Віцебск Царква Прачыстай Багародзіцы І Манастыр Базылянаў

Помнік сакральнай архітэктуры
Царква Прачыстай Багародзіцы і манастыр базылянаў
Прачысьценская царква і манастыр базылянаў, аўтэнтычны выгляд
Краіна	Беларусь
Места	Віцебск
Каардынаты	55°11′45″ пн. ш. 30°12′09″ у. д. / 55.19583° пн. ш. 30.2025° у. д. / 55.19583; 30.2025 30°12′09″ у. д. / 55.19583° пн. ш. 30.2025° у. д. / 55.19583; 30.2025
Канфэсія	Беларускі экзахат і праваслаўе
Эпархія	Віцебская і Аршанская япархія[d]
Архітэктурны стыль	барокавая архітэктура[d] і віленскае барока
Аўтар праекту	Юзэф Фантана[d]
Першае згадваньне	1406
Дата скасаваньня	1937
Статус	Дзяржаўны сьпіс гісторыка-культурных каштоўнасьцяў Рэспублікі Беларусь
Царква Прачыстай Багародзіцы і манастыр базылянаў на мапе Беларусі Царква Прачыстай Багародзіцы і манастыр базылянаў
Царква Прачыстай Багародзіцы і манастыр базылянаў на Вікісховішчы

Царква саборная Прачыстай Багародзіцы і манастыр базылянаў — помнік архітэктуры XVIII стагодзьдзя ў Віцебску. Знаходзіцца на тэрыторыі Ўзгорскага замка, на Прачысьценскай гары. Твор архітэктуры віленскага барока. Па гвалтоўным адабраньні ад Сьвятога Пасаду ў валоданьне Маскоўскага патрыярхату (1799 год) у 1804 годзе помнік перабудавалі ў стылі клясыцызму. Аб’ект Дзяржаўнага сьпісу гістарычна-культурных каштоўнасьцяў Беларусі.

Комплекс Віцебскага Прачысьценскага базылянскага манастыра складаецца з царквы і манастырскага корпуса. У 1936 годзе савецкія ўлады зруйнавалі царкву, у 2000—2010 гадох яе адбудавалі.

Вялікае Княства Літоўскае

У 1682 годзе з фундацыі падкаморага віцебскага Я. Кіселя на высокім беразе Дзьвіны збудавалі драўляную Прачысьценскую царкву, пры якой заснавалі базылянскі манастыр. За часамі Вялікай Паўночнай вайны (1700—1721) у 1708 годзе маскоўскі гаспадар Пётар I загадаў падпаліць Віцебск, будынкі царквы і манастыра згарэлі.

У 1715 годзе з фундацыі Мірона Галузы пачалося будаваньне мураванай царквы, скончанае ў 1743 годзе. Праект царквы ў стылі віленскага барока выканаў архітэктар Ёсіф Фантана. У 1775 годзе скончылася ўзьвядзеньне двух манастырскіх корпусоў. Пры манастыры дзейнічала сьвецкая школа і філязофская студыя для манахаў, дзе вывучалі лёгіку, фізыку і іншыя навукі.

Пад уладай Расейскай імпэрыі

Па першым падзеле Рэчы Паспалітай (1772 год), калі Віцебск апынуўся ў складзе Расейскай імпэрыі, царква і манастыр працягвалі дзейнічаць як уніяцкія. Аднак 18 ліпеня 1799 году, на загад маскоўскага гаспадара Паўла I, будынкі гвалтоўна адабралі ў Сьвятога Пасаду і перадалі Ўрадавага сыноду Расейскай імпэрыі (Маскоўскай царкве). У 1804 годзе над алтарнай часткай паставілі масіўны купал на драўляным сьветлавым барабане, а разьвітыя барокавыя франтоны фасадаў замянілі строгімі клясыцыстычнымі трыкутнымі.

У 1861 годзе ў будынак былога манастырскага корпуса пераехала пераведзеная сюды з Полацку духоўная сэмінарыя.

Найноўшы час

У 1936 годзе савецкія ўлады зруйнавалі царкву. Сапёрнай брыгадай камандаваў украінец П. Грыгарэнка, пазьней вядомы дысыдэнт і сябар А. Сахарава.

У чэрвені 2000 году пачалося ўзьвядзеньне новага будынка царквы на месцы зьнішчанага помніка, скончанае ў 2010 году. Замест аднаўленьня аўтэнтычнага выгляду помніка архітэктуры, Маскоўскі патрыярхат абраў варыянт па перабудове 1804 году.

 

Царква

Помнік архітэктуры віленскага барока. Мае надзвычай разьвітую аб’ёмна-прасторавую структуру 5-нэфавай крыжова-купальнай базылікі з 2 вежамі на галоўным фасадзе. Паўкруглую апсыду цэнтральнага нэфа атачае абходная галерэя — працяг бакавых. Крайнія нэфы падзяляюцца на некалькі капэл, якія разам з крыламі трансэпта і закрысьціямі ўлучаюцца ў агульны прастакутны плян. Галоўны фасад мае 5-часткавы падзел, падкрэсьлены групоўкай пілястраў. Цэнтральная частка, выгнутая ўперад, завяршаецца франтонам, а 4-ярусныя вежы — фігурнымі банямі. Фасады маюць багаты дэкор. Цэнтральны нэф і трансэпт перакрываюцца цыліндрычнымі скляпеньнямі з распалубкай, бакавыя нэфы — крыжовымі, капэлы — сфэрычнымі купаламі.

У выніку перабудовы 1804 году над сяродкрыжжам паставілі магутны сьветлавы 8-гранны барабан з сфэрычным купалам.

Манастыр

3-павярховы манастырскі корпус мае стандартную схему. Вакол вузкага 1-баковага калідора, арыентаванага ў бок двара, разьмяшчаюцца манаскія кельлі і службовыя памяшканьні, арыентаваныя да Дзьвіны. З боку дваровага фасаду да выцягнутага прастакутнага будынка пэрпэндыкулярна далучаецца 2-павярховае крыло, дзе на першым паверсе знаходзілася трапезная, на другім — бібліятэка. Галоўны фасад мае простыя архітэктурныя формы. Яго сьцяну праразаюць прастакутныя аконныя праёмы з дэкаратыўнымі ліштвамі. Паміж праёмамі роўныя пілястры на вышыню ўсіх трох паверхаў, пастаўленыя на шырокі цокаль. Пад кожным аконным праёмам разьмяшчаецца плоская прастакутная ніша. Будынак завяршаецца шырокім карнізам, мае манумэнтальны выгляд.

2-павярховы Г-падобны ў пляне манастырскі корпус таксама мае калідорны плян. Роўніца галоўнага фасаду падзяляецца міжпаверхавым паском, мае прастакутныя аконныя праёмы і завяршаецца ў цэнтры трыкутным франтонам. У закругленай кутняй частцы лучковыя аконныя праёмы аздабляюцца ліштвамі і простымі сандрыкамі. Цокаль дэкаруецца філёнгамі з прастакутнымі аконнымі праёмамі.

Гістарычная графіка

• Старая графіка
•  
  Ю. Пешка, каля 1800 г.
•  
  Ю. Пешка, каля 1800 г.
•  
  Ю. Пешка, каля 1800 г.
•  
  Ю. Пешка, каля 1800 г.

•  
  Праект перабудовы, 1797—1802 гг.
•  
  Па перабудове. Ю. Пешка, каля 1805 г.
•  
  XIX ст.
•  
  XIX ст.

•  
  XIX ст.
•  
  Праект іканастаса, 1835 г.
•  
  1845 г.
•  
  1865 г.

•  
  1868 г.
•  
  1873 г.
•  
  1874 г.
•  
  1882 г.

•  
  1883 г.
•  
  1883 г.
•  
  1891 г.
•  
  1893 г.

•  
  1893 г.
•  
  1896 г.
•  
  1898 г.
•  
  Я. Мінін, 1927 г.

Гістарычныя здымкі

• Старыя здымкі
•  
  С. Юркоўскі, 1867 г.
•  
  С. Юркоўскі, 1867 г.
•  
  С. Юркоўскі, 2-я пал. XIX ст.
•  
  1893 г.

•  
  1893 г.
•  
  1893 г.
•  
  1894 г.
•  
  1895 г.

•  
  да 1896 г.
•  
  1897 г.
•  
  1899 г.
•  
  1899 г.

•  
  1890-я гг.
•  
  каля 1900 г.
•  
  каля 1900 г.
•  
  каля 1900 г.

•  
  каля 1900 г.
•  
  каля 1900 г.
•  
  1900-я гг.
•  
  1900-я гг.

•  
  1904 г.
•  
  1904 г.
•  
  1904 г.
•  
  1904 г.

•  
  1904 г.
•  
  1905 г.
•  
  1908 г.
•  
  1909 г.

•  
  1909 г.
•  
  1909 г.
•  
  каля 1910 г.
•  
  1910 г.

•  
  1911 г.
•  
  С. Пракудзін-Горскі, 1912 г.
•  
  С. Пракудзін-Горскі, 1912 г.
•  
  1912 г.

•  
  1912 г.
•  
  1912 г.
•  
  1913 г.
•  
  1913 г.

•  
  да 1915 г.
•  
  1914 г.
•  
  1915 г.
•  
  1916 г.

•  
  сакавік 1917 г.
•  
  1917 г.
•  
  1917 г.
•  
  да 1918 г.

•  
  да 1918 г.
•  
  1920-я гг.
•  
  В. Авітоўскі, 1926—1929 гг.
•  
  красавік 1931 г.

Сучасныя здымкі

• Сучасны стан
•  
  Царква
•  
  Інтэр’ер
•  
  3-павярховы будынак манастыра
•  
  2-павярховы будынак манастыра

• Архітэктура Беларусі: Энцыклапедычны даведнік. — Менск: Беларус. энцыкл., 1993. — 620 с.: іл. ISBN 5-85700-078-5.
• Габрусь Т. Мураваныя харалы: Сакральная архітэктура беларускага барока. — Менск: «Ураджай», 2001. — 287 с.: іл. ISBN 985-04-0499-X.

Аб’ект Дзяржаўнага сьпісу гісторыка-культурных каштоўнасьцяў Рэспублікі Беларусь, шыфр  212Г000062

• Царква Прачыстай Багародзіцы і манастыр базылянаў у Віцебску, Radzima.org