Талачын: горад у Беларусі

Адміністрацыйны цэнтар Талачынскага раёну Віцебскай вобласьці. Насельніцтва на 2018 год — 9690 чалавек. Знаходзіцца за 124 км на паўднёвы захад ад Віцебску. Чыгуначная станцыя на лініі Менск — Ворша. Празь места праходзіць аўтамабільная дарога Менск — Ворша, а таксама дарогі ў кірунках на Круглае, Чашнікі, Сянно.

Талачын лац. Tałačyn
Колішні манастыр базылянаў
Герб Талачына Сьцяг Талачына
Першыя згадкі:	1433
Краіна:	Беларусь
Вобласьць:	Віцебская
Раён:	Талачынскі
Насельніцтва:	9690 чал. (2018)
Часавы пас:	UTC+3
Тэлефонны код:	+375 2136
Паштовы індэкс:	211070
СААТА:	2246501000
Нумарны знак:	2
Геаграфічныя каардынаты:	54°24′35″ пн. ш. 29°41′37″ у. д. / 54.40972° пн. ш. 29.69361° у. д. / 54.40972; 29.69361 29°41′37″ у. д. / 54.40972° пн. ш. 29.69361° у. д. / 54.40972; 29.69361
Талачын на мапе Беларусі ± Талачын Талачын
Галерэя здымкаў у Вікісховішчы
https://tolochin.vitebsk-region.gov.by/by/

Талачын — даўняе места гістарычнай Аршаншчыны (частка Віцебшчыны). Да нашага часу тут захаваўся комплекс манастыра базылянаў з царквой Покрыва Багародзіцы ў стылі віленскага барока, помнік архітэктуры XVIII ст., а таксама касьцёл Сьвятога Антонія ў стылі клясыцызму, помнік архітэктуры XIX ст.

Існуе дзьве вэрсіі паходжаньня тапоніму Талачын. Першая зьвязвае назву паселішча з словам талака — 'згуртаваньнем людзей дзеля калектыўнай працы' (напрыклад, будоўля хаты, вал лесу). Прыхільнікі другой вэрсіі мяркуюць, што тапонім утварыўся ад слова «толочея» — сыноніму кірмаша.

Асноўны артыкул: Гісторыя Талачына

Вялікае Княства Літоўскае

Першы пісьмовы ўпамін пра Талачын датуецца 1433 годам, калі ён ужо меў статус места ў Друцкім княстве (у складзе Вялікага Княства Літоўскага) і знаходзіўся ў валоданьні князёў Друцкіх. У сярэдзіне XVI стагодзьдзя Талачын упамінаецца як гандлёвае мястэчка, дзе штогод праводзілася 3 кірмашы. У гэты час ён належаў Друцкім-Талачынскім. Згодна з адміністрацыйна-тэрытарыяльнай рэформай 1565—1566 гадоў Талачын увайшоў у Аршанскі павет Віцебскага ваяводзтва. У канцы XVI стагодзьдзя маёнтак перайшоў у валоданьне Сапегаў, пазьней — Сангушкаў.

У 1604 годзе Леў Сапега збудаваў у Талачыне касьцёл, школу і шпіталь для хворых. На 1621 год у мястэчку было 314 будынкаў. У вайну Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай (1654—1667) Талачын спалілі маскоўскія захопнікі; колькасьць будынкаў скарацілася да 142.

У 1769 годзе князі Сангушкі фундавалі ў Талачыне базылянскі манастыр. У выніку першага падзелу Рэчы Паспалітай (1772 год) усходняя частка мястэчка апынулася ў складзе Расейскай імпэрыі (атрымала назву Стары Талачын), тым часам заходняя частка, што разьмяшчалася за Друцьцю, пачала называцца Новым ці Зарэчным Талачыном. У 1772—1793 гадах мястэчка было пагранічным пунктам з мытняй. 15 лютага 1782 году ў царскім указе Талачын значыцца як места, аднак ва ўказе ад 9 лютага 1783 году — як мястэчка. У 1779 годзе пры базылянскім манастыры пачалі працаваць школа і шпіталь.

Пад уладай Расейскай імпэрыі

У выніку другога падзелу Рэчы Паспалітай (1793 год) Новы Талачын таксама апынуўся ў складзе Расейскай імпэрыі. Стары Талачын лічыўся цэнтрам Стараталачынскай воласьці, якая ўвайшла ў Копыскі павет; Новы Талачын быў цэнтрам Зарэчнаталачынскай воласьці Сеньненскага павету Магілёўскай губэрні.

У вайну 1812 году ў Талачыне згарэлі 2 касьцёлы, паштовы двор, 30 крамаў, 56 двароў. У ліпені і лістападзе ў мястэчку спыняўся Напалеон, на загад якога тут спалілі сьцягі «Вялікай арміі».

На 1847 год у Талачыне рэгулярна праводзілася 3 кірмашы — Мікалаеўскі (9 траўня), Ільлінскі (20 ліпеня), Усьпенскі (8 верасьня). З 1859 году каля мястэчка дзейнічала гута. У 1860-я гады беларускіх сялянаў вёскі Загарадзьдзя каля Талачына, што актыўна ўдзельнічалі ў нацыянальна-вызвольным руху, расейскія ўлады вывезьлі за межы Беларусі. Саму ж вёску засялілі 15 сялянскімі сем’ямі з цэнтральнай Расеі (Разанская губэрня).

У 1861 годзе Стары Талачын увайшоў у Аршанскі павет. У 1863 годзе тут адкрылася народная вучэльня. У 1869 годзе ў Зарэчным Талачыне таксама адкрылася вучэльня, у 1881 годзе — пачаў працаваць крухмальны завод. У пачатку XХ стагодзьдзя ў Талачыне быў 391 будынак, дзейнічалі царква і касьцёл, працавалі 2 народныя вучэльні, школа, крухмальны завод, 2 гарбарні, цагельня, бровар, гута і вадзяны млын. Мясцовае насельніцтва гандлявала збожжам і лесам.

За часамі Першай сусьветнай вайны ў лютым 1918 году Талачын занялі войскі Нямецкай імпэрыі.

Найноўшы час

25 сакавіка 1918 году згодна з Трэцяй Устаўной граматай Талачын абвяшчаўся часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. 1 студзеня 1919 году згодна з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі ён увайшоў у склад Беларускай ССР, аднак 16 студзеня Масква адабрала мястэчка разам зь іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі ў склад РСФСР. У 1924 годзе Талачын вярнулі БССР, дзе ён стаў цэнтрам раёну Аршанскай акругі. У 1938 годзе паселішча атрымала афіцыйны статус пасёлку гарадзкога тыпу, у Віцебскай вобласьці. На 1939 год у Талачыне працаваў ільнозавод, а таксама шпалапільны, гарбарны заводы, былі іншыя прадпрыемствы, у тым ліку ткацкая фабрыка. У Другую сусьветную вайну з 8 ліпеня 1941 году да 26 чэрвеня 1944 году мястэчка знаходзілася пад акупацыяй Трэцяга Райху.

22 ліпеня 1955 году Талачын атрымаў статус места. 28 лютага 2011 году афіцыйна зацьвердзілі мескі сьцяг.

• Места на старых здымках
•  
  Сядзіба, 1918 г.
•  
  Касьцёл Сьвятога Антонія Падуанскага, 1913 г.
•  
  Аршанская вуліца, 1941 г.
•  
  Царква і манастыр базылянаў, 1941 г.

•  
  Царква і манастыр базылянаў, 1941 г.
•  
  Царква і манастыр базылянаў
•  
  Царква да надбудовы бляшаных купалоў-цыбулінаў
•  
  Царква і касьцёл

Дэмаграфія

• XIX стагодзьдзе: 1880 год — 543 чал., у тым ліку 290 праваслаўных і 253 юдэі ў Новым Талачыне; 3581 чал., у тым ліку 432 праваслаўныя, 30 каталікоў і 1119 юдэяў у Старым Талачыне; 1897 год — 2614 чал.
• XX стагодзьдзе: 1901 год — 3748 чал.; 1917 год — 2181 чал.; 1939 год — 6100 чал., у тым ліку 1292 жыды; 1991 год — 10,2 тыс. чал.; 2000 год — 10,6 тыс. чал.
• XXI стагодзьдзе: 2001 год — 10,6 тыс. чал., 2003 год — 10,4 тыс. чал.; 2006 год — 10,3 тыс. чал.; 2009 год — 10 155 чал. (перапіс); 2016 год — 9761 чал.; 2017 год — 9744 чал.; 2018 год — 9690 чал.

Адукацыя

У Талачыне працуюць 3 сярэднія, 1 пачатковая школы.

Культура

Дзейнічаюць 4 бібліятэкі, дом культуры, пры якім — народная самадзейная кінастудыя «Летапіс». У 2001 годзе адкрыўся гістарычна-краязнаўчы музэй.

Мас-мэдыя

У месьце выдаецца раённая газэта «Наша Талачыншчына» (да 2001 году мела назву «Сцяг Ільіча»). Наклад — больш за 5000 асобнікаў.

Плян

Цэнтар Талачына склаўся яшчэ ў XVI—XVІI стагодзьдзях. Яго плянавальная структура сфармавалася ў XVІІI—XIХ стагодзьдзях. Паводле генэральных плянаў, распрацаваных у 1968 і 1977 гадах, утвораны мікрараён. У цэнтры места 2—4-павярховыя будынкі.

Вуліцы і пляцы

Прадпрыемствы тэкстыльнай, першаснай апрацоўкі лёну, харчовай прамысловасьці.

Праз Талачын праходзяць аўтамабільныя дарогі Р19 (Талачын — Крупкі), Р25 (Віцебск — Талачын) і Р26 (Талачын — Круглае — Нежкава). За 5 км ад места праходзіць аўтамагістраль М1E30.

Ёсьць рэгулярнае аўтобуснае злучэньне зь Менскам, Віцебскам і Воршай.

Чыгуначная станцыя Талачын на лініі Масква — Менск. Пасажырскія і хуткія цягнікі на Менск, Воршу, Маскву, прымескае злучэньне з Воршай і Менскам.

Інфраструктура

Працуе Талачынскі гістарычна-краязнаўчы музэй. Спыніцца можна ў мескай гасьцініцы.

Славутасьці

• Забудова гістарычная (канец XIX — пачатак XX ст.; фрагмэнты)
• Касьцёл Сьвятога Антонія Падуанскага (XIX ст.)
• Могілкі юдэйскія
• Царква Покрыва Багародзіцы і манастыр базылянаў (1793; Сьвяты Пасад, цяпер у валоданьні Маскоўскага патрыярхату)

Страчаная спадчына

• Сынагога

• Краявіды места
•  
  Пакроўская царква з боку касьцёла
•  
  Манастырскі корпус
•  
  Касьцёл Сьвятога Антонія Падуанскага
•  
  Касьцёл з боку царквы

• Валер Анісенка (нар. 1944) — актор, рэжысэр, заслужаны дзяяч мастацтва Беларусі
• Лявон Баразна (1929—1972) — беларускі мастак і фальклярыст
• Уладзімер Гарбачоў (нар. 1926) — навуковец-мэдык
• Аркадзь Жураўскі (1924—2009) — беларускі мовазнавец
• Міхаіл Савіцкі (1922—2010) — народны мастак Беларусі

• Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: БелЭн, 2002. — Т. 15: Следавікі — Трыо. — 552 с. — ISBN 985-11-0251-2
• Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 2: Кадэцкі корпус — Яцкевіч. — 788 с. — ISBN 985-11-0378-0
• Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Талачынскага р-на. — Мн.: БелСЭ, 1988. — 654 с. [12] л. іл.: іл. ISBN 5-85700-007-6.
• Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.: БелЭн, 2001. — Т. 6. Кн. 1: Пузыны — Усая. — 591 с. — ISBN 985-11-0214-8
• Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom XII: Szlurpkiszki — Warłynka. — Warszawa, 1892.
• Шнейдер А. Толочин: историко-экономический очерк. — Минск, 1983. — 62 с.

• Талачын, Radzima.org
• Талачын на Прыдзвінскі крайн: Гісторыя і сучаснасць
• Талачын — парафія святога Антонія Падуанскага на Catholic.by