Шчучын: горад у Беларусі

Гэтая назва мае некалькі сэнсаў. Калі вас цікавяць іншыя сэнсы, глядзіце таксама Шчучын (неадназначнасьць).

Адміністрацыйны цэнтар Шчучынскага раёну Гарадзенскай вобласьці. Насельніцтва на 2018 год — 15 475 чалавек. Знаходзіцца за 57 км на ўсход ад Горадні, за 7 км ад чыгуначнай станцыі Ражанка (лінія Ваўкавыск — Ліда).

Шчучын лац. Ščučyn
Вежа з гадзіньнікам на гістарычным Рынку
Герб Шчучына Сьцяг Шчучына
Першыя згадкі:	1436
Магдэбурскае права:	23 траўня 1761
Краіна:	Беларусь
Вобласьць:	Гарадзенская
Раён:	Шчучынскі
Насельніцтва:	15 475 чал. (2018)
Часавы пас:	UTC+3
Тэлефонны код:	+375 1514
Паштовыя індэксы:	231511, 231513
СААТА:	4258501000
Нумарны знак:	4
Геаграфічныя каардынаты:	53°36′16″ пн. ш. 24°44′33″ у. д. / 53.60444° пн. ш. 24.7425° у. д. / 53.60444; 24.7425 24°44′33″ у. д. / 53.60444° пн. ш. 24.7425° у. д. / 53.60444; 24.7425
Шчучын на мапе Беларусі ± Шчучын Шчучын
Галерэя здымкаў у Вікісховішчы

Шчучын — даўняе магдэбурскае мястэчка гістарычнай Лідчыны (частка Віленшчыны), лякальны цэнтар асьветы, навукі і дабрачыннасьці. Да нашага часу тут захаваліся збудаваныя ў стылі клясыцызму комплекс кляштару піяраў з касьцёлам Сьвятой Тэрэзы, могілкавая капліца і палац Друцкіх-Любецкіх, помнікі архітэктуры XIX стагодзьдзя, а таксама эклектычная забудова гістарычнага Рынку.

На думку географа Вадзіма Жучкевіча, тапонім Шчучын утварыўся ад прозьвішча Шчука.

У розныя часы дзеля адрозьненьня ад аднайменнага места на Падляшшы насіў прыдомкі Шчучын Літоўскі, Шчучын Лідзкі, Шчучын Наваградзкі.

Варыянты назвы ў гістарычных крыніцах: Шчучынъ (1553 год).

Асноўны артыкул: Гісторыя Шчучына

Вялікае Княства Літоўскае

Першы пісьмовы ўпамін пра Шчучын датуецца 1436 (або 1430) годам, калі ваявода троцкі Пётар Лелюш разам з А. Вязовічам і І. Прасьціловічам заснаваў тут драўляны касьцёл Сьвятога Якуба. У XV—XVIII стагодзьдзях паселішча ўваходзіла ў склад Лідзкага павету Віленскага ваяводзтва.

У 2-й палове XV—XVI стагодзьдзях Шчучын знаходзіўся ў валоданьні Кучукаў, Кішкаў, Радзівілаў, з пачатку XVII ст. — Лімантаў. У 1-й трэці XVI ст. паселішча атрымала статус мястэчка. У 1537 годзе Шчучын упамінаецца ў Літоўскай мэтрыцы ў зьвязку з тым, што мясцовы жыхар Станіслаў Альшанскі пераехаў у Масты, якія ў той час знаходзіліся ў валоданьні вялікай княгіні Боны Сфорцы. Мястэчка значна пацярпела ад маскоўскіх войскаў І. Хаванскага і казацкіх загонаў В. Залатарэнкі ў вайну Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай (1654—1667), а таксама ад войскаў Карла XII у Вялікую Паўночную вайну (1700—1721).

У XVIII ст. Шчучын перайшоў у валоданьне маршалка дворнага Юзэфа Сцыпіёна. 23 траўня 1761 году кароль і вялікі князь Аўгуст Сас надаў паселішчу Магдэбурскае права і герб: «у блакітным полі срэбная манаграма I(gnatus) S(cipion) пад залатой каронай». У 1726 годзе ў Шчучыне адкрыўся калегіюм манаскага ордэну піяраў. Заснавальнікам навучальнай установы лічыцца полацкі войт Юры Хлябніцкі-Юзэфовіч. Некаторы час тут працавала сэмінарыя для ордэнскай моладзі (ці навіцыят), дзе выкладалі ў тым ліку ўсходнія мовы. У 1755 годзе калегіюм узначальваў рэктар Лукаш Расоцкі, выкладалі Кант Выкоўскі (прафэсар усходніх моваў і гісторыі), Юзэф Шаняўскі (тэалёгія), Яўстах Куроўскі (філязофія і этыка), Вінцэнт Клос (прыродазнаўчыя дысцыпліны), Юзэф Кентржынскі (лёгіка і мэтафізыка), Войцех Камароўскі (паэзія і красамоўства). У 1773—1775 гадох з утварэньнем у Рэчы Паспалітай Адукацыйнай камісіі, што праводзіла рэфармаваньне сыстэмы асьветы, Шчучынскую піярскую навучальную ўстанову рэарганізавалі ў 3-клясную падакруговую школу. У 1782—1783 гадох яна налічвала 119 вучняў, 5 настаўнікаў. У 1785—1786 гадох у школе выкладаў Станіслаў Юндзіл, пазьней доктар філязофіі, прафэсар батанікі і заалёгіі Віленскага ўнівэрсытэту. У 1742 годзе ў Шчучыне адкрыўся шпіталь, а ў 1773 годзе — аптэка. У 2-й палове XVIII ст. на паўночнай ускраіне мястэчка збудавалі палац. У 1785 годзе Станіслаў Юндзіл заклаў школьны батанічны сад, адзін зь першых на Беларусі.

Пад уладай Расейскай імпэрыі

У выніку трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай (1795 год) Шчучын апынуўся ў складзе Расейскай імпэрыі, дзе сьпярша ўваходзіў у склад Лідзкага павету Літоўскай, потым Гарадзенскай (з 1801), а з 1843 году — Віленскай губэрняў. У 1803 годзе ў выніку чарговай рэарганізацыі школа піяраў атрымала статус 6-кляснай павятовай з гімназічным курсам навук і ўвайшла ў Віленскую навучальную акругу. У 1822—1828 гадох (паводле іншых зьвестак у 1826—1829) у Шчучыне збудавалі мураваны касьцёл Сьвятой Тэрэзы. На 1829 год у мястэчку было 47 будынкаў (17 хрысьціянскіх і 30 юдэйскіх).

Па здушэньні вызвольнага паўстаньня ў 1832 годзе расейскія ўлады зачынілі школу ў Шчучыне разам зь іншымі піярскімі навучальнымі ўстановамі. На 1833 год у мястэчку было 40 будынкаў, на 1863 год — 94, на 1866 год — 123 двары, валасная ўправа, касьцёл, капліца, царква, сынагога, юдэйскі малітоўны дом, аптэка, паштовая станцыя, 2-клясная школа (адкрылася ў 1833 годзе; у 1885 годзе навучаліся 78 хлопчыкаў і 6 дзяўчынак), вінакурня, цагельня і прадпрыемства вырабу вапны, 29 крамаў, 5 піцейных дамоў. Праз Шчучын праходзілі гандлёвыя шляхі на Наваградак і Ліду. У 1888 годзе пачаў працаваць дрэваапрацоўчы завод, які вырабляў паркет, фанэру, шпон (на 1890 год — 30 работнікаў, зьявілася паравая машына).

За часамі Першай сусьветнай вайны ў жніўні 1915 году Шчучын занялі войскі Нямецкай імпэрыі.

Найноўшы час

 

25 сакавіка 1918 году згодна з Трэцяй Устаўной граматай Шчучын абвяшчаўся часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. 1 студзеня 1919 году ў адпаведнасьці з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі ён ўвайшоў у склад Беларускай ССР.

Увосень 1918 году сфармавалася Шчучынская самаабарона — мясцовая вайсковая арганізацыя, якой мэтай была абарона мястэчка ад бальшавікоў. Арганізаваў яе старшы лейтэнант Баляслаў Лісоўскі. Самаабарона пасьпяхова зьнішчала бальшавіцкую актыўнасьць у навакольлі Шчучына. Хоць у пачатку 1919 году мястэчка занялі бальшавікі, аднак неўзабаве яго адбіла польскае войска. 7 чэрвеня 1919 году Шчучын увайшоў у склад Віленскай акругі Грамадзянскай Управы Ўсходніх Земляў — часовай польскай адміністрацыйнай адзінкі. Улетку 1920 году мястэчка зноў занялі бальшавікі, але ўжо ў верасьні яго зноў адбілі польскія войскі. Паводле Рыскай мірнай дамовы 1921 году Шчучын апынуўся ў складзе міжваеннай Польскай Рэспублікі, дзе стаў цэнтрам гміны Наваградзкага ваяводзтва. У гэты час у мястэчку было 239 будынкаў, побач знаходзіўся фальварак Шчучынак (5 пабудоваў). У 1931 годзе Шчучын атрымаў статус места і стаў цэнтрам павету, у гэты час тут працавалі лякарня, настаўніцкая сэмінарыя і пошта.

Па далучэньні Заходняй Беларусі да БССР (1939 год) Шчучыну скасавалі статус места, а 15 студзеня 1940 году ён стаў цэнтрам раёну Баранавіцкай вобласьці. У гэты час працавалі электрастанцыя (магутнасьць 36 кВт), паравы млын, фабрыкі вырабу крупы і фанэры, лесапільны завод (тартак), лякарня на 70 ложкаў, радзільня на 25 ложкаў, амбуляторыя, вэтэрынарны пункт, аптэка, кінатэатар, пошта і тэлеграф, гімназія, ліцэй, 3 няпоўныя сярэднія школы. У Другую сусьветную вайну з 25 чэрвеня 1941 да 13 ліпеня 1944 году мястэчка знаходзілася пад акупацыяй Трэцяга Райху. 20 верасьня 1944 году Шчучынскі раён увайшоў у склад Гарадзенскай вобласьці. 31 жніўня 1962 году Шчучын зноў атрымаў статус места.

• Места на старых здымках
•  
  Рынак, 1929 г.
•  
  Рынак. Вежа з гадзіньнікам, 1930-я гг.
•  
  Рынак. Касьцёл піяраў, 1929 г.
•  
  Калегіюм піяраў, каля 1900 г.

•  
  Палац, 1917 г.
•  
  Царква-мураўёўка, каля 1900 г.
•  
  Вуліца Гарадзенская. Гімназія, 1938 г.
•  
  Рака Тураўка, 1920-я гг.

Дэмаграфія

• XIX стагодзьдзе: 1829 год — 190 чал., у тым ліку 70 хрысьціянаў і 120 юдэяў; 1833 год — 327 чал.; 1860 год — 570 чал.; 1863 год — 575 чал.; 1866 год — 1088 чал.; 1897 год — 1742 чал., у тым ліку 1356 юдэяў
• XX стагодзьдзе: 1905 год — 3815 чал.; 1921 год — 1539 чал.; 1940 год — 3,5 тыс. чал.; 1959 год — 6,5 тыс. чал.; 1970 год — 10,3 тыс. чал.; 1991 год — 14,4 тыс. чал.
• XXI стагодзьдзе: 2002 год — 16,3 тыс. чал.; 2006 год — 15,8 тыс. чал.; 2009 год — 15 042 чал. (перапіс); 2016 год — 15 538 чал.; 2017 год — 15 511 чал.; 2018 год — 15 475 чал.

Адукацыя

У Шчучыне працуюць 3 сярэднія школы, 6 дашкольных установаў.

Культура

Дзейнічаюць 2 бібліятэкі, 2 дамы культуры.

Мас-мэдыя

Выдаецца раённая газэта «Дзянніца».

Вуліцы і пляцы

Прадпрыемствы машынабудаваньня, сельскагаспадарчага і трактарнага машынабудаваньня, харчовай прамысловасьці.

• ААТ «Аўтапровад»
• ААТ «Шчучынскі масласырзавод»

Інфраструктура

Шчучын уваходзіць у турыстычна-экскурсійны маршрут «Літаратурныя шпацыраваньні над Нёманам». Працуе музэй баявой славы (у будынку ПТВ № 198).

• Гатэлі: «Паўлінка», «Элен» і інш.
• Помнікі: А. Пашкевіч (Цётцы)

Славутасьці

• Вайсковы аэрадром «Точный» (1950-я; закінуты)
• Забудова гістарычная (канец XIX — пачатак XX ст,; фрагмэнты)
• Ешыбот (XIX ст.)
• Капліца могілкавая (XIX ст.)
• Касьцёл Сьвятой Тэрэзы і кляштар піяраў (XVIII ст., 1826—1829)
• Палац Друцкіх-Любецкіх (канец XIX — пачатак ХХ ст.)
• Царква Сьвятога Міхала Арханёла (1865; мураўёўка)

Страчаная спадчына

• Сынагога (XVII/XVIII ст.)

• Краявіды Шчучыну
•  
  Касьцёл
•  
  Кляштар піяраў
•  
  Капліца могілкавая
•  
  Палац Друцкіх-Любецкіх

•  
  Будынак лясьніцтва
•  
  Царква-мураўёўка
•  
  Рынак
•  
  Гімназія

Шчучын мае 3 месты-сябры ў некалькіх краінах.

• Мікалай Нікалаеў (нар. 1955) — беларускі гісторык і грамадзкі дзяяч
• Ануфры Петрашкевіч (1793—1863) — беларускі і польскі паэт
• Фелікс Стацкевіч (1879—1967) — беларускі грамадзка-культурны дзяяч

• Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: БелЭн, 2003. — Т. 17: Хвінявічы — Шчытні. — 512 с. — ISBN 985-11-0279-2
• Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 2: Кадэцкі корпус — Яцкевіч. — 788 с. — ISBN 985-11-0378-0
• Данскіх С. Наш Шчучын. — Горадня, 2001. — 207 с.
• Данскіх С. Стагоддзі і падзеі Шчучынскай зямлі. — Баранавічы, 2007. — 251 с.
• Лаўрэш Л. Шчучыншчына // Наша Слова. № 4 (1519), 27 студзеня 2021.
• Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Шчучынскага р-на. — Мн.: БелЭн, 2001. — 592 с.: іл. ISBN 985-11-0218-0.
• Тамковіч Ю. Трагедыя над Шчучынам // Наша гісторыя. 6 (23), 2020.
• Соркіна І. Мястэчкі Беларусі ў канцы ХVІІІ — першай палове ХІХ ст. — Вільня: ЕГУ, 2010. — 488 с. ISBN 978-9955-773-33-7.
• Цітоў А. Геральдыка Беларускіх местаў / Маст. А. Бажэнаў. — Менск: «Полымя», 1998. — 287 с.: іл. ISBN 985-07-0131-5.
• Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.: БелЭн, 2003. — Т. 6. Кн. 2: Усвея — Яшын. — 616 с. — ISBN 985-11-0276-8
• Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom XI: Sochaczew — Szlubowska Wola. — Warszawa, 1890.

• Шчучын , Radzima.org
• Сайт Шчучынскай парафіі Ордэна піяраў
• «Щучин online» — Schuchin.grodno.by
• «Виртуальный Щучин»
• Фатаздымкі гораду Шчучын
• Прагноз надвор’я ў м. Шчучыне