Трабы

Цэнтар сельсавету Іўеўскага раёну Гарадзенскай вобласьці. Насельніцтва на 2010 год — 865 чалавек. Знаходзяцца за 34 км на паўночны ўсход ад Іўя, за 11 км ад чыгуначнай станцыі Юрацішкі; на аўтамабільнай дарозе Юрацішкі — Ашмяны.

Трабы лац. Traby
Касьцёл Нараджэньня Найсьвяцейшай Панны Марыі
Краіна:	Беларусь
Вобласьць:	Гарадзенская
Раён:	Іўеўскі
Сельсавет:	Трабскі
Насельніцтва:	865 чал. (2010)
Часавы пас:	UTC+3
Тэлефонны код:	+375 1595
Паштовы індэкс:	231352
Нумарны знак:	4
Геаграфічныя каардынаты:	54°9′27″ пн. ш. 25°54′21″ у. д. / 54.1575° пн. ш. 25.90583° у. д. / 54.1575; 25.90583 25°54′21″ у. д. / 54.1575° пн. ш. 25.90583° у. д. / 54.1575; 25.90583
Трабы на мапе Беларусі ± Трабы Трабы
Галерэя здымкаў у Вікісховішчы

Трабы — даўняе мястэчка гістарычнай Ашмяншчыны (частка Віленшчыны), старажытны замак Вялікага Княства Літоўскага. Да нашага часу тут захавалася царква Сьвятых Апосталаў Пятра і Паўла, помнік традыцыйнай беларускай драўлянай архітэктуры XVIII стагодзьдзя, часткова зруйнаваны Маскоўскім патрыярхатам.

Асноўны артыкул: Імёны ліцьвінаў

Адзначалася старажытнае германскае імя *Thrabo, пазьнейшае Trabe.

Варыянты назвы ў гістарычных крыніцах: Traby (3 ліпеня 1510 году); Трабы (1553 год).

Вялікае Княства Літоўскае

Паводле паданьня, зафіксаванага ў другой рэдакцыі Літоўскай хронікі, Трабы заснаваў князь Трабус альбо Трубас, які збудаваў тут замак. Упершыню паселішча ўпамінаецца ў XV ст. як уладаньне князёў Гальшанскіх.

 

У 1490—1498 гадох Трабы паступова перайшлі ў валоданьне ваяводы троцкага Альбэрта Гаштольда, унука княгіні Марыі з Гальшанскіх (дачкі Сямёна Трабскага). У 1534 годзе тут збудавалі касьцёл, адкрылася прыватная сьвецкая школа. У 1543 годзе Трабы перайшлі ў валоданьне вялікага князя Жыгімонта Старога, які падараваў іх свайму сыну Жыгімонту Аўгусту. У мястэчку знаходзілася рэзыдэнцыя вялікага князя, праходзілі зьезды. 3 1558 году Трабы сталі цэнтрам староства, першы староста — Станіслаў Пац. У 1550 годзе ў мястэчку было 33 дамы, 7 службаў.

Згодна з адміністрацыйна-тэрытарыяльнай рэформай 1565—1566 гадоў Трабы ўвайшлі ў склад Ашмянскага павету Віленскага ваяводзтва. У 1690 годзе мястэчка знаходзілася ў валоданьні Е. Шымковіча, старосты трабскага. Пазьней уладальнікамі Трабаў былі Францковічы, Зяньковічы, з 1774 году — Дамінік Нарбут. У 1784 годзе тут збудавалі драўляную царкву.

Пад уладай Расейскай імпэрыі

 

У выніку трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай (1795 год) Трабы апынулася ў складзе Расейскай імпэрыі, дзе сталі цэнтрам воласьці Ашмянскага павету Віленскай губэрні. У 1-й палове XIX стагодзьдзя ў мястэчку працавалі суконная мануфактура (на 1813 год — 156 работнікаў) і мэталаапрацоўчая майстэрня (на 1828 год — 5 работнікаў). Мясцовыя жыхары, апроч земляробства, займаліся ганчарным, суконным і іншымі рамёствамі, дробным гандлем.

У 1851 годзе ў Трабах адкрылася сельская вучэльня (на 1861 год — 45 вучняў). На 1885 год у мястэчку было 57 двароў, валасная ўправа, касьцёл, царква, капліца, школа, юдэйская школа, 12 крамаў, вадзяны млын, двойчы на год праводзіліся кірмашы. На 1897 год — 176 двароў, касьцёл, царква, капліца, сынагога, юдэйская школа, народная вучэльня, 2 хлебазапасныя магазыны, аптэка, вадзяны млын, 5 тытунёвых крамаў, 15 крамаў дробнага тавару, 4 піўныя дамы, штотыднёвыя таргі, штогод праводзіліся 4 кірмашы. У народнай вучэльні ў 1897 годзе навучалася 67 хлопчыкаў і 16 дзяўчынак, у 1903 годзе — 93 хлопчыкі і 7 дзяўчынак. На 1905 год у Трабах было 1264 дзесяціны зямлі.

За часамі Першай сусьветнай вайны ў 1915 годзе Трабы занялі войскі Нямецкай імпэрыі.

Найноўшы час

25 сакавіка 1918 году згодна з Трэцяй Устаўной граматай Трабы абвяшчаліся часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. 1 студзеня 1919 году ў адпаведнасьці з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі яны ўвайшлі ў склад Беларускай ССР. Згодна з Рыскай мірнай дамовай 1921 году Трабы апынуліся ў складзе міжваеннай Польскай Рэспублікі, дзе сталі цэнтрам гміны Валожынскага павету Наваградзкага ваяводзтва. У гэты час тут было 176 двароў.

У 1939 годзе Трабы ўвайшлі ў БССР, дзе 12 кастрычніка 1940 году сталі цэнтрам сельсавету Юрацішкаўскага раёну. Статус паселішча панізілі да вёскі, у якой было 275 двароў, працавалі млын, ваўначоска, 7-гадовая школа, крама. У Другую сусьветную вайну з 26 чэрвеня 1941 году да 7 ліпеня 1944 году Трабы знаходзіліся пад акупацыяй Трэцяга Райху. 20 студзеня 1960 году вёска ўвайшла ў склад Іўеўскага раёну. На 1999 год у Трабах быў 351 двор, на 2002 год — 355. У 2000-я гады вёска атрымала афіцыйны статус «аграгарадку».

• Мястэчка на старых здымках
•  
  Царква, каля 1900 г.
•  
  Стары касьцёл, каля 1900 г.
•  
  Мост цераз Кляву, 1915 г.
•  
  Агульны выгляд, 1915—1918 гг.

•  
  Агульны выгляд, 1917 г.
•  
  Каля касьцёла, 1915 г.
•  
  Рынак (?), 1918 г.
•  
  Вуліца, 1938 г.

Дэмаграфія

• XIX стагодзьдзе: 1866 год — 499 чал., зь іх 159 праваслаўных, 65 каталікоў, 275 юдэяў; 1882 год — 1238 чал. (599 муж. і 639 жан.); 1897 год — 1083 чал.
• XX стагодзьдзе: 1905 год — 1080 чал.; 1923 год — 981 чал.; 1940 год — 1340 чал.; 1970 год — 870 чал.; 1999 год — 929 чал.; 2000 год — 842 чал.
• XXI стагодзьдзе: 2002 год — 816 чал.; 2010 год — 865 чал.

Інфраструктура

У Трабах працуюць сярэдняя школа, дашкольная ўстанова, лякарня, бібліятэка, дом культуры.

Вуліцы і пляцы

У тэлефонным даведніку 1939 году ўпамінаецца Царкоўная вуліца.

Трабы — цэнтар аднайменнага сельскагаспадарчага прадпрыемтсва.

Славутасьці

• Касьцёл Нараджэньня Найсьвяцейшай Панны Марыі (1900—1905)
• Царква Сьвятых Апосталаў Пятра і Паўла (1784)

Страчаная спадчына

• Сынагога

• Краявіды Трабаў
•  
  Царква па частковым руйнаваньні
•  
  Касьцёл, хоры
•  
  Старая гаспадарчая пабудова
•  
  Местачковая забудова

• Сямён Клінцэвіч (1899—1937) — дзяяч рэвалюцыйнага руху ў Заходняй Беларусі, публіцыст
• Пятро Юргялевіч (1894—1973) — мовазнаўца, аўтар «Нарысу сучаснай беларускай мовы з гістарычнымі камэнтарамі» (1958).

• Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: БелЭн, 2002. — Т. 15: Следавікі — Трыо. — 552 с. — ISBN 985-11-0251-2
• Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Іўеўскага раёна. — Мн.: БЕЛТА, 2002. — 510 с.: іл. ISBN 985-6302-45-5.
• Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.: БелЭн, 2001. — Т. 6. Кн. 1: Пузыны — Усая. — 591 с. — ISBN 985-11-0214-8
• Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom XII: Szlurpkiszki — Warłynka. — Warszawa, 1892.

• Трабы, Radzima.org