Тамаш Грыб: беларускі грамадзка-палітычны і культурны дзяяч

Вікіпэдыя мае артыкулы пра іншых асобаў з прозьвішчам Грыб (значэньні).

Г.; Т-г; Т-ш; A. N.; G-be; Ge, Tomasz; N-ka, A.; Niebaraka, Anton; T. (лац.); Т. Н. (лац.), Тита, В. (19 сакавіка 1895 в. Паляны, Смаргонскі раён — 25 студзеня 1938, Прага) — беларускі грамадзка-палітычны і культурны дзяяч.

Тамаш Грыб
Тамаш Грыб, 1923 год
Міністар унутраных справаў БНР
13 сьнежня 1919 — 23 жніўня 1923
Папярэднік:	Кузьма Цярэшчанка
Наступнік:	не было
Міністар земляробства БНР
21 лютага 1918 — ліпень 1918
Папярэднік:	не было
Наступнік:	Аркадзь Смоліч
Асабістыя зьвесткі
Нарадзіўся:	19 сакавіка 1895 в. Паляны, Астравеччына
Памёр:	25 студзеня 1938 (42 гады) Прага, Чэхаславаччына
Партыя:	Беларуская партыя сацыялістаў-рэвалюцыянэраў
Сужэнец:	Паўліна Мядзёлка і Палута Бадунова
Адукацыя:	Санкт-Пецярбурскі навукова-дасьледчы псыханэўралягічны інстытут[d] (1914) Карлаў унівэрсытэт
Тамаш Грыб у Вікісховішчы

Нарадзіўся ў беднай сялянскай сям’і. Навучаўся ў Пецярбурскім псыханэўралягічным інстытуце, дзе зблізіўся зь беларускім рухам.

З 1916 году — у войску, удзельнік Першай сусьветнай вайны на Румынскім фронце. Дэлегат І Усебеларускага зьезду (сьнежань 1917 году), на якім быў арыштаваны бальшавікамі. Адзін з аўтараў Устаўных грамат БНР, сябра Рады БНР і яе Выканкаму ў 1918, займаў пасады міністра земляробства і міністра ўнутраных справаў.

Уваходзіў у Цэнтральную Беларускую вайсковую раду. Адзін зь лідэраў Беларускай партыі сацыялістаў-рэвалюцыянэраў.

Удзельнік 3-га Ўсерасейскага зьезду Саветаў у 1918. У 1918 годзе чытаў лекцыі на курсах беларусазнаўства ў Менску. На пачатку 1919 году выдае ў Вільні газэту «Грамадзянін». З красавіка 1919 году — у Гародні, дзе супрацоўнічае ў газэце «Родны край», затым — у Менску. Двойчы ў 1919 годзе зьняволены польскімі ўладамі за беларускую незалежніцкую дзейнасьць. Інтэрнаваны ў лягеры Домбэ пад Кракавам, адкуль уцёк.

Напрыканцы 1920 году выехаў у Коўна, удзельнічаў тут у выданьні газэты «Сялянская доля». Удзельнік Усебеларускай палітычнай канфэрэнцыі (Прага, 1921). З 1922 году — у Чэхіі. Скончыў філязофскі факультэт Карлава ўнівэрсытэту (1928). Абараніў доктарскую дысэртацыю на тэму «Пытаньне народу і нацыі» (паводле іншых зьвестак — «Паляне: пытаньне народу і нацыі»).

Стварыў у Празе Беларускае (Крывіцкае) культурнае таварыства імя Ф. Скарыны. Актыўна працаваў у суполцы Беларускага студэнцкага саюзу. Удзельнік 8-га кангрэсу Міжнаронай студэнцкай канфэрэнцыі ў Празе ў 1926 годзе. Адзін з кіраўнікоў і старшыня з 1930 году да 1932 году Аб’яднаньня беларускіх студэнцкіх арганізацыяў (АБСА). Удзельнічаў у працы Беларускай Рады ў Празе. З 1930 году працаваў тут у Славянскай бібліятэцы.

У 1934—1938 гадах — загадчык беларускага замежнага архіва ў Празе. Друкаваў артыкулы на тэмы гісторыі, грамадзкай думкі, нацыянальна-палітычнага жыцьця Беларусі ў часопісах «Студэнцкая думка», «Золак», «Iskry Skaryny». Перакладаў публіцыстыку з расейскай і чэскай моваў. Складаў бібліяграфію беларусазнаўства.

Ня вытрымаў цяжкіх ускладненьняў грыпу й памёр. Пахаваны на Альшанскіх могілках у Празе.

Асноўныя артыкулы: Літва старажытная і Ліцьвіны

У 1934 годзе ў сваім артыкуле «На два франты (Галоўныя засады вызвольнай праграмы беларускага народу)» падкрэсьліваў беларускі характар Вялікага Княства Літоўскага і адрознасьць ліцьвінаў ад жамойтаў (летувісаў):

	Хай нас ня блытаюць розныя найменьні дзяржавы, утворанай на рубяжы XIII—XIV стагодзьдзяў на вагромністым абшары Усходняе Эўропы, найменьні, якія ўжываюцца ў сучаснай гістарычнай літаратуры — Літва, Русь, Западная Русь, Літоўская Русь, Вялікае Князьства Літоўскае, Вялікае Князьства Літоўска-Рускае, Вялікае Князьства Літоўска-Беларускае, Вялікае Князьства Беларуска-Літоўскае, а таксама: Западная Русь пад уладаю Літвы, Беларусь пад Літоўскім панаваньнем ды інш. Усё гэта ёсьць выплад надзіву годнага непаразуменьня і зблытаніны паняцьцяў. Трымаймося фактаў гістарычнае рэчаістасьці: мова і культура беларускага народу былі пануючымі ў гэнай дзяржаве. Вось жа: гэта была беларуская дзяржава! <…> Трэ мець на ўвазе пры гэтым і адрознасьць паміж Ліцьвінамі (старадаўнымі Люцічамі, Велетамі або Волатамі) і Жмудзінамі. Асабліва сяньня трэ мець на ўвазе гэну адрознасьць, калі Жмудзіны, прыняўшы старадаўнае найменьне Літва, імкнуцца прыўласьніць і гістарычны зьмест гэтага слова — гістарычную мінуўшчыну беларускага народу

Жонкі — Паўліна Мядзёлка, Палута Бадунова.

• Фатаграфічныя партрэты Тамаша Грыба
•  
  1910-я гг.
•  
  1920 г.
•  
  1925 г.
•  
  1920-я гг.

• A. N-ka. Sučasnyja dumki. (Родны Край) / Francišak Alechnowič // Bielaruskaje žyćcio : часопіс. — Вільня: 14 lipnia 1919. — № 5. — С. 4—5.
• Др. Тамаш Грыб. Да пытаньня аб навуковым досьледзе і вывучэньні Беларусі. // Студэнская думка : часопіс. — 1928. — № 1 (8). — С. 4, 9.
• Др. Тамаш Грыб. Мэты і заданьні АБСА. // Студэнская думка : часопіс. — 1928. — № 1 (8). — С. 16, 17.
• Т. Глеба. Што такое нацыянал-дэмакратызм. // Iskry Skaryny : гісторыка-публіцыстычны часопіс. — 1935. — № 5. — С. 4—48.
• Т. Грыб. Да пытаньня аб паходжаньні гэрбу Пагоня (прычынак высьвятленьня беларускай гэральдыкі). // Iskry Skaryny : гісторыка-публіцыстычны часопіс. — 1935. — № 5. — С. 69—77.
• Віктар Чернов. Др. Тамаш Грыб. / Аўгень Аніська // Наш Золак : газэта-аднаднёўка. — Вільня: M. Bogatkiewicza i B. Trucko, 23 чэрвеня 1938. — С. 1 — 16.
• Тамаш Грыб. На два фронта. // Спадчына : ілюстраваны культурна-гістарычны часопіс. — 1995. — № 4. — С. 80—120.
• Тамаш Грыб. Два артыкулы. / Падрыхтоўка да друку Лявон Юрэвіч // Запісы БІНіМ. — Менск, Нью-Ёрк: Беларускага Інстытуту Навукі й Мастацтва, 2012. — № 35. — С. 104—180.
• Аляксандар Горны, Андрэй Буча. Эпісталярная спадчына Тамаша Грыба: новыя знаходкі. // Беларускі гістарычны часопіс : часопіс. — 2017. — № 11. — С. 35—47.
• Грыб, Т. Выбранае / Натальля Гардзіенка, Лявон Юрэвіч, Андрэй Бучы. — Бібліятэка Бацькаўшчыны; кн. 32. — Менск: Кнігазбор, 2017. — 476 с. — ISBN 978-985-7180-28-8.

• Кароткі нарыс беларускага пытаньня = Sztab generalny. Krótki zarys zagadnienia białoruskiego. Warszawa, 31 stycznia 1928 r. / Пераклад з польскай, прадмова, рэдакцыя: Андрэй Вашкевіч, Алесь Пашкевіч, Андрэй Чарнякевіч. — Менск: Логвінаў, І. П., 2008. — С. 261. — 396 с. — (Кнігарня Наша Ніва). — ISBN 978-985-6901-22-8
• Ляхоўскі У. Ад гоманаўцаў да гайсакоў. Чыннасць беларускіх маладзёвых арганізацый у 2-й палове XIX— I-й палове XX ст. (да 1939г.) / навуковы рэдактар Сідарэвіч А. М.. — 2-е выд., папраўленае і дапоўненае. — Смаленск: Інбелкульт, 215. — С. 69, 72, 98, 120, 129, 136, 253, 323, 373, 376, 389, 390, 391, 394, 395, 398,401, 405, 407, 411, 414. — ISBN 978-5-00076-019-2

• Слоўнік Маракова