Цацка

Для вырабу цацак выкарыстоўваюцца розныя матэрыялы, такія як дрэва, гліна, папера, плястык. Новыя формы цацак уключаюць у сябе інтэрактыўныя лічбавыя забавы, то бок кампутарныя гульні. Некаторыя цацкі вырабляюцца ў першую чаргу як калекцыйныя і яны не прызначаны для гульняў.

Узнаўляючы рэальныя і ўяўныя прадметы, выявы, цацка служыць мэтам разумовага, маральнага, эстэтычнага і фізычнага выхаваньня. Цацка дапамагае дзіцяці пазнаваць навакольны сьвет, прывучае яго да мэтанакіраванай, асэнсаванай дзейнасьці, спрыяе разьвіцьцю мысьленьня, памяці, мовы, эмоцыяў. Цацка шырока выкарыстоўваецца ў вучэбна-выхаваўчай працы зь дзецьмі, у прыватнасьці для разьвіцьця дзіцячай, тэхнічнай і мастацкай творчасьці. Тыпы, характар, зьмест і афармленьне цацкі вызначаюцца пэўнымі выхаваўчымі задачамі ў дачыненьні да ўзросту дзяцей з улікам іх разьвіцьця і інтарэсаў. Як творы дэкаратыўна-прыкладнага мастацтва цацкі, асабліва нацыянальна-традыцыйныя, выкарыстоўваюцца ў якасьці дэкаратыўных элемэнтаў у сучасным інтэр’еры.

Зьмест і форма цацкі знаходзяцца ў непасрэднай сувязі з сацыяльным ладам грамадзтва, з узроўнем ягонай культуры. Таксама, цацкі дазваляюць болей натуральна арганізаваць зносіны дзіцяці з бацькамі, што зьяўляецца ў сучасным сьвеце актуальнай праблемай.

Цацкі вядомыя чалавецтву з глыбокай старажытнасьці, яны былі выяўленыя археолягамі пры раскопках рэшткаў старажытных цывілізацыяў. Цацкі, знойдзеныя пры раскопках Індзкай цывілізацыі (3000—1500 да н. э.), уключаюць маленькія калёсы, сьвісткі ў выглядзе птушак і цацачных малпачак, якія могуць спаўзаць па вяроўцы.

Самыя старажытныя цацкі зробленыя з даступных прыродных матэрыялаў, камянёў, палак і гліны. Тысячы гадоў таму эгіпецкія дзеці гулялі ў лялькі, у якіх былі парыкі і рухомыя канцавіны, яны былі зроблены з каменьня, керамікі і дрэва. У Старажытнай Грэцыі і Старажытным Рыме дзеці гулялі зь лялькамі, зробленымі з воску і тэракоты, лукам і стрэламі, ё-ё. У Грэцыі, калі дзеці, асабліва дзяўчынкі, дасягалі паўналецьця, было прынята прыносіць цацкі дзяцінства ў ахвяру багам. Напярэдадні вясельля дзяўчыны ўзросту каля чатырнаццаці гадоў у якасьці абраду прысьвячэньня ў дарослае жыцьцё прыносілі свае цацкі ў храм.

Самыя старыя вядомыя мэханічныя мазгатні таксама зыходзіць з Грэцыі і зьявіліся ў III стагодзьдзі да н. э. Гульня складалася з квадрату, падзеленага на 14 частак, і мэта складалася ў тым, каб стварыць розныя формы з гэтых частак.

Эпоха Асьветы

Цацкі атрымалі больш шырокае распаўсюджаньне са зьмяненьнем стаўленьня да дзяцей у эпоху Асьветы. Разнастайнасьць і колькасьць цацак, якія былі выраблены ў XVIII стагодзьдзі няўхільна расьлі. Ангельскі картограф Джон Сьпілсбэры вынайшаў першы пазл у 1767 годзе, каб дапамагчы дзецям вывучаць геаграфію. Ён стварыў пазлы, якія адлюстроўвалі мапы сьвету, Эўропы, Азіі, Афрыкі, Амэрыкі, Ангельшчыны, Ўэйлзу, Ірляндыі і Шатляндыі.

Стварэньне мыльных бурбалак ад рэшткаў мыла стала папулярным баўленьнем часу, як паказана ў карціне «Мыльныя бурбалкі» (1739) Жан-Батыста Шардэна. Іншымі папулярнымі цацкамі таго часу былі абручы, цацачныя вагоны, паветраныя зьмеі і лялькі. Першыя настольныя гульні былі выпушчаныя Джонам Джэфэрысам у 1750-х гадох, у тым ліку гульня «Падарожжа па Эўропе». Гульня была вельмі падобная на сучасныя настольныя гульні, дзе фішкі гульцоў праходзілі па гульнявому полю па дарожцы з кідком кубіку.

У XIX стагодзьдзі акцэнт быў зроблены на цацкі, якія мелі адукацыйную мэту. Да такіх цацак адносяцца мазгатні, кнігі, мапы і настольныя гульні. Рэлігійныя цацкі былі таксама папулярныя, у тым ліку фігуркі мініятурных жывёлаў і прадметаў з Ноевага каўчэга і іншых сцэнаў зь Бібліі. З ростам дабрабыту сярэдняй клясы, дзеці з гэтых сямей мелі больш вольнага часу, што павялічыла попыт на цацкі, і, такім чынам, прывяло да росквіту сфэры вытворчасьці цацак.

Зь цягам часу былі створаны больш складаныя мэханічныя і аптычныя цацкі. Ангельскія вынаходцы Карпэнтэр і Ўэстлі пачалі масавую вытворчасьць калейдаскопу, які быў вынайдзены сэрам Дэйвідам Брустэрам у 1817 годзе. За першыя тры месяцы было прададзена больш за 200 тысячаў асобнікаў гэтай цацкі ў Лёндане і Парыжы. Сучасны заатроп быў вынайдзены ў 1833 годзе брытанскім матэматыкам Ўільямам Джорджам Горнэрам і набыў папулярнасьць у 1860-х гадох. Для дзяўчынак ствараліся мініятурныя лялечныя хаткі зь лялькамі, а для хлопчыкаў выпускаліся цацачныя цягнікі.

У шматлікіх краінах адчыненыя музэі цацак. Першы ў сьвеце Нямецкі музэй цацкі быў створаны ў 1901 годзе ў турынскім Зонэбэргу. Адным з найвядомых зьяўляецца таксама Нюрнбэрскі музэй цацкі.

  Цацка — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў

• «Музей торговли». Торговля игрушками в СССР.  (рас.)