Ха́ркаў (па-ўкраінску: Харків) — другое, паводле насельніцтва, места Ўкраіны, цэнтар Харкаўскай вобласьці.
Харкаў зьяўляўся сталіцай УССР са сьнежня 1917 па студзень 1918 ды са сьнежня 1919 па чэрвень 1934 рокаў. З гэтай прычыны места атрымала ва Ўкраіне сваю мянушку — першая сталіца Ўкраіны або ўсходняя сталіца (па-ўкраінску: перша столиця України або східна столиця). Горад-герой Украіны (2022)
Харкаў | |||||
укр. Харків | |||||
| |||||
Дата заснаваньня: | 1654 | ||||
Краіна: | Украіна | ||||
Вобласьць: | Харкаўская | ||||
Мэр: | Ігар Церахаў (выконвае абавязкі) | ||||
Плошча: | 306 км² | ||||
Вышыня: | 94—202 м н. у. м. | ||||
Насельніцтва | |||||
колькасьць: | 1 439 036 чал. (2017) | ||||
шчыльнасьць: | 4702,73 чал./км² (2017) | ||||
нацыянальны склад: | украінцы – 62.8% расейцы – 33.2% габрэі – 0.7% (2001) | ||||
Часавы пас: | UTC+2 | ||||
летні час: | UTC+3 | ||||
Тэлефонны код: | +380 57(2) | ||||
Паштовыя індэксы: | 61000—61499 | ||||
КОАТУУ: | 6310100000 | ||||
Нумарны знак: | ХА | ||||
Геаграфічныя каардынаты: | 49°59′33″ пн. ш. 36°13′52″ у. д. / 49.9925° пн. ш. 36.23111° у. д. 36°13′52″ у. д. / 49.9925° пн. ш. 36.23111° у. д. | ||||
Харкаў | |||||
Галерэя здымкаў у Вікісховішчы | |||||
https://www.city.kharkiv.ua/ |
Места зьяўляецца адным з найбуйнейшых навуковых, культурных, прамысловых ды транспартных цэнтраў Украіны, у савецкія часы было трэцім паводле памераў індустрыяльным цэнтрам пасьля Масквы ды Ленінграду. На сёньняшні дзень у Харкаве дзейнічаюць 60 навукова-дасьледчых інстытутаў, 30 вышэйшых навучальных установаў, 8 музэяў, карцінная галерэя, 7 тэатраў, 80 бібліятэк.
На месцы Харкава знаходзілася старажытнае места Данец, яшчэ з часоў Кіеўскай Русі. Назва места паходзіць, імаверна, ад назвы ракі Харкаў («Хар-Кобе»). Іншыя вэрсіі — ад заснавальніка пасяленьня казака Харытона (Харка) альбо ад казака Івана Каркача (Харкача). Існуе таксама і палавецкая вэрсія — ад палавецкага места Шарукань (Харукань).
З пачатку XVII стагодзьдзя Харкаўшчына належала да Маскоўскае дзяржавы, але да 1650 року тут не было аселага насельніцтва. Маскоўскія цары імкнуліся выкарыстаць пасяленьні ў якасьці абарончай лініі супраць крымскіх татараў ды нагайцаў: «белгародзкая», «ізюмская» ды «ўкраінская» лініі. Расейскія «служылыя людзі» не былі сталым насельніцтвам.
Харкаў разьмешчаны на водападзельным узвышшы і ў даліне рачок Харкаў, Лопань, Вуды ды Немышля, апошнія мелі раней забалочаныя берагі і часам улетку перасыхалі. На тэрыторыі сучаснага места гэтыя невялікія рачулкі сходзяцца і за местам зьліваюцца праз Вуды ў Северскі Данец.
Найвышэйшай кропкай над узроўнем мора — 120 м — зьяўляецца Лесапарк, найніжэйшай — 94 м — Наваселеўка. З гледзішча рэльефу Харкаў падзяляецца на чатыры нізіны і чатыры ўзвышшы. Вышыні Харкава, пераважна пяшчаныя, да нядаўна былі схаваныя хваёвымі і бярозавымі лясамі.
Даўжыня Харкава:
Клімат Харкава — лагодна-кантынэнтальны: зіма халодная ды сьнежная, але зьменлівая, лета — сьпякотнае. Сярэдняя тэмпэратура року — + 6,9 °C (у студзені — 6,9, у ліпені + 20,3). Сярэдняя колькасьць ападкаў за рок 513 мм, найбольшая ў чэрвені ды ліпені. Клімат дазваляе займацца гародніцтвам ды садоўніцтвам, уключна зь вінаградарствам.
Пасьля рэвалюцыі 1917 року, у 1920-я рокі колькасьць жыхароў Харкава стала павялічвалася. Паводле перапісу 1926 року ў месьце пражывала 417 000 чалавек (трэцяе места пасьля Кіева ды Адэсы). Адносную большасьць насельніцтва складалі ўкраінцы (38,3%), далей былі расейцы — 38%, габрэі — 19,5% (адсоткі на 1897 рок: 29,2, 60,0, 6,1 адпаведна). Тэндэнцыя да павелічэньня колькасьці жыхароў выразна прыкметная ды ў 1930-х роках, галоўным чынам праз прыліў працоўных сілаў; у 1939 Харкаў меў 833 000 жыхароў.
Падчас нямецка-фашыскае акупацыі колькасьць насельніцтва ўпала праз мабілізацыю ў войска, масавага вывазу на працы за мяжу ды парз пошук прытулку ў правінцыі, і ў 1942—43 роках скарачэньне склала 160 — 180 000 чалавек. Пасьля 1944 року насельніцтва места пачало хутка расьці. Перапіс 1959 року паказаў рост жыхароў Харкава да 953 000 чалавек. Значная частка яго — прамысловыя працаўнікі, службоўцы, будаўнікі, а таксама працаўнікі транспарту, гандлю, адукацыі і аховы здароўя. Падзел па нацыянальнасьцях 1959 року наступны: ўкраінцаў 48%, расейцаў — 40%, габрэяў — 9%.
1897 | 1926 | 1939 | 1959 | 1970 | 1979 | 1989 | 2001 | 2015 |
---|---|---|---|---|---|---|---|---|
173 989 | 409 505 | 832 913 | 934 136 | 1 222 852 | 1 443 754 | 1 609 959 | 1 470 902 | 1 452 887 |
украінская мова | расейская | беларуская | армянская |
---|---|---|---|
31.77% | 65.86% | 0.06% | 0.19% |
Харкаў мае 16 местаў-пабрацімаў ды местаў-партнэраў:
This article uses material from the Wikipedia Беларуская (тарашкевіца) article Харкаў, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Зьмест даступны на ўмовах CC BY-SA 4.0, калі не пазначанае іншае. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Беларуская (тарашкевіца) (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.