Украінскі правапіс 1933 году (па-ўкраінску: Український правопис 1904 року) — украінскі правапіс, прыняты ў 1933 годзе ў тагачаснай сталіцы ЎССР, у Харкаве.
Пачаўся працэс штучнага збліжэньня ўкраінскай і расейскай моўных традыцый правапісу. Некаторыя нормы, адхіленыя з-за адсутнасьці ў расейскім правапісе, вернуты да ўкраінскага правапісу 2019 году.
На 1920-я гады прыпаў росквіт украінскага мовазнаўства, праведзена значная праца па нармаваньні ўкраінскай літаратурнай мовы, навуковай тэрміналёгіі, слоўнікаў. Праца навукоўцаў адзначылася выданьнем Украінскага правапісу 1928 г., што ўпершыню стала афіцыйным і уніфікаваным для ўсёй Украіны. Убачылі сьвет Акадэмічны расейска-ўкраінскі слоўнік пад рэд. Агатангела Крымскага. Аднак кадыфікацыя 1928—1929 гадоў, якая аб’ядноўвала ў адным правапісным кодэксе прыдняпроўскую й прыднястроўскую моўныя нормы, аказалася нездавальняючай пры тых палітычных абставінах і мела патрэбу ў зьменах.
Але на пачатку 1930-х гадоў на Ўкраіну пракацілася хваля татальнай плянавай русыфікацыі пад лозунгамі барацьбы з украінскім нацыяналізмам.
«Новая эпоха» савецкай палітыкі ў адносінах да ўкраінскай культуры, а таксама мовы пачалася пасьля пастановы ЦК ВКП(б) ад 3 красавіка 1932 г. «Аб падаўленьні нацыяналізму ва Ўкраіне» і ўвядзеньня камуністычных ідэй. Для гэтага ва Ўкраіну быў накаваны Павел Постышаў, які прыбыў у сталіцу Харкаў у студзені 1933 году. Ён сілком ачысьціў Украіну ад «нацыяналістаў». 7 ліпеня 1933г р. Мікола Скрыпнік скончыў жыцьцё самагубствам, не вытрымаўшы перасьледу. Члены Прэзыдыюма Артаграфічнай камісыі Ўсевалад Ганцоў, А. Прыходька, С. Піліпенка ( Алякса Сіняўскі й А. Крымскага рэпрэсавалі пазьней). Правапіс шукаў «нацыяналістычную шкодніцтва», неабходную для барацьбы з украінскім нацыянальным адраджэньнем.
Каб зьнішчыць і спыніць росквіт украінскай мовы ўвогуле, і літаратурнай мовы ў прыватнасьці, бальшавікі спачатку ўзяліся за чужыя рукі — За гэта ўзяліся Андрэй Хвыля (сапраўднае прозьвішча Олінтэр) і Н. Кагановіч. Па сутнасьці, яны першыя паднялі шум, нібы ва ўкраінскім мовазнаўстве - буржуазна-шавіністычны дэструктыўны мэтад, які А. Хвыля замацаваў сваёй сумнай памяцьцю кнігай «Выкараніць, зьнішчыць карані ўкраінскага нацыяналізму на моўным фронце», Харкаў, 1933 г., было надрукавана 15 000 асобнікаў.
А. Хвыля, старшыня новастворанага 1933г р. артаграфічная камісыя пры Народным камісарыяце асьветы сьцьвярджала:
«Правапіс, зацьверджаны М. Скрыпнікам 6 верасьня 1928 года скаваў разьвіцьцё ўкраінскай мовы на польскую, чэскую буржуазную культуру. Гэта стварала бар’ер паміж украінскай і маскальскай мовамі, перашкаджала вывучэньню пісьменнасьці шырокімі працоўнымі масамі <…>. Камісыя, створаная НДА, перагледзела ўкраінскі правапіс <„>. Асноўныя выпраўленьні тычыліся ліквідацыі ўсіх правілаў, якія арыентавалі ўкраінскую мову на польскую й чэскую буржуазныя культуры, скажалі сучасную ўкраінскую мову й ставілі бар’ер паміж украінскай і маскальскай мовамі <…>. Адкінутыя сьмяротныя кансерватыўныя нормы, устаноўленыя нацыяналістамі, якія скажаюць сучасную ўкраінскую мову, жывую мову практыкі працоўных мас Украіны».
Без усялякіх дыскусій і канферэнцый названая камісія «перапрацавала» 1933 год выдаў новыя правілы. З алфавіту была выкінута літара ґ, кардынальна зменены напісанне іншамоўных слоў, зменены парадыгмы склонавых лексем. У правілы ўнесена каля 126 паправак, цалкам зменены раздзел аб напісанні іншамоўных слоў. Новыя правілы правапісу ўпершыню былі апублікаваныя ў часопісе «Політэхнічная адукацыя» (933, « 6), у канцы 1933 г. яны выдалі асобную кнігу «Украінскі правапіс».
З абвінавачваньнямі ва ўбіваньні клін паміж расейскай і ўкраінскай моўнымі практыкамі:
Правапіс 1928 года | Правапіс 1933 года |
---|---|
зфалшувати | сфальшувати |
зфотографувати | сфотографувати |
Правапіс 1928 года | Правапіс 1933 года |
---|---|
західній | західний |
східній | східний |
трикутній | трикутний |
Правапіс 1928 года | Правапіс 1933 года |
---|---|
до смерти | до смерті |
без совісти | без совісті |
без чести | без честі |
Правапіс 1928 года | Правапіс 1933 года |
---|---|
випроваджати | випроводжати |
голодівка | голодовка |
манастир | монастир |
мариво | марево |
салітра | селітра |
соняшний | сонячний |
шаравари | шаровари |
Імя | Правапіс 1928 года | Правапіс 1933 года |
---|---|---|
Гончар | до Гончаря | до Гончара |
Кравців | до Кравцова | до Кравціва |
Мазурок | до Мазурка | до Мазурока |
Швець | до Шевця | до Швеця |
Правапіс 1928 года | Правапіс 1933 года |
---|---|
Басарабія | Бесарабія |
Берестя | Брест |
Білгород | Бєлгород |
Бердянське | Бердянськ |
Букарешт | Бухарест |
Єйське | Єйськ |
Дін | Дон |
Кахівка | Каховка |
Кремінчук | Кременчук |
Лубні | Лубни |
Луганське | Луганськ |
Мелітопіль | Мелітополь |
Маріюпіль | Маріуполь |
Мукачів | Мукачеве |
Прилука | Прилуки |
Рівне | Ровно |
Ромен | Ромни |
Ростів | Ростов |
Севастопіль | Севастопаль |
Симферопіль | Симферополь |
Сальське | Сальськ |
Таганріг | Таганрог |
Тираспіль | Ціраспаль |
Новозибків | Новозибков |
Озівське море | Азовське море |
Острогозьке | Острогозьк |
Пинське | Пінск |
Назвы гарадоў пачалі заканчвацца на -ськ, -цьк (а не -ське, -цьке): Волочинське, Старобільське, Пинське, Зінов'ївське, Луцьке й інш. і г.д.
Пачалі адмяняцца такія назвы, як назоўнікі: із Старобільська, під Волочинськом, а не як прыметнікі: із Старобільського, під Волочинським.
Прыметнікі, утвораныя з назваў гарадоў перемиський, радомиський, зьвернуты на перемишльський, радомишльський.
Удзельная ўкраінская форма | Расійская форма | Накінутая форма |
---|---|---|
Великий Віз | Большая Медведица | Велика Ведмедиця |
городина | овощи | овочі |
садовина | фрукты | фрукти |
дієйменник | инфинитив | інфінітив |
живе срібло | ртуть | ртуть |
родзинки | изюм | ізюм |
стоп | сплав | сплав |
риска | тире | тир |
Правапіс 1928 года | Правапіс 1933 года |
---|---|
Агатангел | Агафангел |
Тадей | Фадей і Тадей |
Теодосій | ФеаФеодосійдосія |
Олександер | Олександр |
Правапіс 1928 года | Правапіс 1933 года |
---|---|
Гаронна | Гаронна |
Ґете | Гете |
Гаммерфест | Гаммерфест |
Правапіс 1928 года | Правапіс 1933 года |
---|---|
анатема | анафема |
Атени | Афіни |
Методій | Мефодій |
Теофанія | Феофанія |
Правапіс 1928 года | Правапіс 1933 года |
---|---|
варіянт | варіант |
комедіянт | комедіант |
Сіям | Сіам |
Правапіс 1928 года | Правапіс 1933 года |
---|---|
Айнштайн | Ейнштейн |
Гайне | Гейне |
капельмайстер | капельмейстер |
Правапіс 1928 года | Правапіс 1933 года |
---|---|
Ля-Манш | Ла-Манш |
лямпа | лампа |
пляц | плац |
Правопис 1928 року | Правопис 1933 року | |
---|---|---|
a. | генеза | генезис |
криза | кризис | |
теза | тезис | |
б. | Геллада | Еллада |
гієроґліф | іерогліф | |
гістерія | істерія | |
гураґан | ураган | |
в. | Арабія | Аравія |
Бакх | Вакх | |
Теби | Фіви | |
г. | амнестія | амністія |
хемія | хімія | |
ґ. | метода | метод |
роля | роль | |
спіраля | спіраль | |
д. | міністер | міністр |
Олександер | Олександр | |
циліндер | циліндр | |
е. | евнух | євнух |
Европа | як і було Европа (§ 79, С. 62) | |
епархія | єпархія | |
Еспанія | Іспанія | |
ё. | ґолф | гольф |
мусулманин | мусульманин | |
носталгія | ностальгія | |
шелф | шельф | |
ж. | авдиторія | аудиторія |
авдієнція | аудіенція (§ 82, С. 63) | |
клявза | кляуза | |
з. | вуаль чол.роду | вуаль жін. роду |
деталь чол.роду | деталь жін. роду | |
емаль чол. роду | емаль жін. роду | |
модель чол.роду | модель жін. роду | |
і. | евфорія | ейфорія |
невтральний | нейтральний | |
неврологія | нейрологія | |
й. | авул | аул |
богдохан | богдихан | |
Букарешт | Бухарест | |
вермічелі | вермішель | |
данець; & данський | датчанин; & датський | |
маштаб | масштаб | |
моххамеданин | магометанин | |
претенсія | претензія |
Правапіс 1928 года | Правапіс 1933 года |
---|---|
доне́змогу | донезмо́ги |
душни́й | ду́шний |
за́їзд | заї́зд |
о́сідок | осі́док |
по́душка | поду́шка |
Пасьля фізычнай расправы над мовазнаўцамі тэрміналягічная справа нанесла чарговы ўдар. Былі створаны спэцыяльныя брыгады для прагляду слоўнікаў і выдаленьня «нацыяналістычных» словаў і тэрмінаў; гвалтоўнымі мэтадамі ўся тэрміналёгія (тэхнічная, навуковая) прыводзіцца ў поўную адпаведнасьць з расейкай. Нават у мовазнаўстве была ўведзена расейкая граматычная тэрміналёгія, якая адкінула ўсе дасягненьні ўкраінскіх навукоўцаў.
Рэформа «правапісу» фактычна ператварылася ў барацьбу з самабытнымі й самабытнымі асаблівасьцямі ўкраінскай мовы. З гэтай мэтай змагар з «нацыяналізмам» у мовазнаўстве Андрэй Хвыля, сам пазьней рэпрэсаваны за нацыяналізм, высунуў перад нагляднымі органамі партыі наступныя патрабаваньні аб тэрміналягічнай дзейнасьці:
Украінская лексыка была пастаўлена ў залежнасьць ад расейкай, адбывалася сыстэматычная ліквідацыя спэцыфічнай украінскай лексыкі й замена яе расейкай. Прыклад:
Правапіс 1928 года | Правапіс 1933 года |
---|---|
гуртовий | оптовий |
дбайливий | бережливий |
досить | достатньо |
зазіхання | посягання |
обставати за /обстоювати/ що | ратувати за що |
Спэцыфічнае ўкраінскае слова закотистий (закотистий комір) выдаленае са слоўнікаў і ўведзенае слова відкладний (відкладний комір), таму што яно прытрымліваецца формы расійскай отложной (отложной воротник).
Калі правапісцы 1933 г. былі рэпрэсаваныя, у часы страху й моўнага хаосу ўсе пэрыядычныя выданьні, а таксама выдавецтвы Ўкраінскай ССР рэгулярна атрымлівалі сьпісы словаў, якіх трэба пазьбягаць, ад вядучага камуністычнага партыйнага выданьня.
Дакладна такая ж моўная палітыка прымяняецца да беларускай мовы. Таксама ў 1933 годзе быў уведзены новы беларускі правапіс - у беларускую мову ўнесены каля 30 фанэтычных і марфалягічных прыкмет, узятых жыўцом з расейкай мовы. Актыўная русыфікацыя беларускай лексыкі пачалася з накаваньня лексыкаграфічнай практыкі.
Український правопис. — Харків: Радянська школа, 1933. (Альтернативне посилання: [1].)
This article uses material from the Wikipedia Беларуская (тарашкевіца) article Украінскі правапіс 1933 году, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Зьмест даступны на ўмовах CC BY-SA 4.0, калі не пазначанае іншае. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Беларуская (тарашкевіца) (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.