра Андрэя Баболю. У 1678 годзе Я. К. Копаць заснаваў у мястэчку езуіцкую місію, якая належала да Пінскага калегіюму. У 1694 годзе Янаў перайшоў у валоданьне Ганны, дачкі Я. К. Копця і жонкі князя Канстантына Яна Шуйскага, пазьней мястэчкам валодаў яе сын А. А. Шуйскі і ўнук Я. Н. Шуйскі.

Пад уладай Расейскай імпэрыі

У выніку трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай (1795 год) Янаў апынуўся ў складзе Расейскай імпэрыі, дзе ўвайшоў у Кобрынскі павет Гарадзенскай губэрні. У XIX ст. мястэчка знаходзілася ў валоданьні Арэшкаў. У 1861 годзе расейскія ўлады раскватаравалі ў Янаве казакоў 31-га Данскога палка дзеля здушэньня сялянскіх хваляваньняў у мястэчку і ваколіцах. У 1884 годзе за 1 км ад Янава прайшла Палеская чыгунка, адкрылася невялікая станцыя (цяпер Янаў Палескі) з драўляным вакзалам, складзкімі памяшканьнямі, рамонтнымі майстэрнямі. На 1869 год у Янаве існавалі драўляная царква, мураваны касьцёл, капліца ў гонар Сьвятога Андрэя Баболі, станавая кватэра, валасная ўправа, аптэка. Паводле вынікаў перапісу 1897 году, у мястэчку было 724 будынкі, працавалі народная вучэльня і царкоўнапрыходзкая школа, сукнавальная фабрыка, гарбарны і цагельны заводы, маслабойня, 4 млыны.

За часамі Першай сусьветнай вайны ў 1915 годзе Янаў занялі войскі Нямецкай імпэрыі.

• Янаў: работы Напалеона Орды
•  
  26.05.1861 г.
•  
  26.05.1861 г.
•  
  1875 г.
•  
  1882 г.

Найноўшы час

25 сакавіка 1918 году згодна з Трэцяй Устаўной граматай Янаў абвяшчаўся часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. 1 студзеня 1919 году ў адпаведнасьці з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі ён увайшоў у склад Беларускай ССР, у Пінскі павет («падраён») Баранавіцкага раёну. Згодна з Рыскай мірнай дамовай 1921 году Янаў апынуўся ў складзе міжваеннай Польскай Рэспублікі, у Пінскім павеце Палескага ваяводзтва. На 1935 год тут знаходзіліся гмінная адміністрацыя, паштова-тэлеграфная кантора, паліцэйскі пастарунак, некалькі прыватных гатэляў, лесапільня «Горбур», паравы млын «Горбур»; дзейнічала польская школа.

У 1939 годзе Янаў увайшоў у БССР, бальшавікі зьмянілі гістарычную назву паселішча на расейскі лад на Іванава. На 1940 год тут працавалі лякарня (на 50 ложкаў), радзільны дом (на 20 месцаў), паліклініка з 4 кабінэтамі, пошта, 20 тэлефонаў, 3 тэлеграфныя апараты; дзейнічалі 7-гадовая беларуская, расейская і жыдоўская школы. 15 студзеня 1940 году Янаў атрымаў афіцыйны статус пасёлку гарадзкога тыпу і стаў цэнтрам раёну. У Другую сусьветную вайну з 27 чэрвеня 1941 да 16 ліпеня 1944 году мястэчка знаходзілася пад акупацыяй Трэцяга Райху.

У 1971 годзе Янаў атрымаў статус гораду раённага падпарадкаваньня. У 1998 году адбылося ўрачыстае адкрыцьцё помніка мастаку і кампазытару Напалеону Ордзе, ураджэнцу вёскі Варацэвічаў. 11 сакавіка 2011 году афіцыйна зацьведзілі мескія сьцяг і герб з выявай царквы-мураўёўкі.

• Места на старых здымках
•  
  Капліца Сьвятога Андрэя Баболі, 1936 г.
•  
  Вуліца Горліцкая, 1917 г.
•  
  Вуліца Магільнянская, 1918 г.
•  
  Вуліца Пінская, 1918 г.

•  
  Рынак. Касьцёл, 1916 г.
•  
  Рынак. Капліца, 1930 г.
•  
  Рынак. Царква-мураўёўка, 1916 г.
•  
  Сынагога, 1916 г.

Дэмаграфія

• XIX стагодзьдзе: 1830 год — 516 муж., зь іх шляхты 10, духоўнага стану 1, мяшчанаў-юдэяў 243, мяшчанаў-хрысьціянаў і сялянаў 262; 1866 год — 809 чал.; 1882 год — 1696 чал., зь іх 856 юдэяў; 1885 год — 2437 чал.; 1897 год — 3041 чал.
• XX стагодзьдзе: 1905 год — 2939 чал.; 1924 год — 3068 чал., зь іх 521 беларус, 289 палякаў, 190 расейцаў, 1859 жыдоў; 1935 год — 3500 чал.; 1940 год — 4918 чал.; 1946 год — 2279 чал.; 1956 год — 3 тыс. чал.; 1971 год — 7,1 тыс. чал.; 1991 год — 14,6 тыс. чал.; 1994 год — 15,6 тыс. чал.; 1998 год — 16,2 тыс. чал.
• XXI стагодзьдзе: 2006 год — 16,4 тыс. чал.; 2009 год — 16 086 чал. (перапіс); 2016 год — 16 450 чал.; 2017 год — 16 465 чал.; 2018 год — 16 417 чал.

Адукацыя

У Янаве працуюць гімназія, 3 сярэднія, музычная, дзіцяча-юнацкая спартовая школы, 6 дашкольных установаў.

Мэдыцына

Мэдычнае абслугоўваньне насельніцтва ажыцьцяўляе меская паліклініка.

Культура

Дзейнічаюць 3 бібліятэкі, дом творчасьці дзяцей і юнацтва.

Вуліцы і пляцы

Прадпрыемствы харчовай, будаўнічых матэрыялаў, дрэваапрацоўчай прамысловасьці.

Інфраструктура

Празь Янаў праходзіць турыстычны маршрут «Россып талентаў палескіх». Дзейнічае Янаўскі музэй гісторыі ўтварэньня раёну. Спыніцца можна ў гатэлі «Пад ліпамі».

У 1998 годзе ў цэнтры места паставілі помнік ураджэнцу ваколіцаў Янава мастаку і кампазытару Напалеону Орду (1807—1883).

Славутасьці

• Касьцёл Узвышэньня Сьвятога Крыжа (1848)
• Царква Покрыва Багародзіцы (1901; мураўёўка)

Страчаная спадчына

• Капліца Сьвятога Андрэя Баболі
• Касьцёл Узвышэньня Сьвятога Крыжа (XVIII ст.)

• Краявіды Янава
•  
  Касьцёл Узвышэньня Сьвятога Крыжа
•  
  Касьцёл, інтэр’ер
•  
  Пакроўская царква-мураўёўка
•  
  Помнік Напалеону Орду

• Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: БелЭн, 1998. — Т. 7: Застаўка — Кантата. — 604 с. — ISBN 985-11-0130-3
• Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 2: Кадэцкі корпус — Яцкевіч. — 788 с. — ISBN 985-11-0378-0
• Соркіна І. Мястэчкі Беларусі ў канцы ХVІІІ — першай палове ХІХ ст. — Вільня: ЕГУ, 2010. — 488 с. ISBN 978-9955-773-33-7.
• Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.: БелЭн, 1996. — Т. 3: Гімназіі — Кадэнцыя. — 527 с. — ISBN 985-11-0041-2
• Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom III: Haag — Kępy. — Warszawa, 1882.

• Янаў , Radzima.org
• Янаў, Глобус Беларусі
• Іванава (Палескае) — парафія Узвышэння Святога Крыжа, Catholic.by
• Сайт Янаўскага выканкаму (рас.)
• Харэўскі С. Радзіма першага прэзыдэнта, Наша Ніва. 6 ліпеня 2006 г.
• Вандроўка ў Янаў  (рас.)