Горад Сьвіслач: горад у Беларусі

Гэтая назва мае некалькі сэнсаў. Калі вас цікавяць іншыя сэнсы, глядзіце таксама Сьвіслач.

Адміністрацыйны цэнтар Сьвіслацкага раёну Гарадзенскай вобласьці. Насельніцтва на 2018 год — 6426 чалавек. Знаходзіцца за 90 км на поўдзень ад Горадні, за 3 км ад аднайменнай чыгуначнай станцыі (лінія Ваўкавыск — Сьвіслач), аўтамабільныя дарогі зьвязваюць места з Горадняй, Ваўкавыскам, Поразавам.

Сьвіслач лац. Śvisłač
Будынак гімназіі
Герб Сьвіслачы Сьцяг Сьвіслачы
Першыя згадкі:	1256
Краіна:	Беларусь
Вобласьць:	Гарадзенская
Раён:	Сьвіслацкі
Плошча:	4,28 км²
Насельніцтва (2018)
колькасьць:	6426 чал.
шчыльнасьць:	1501,4 чал./км²
Часавы пас:	UTC+3
Тэлефонны код:	+375 1513
Паштовы індэкс:	231960
СААТА:	4252501000
Нумарны знак:	4
Геаграфічныя каардынаты:	53°2′0″ пн. ш. 24°6′0″ у. д. / 53.03333° пн. ш. 24.1° у. д. / 53.03333; 24.1 24°6′0″ у. д. / 53.03333° пн. ш. 24.1° у. д. / 53.03333; 24.1
Сьвіслач на мапе Беларусі ± Сьвіслач Сьвіслач
Галерэя здымкаў у Вікісховішчы
http://svisloch.grodno-region.by

Сьвіслач — даўняе мястэчка гістарычнай Ваўкавышчыны (частка Наваградчыны). У першай палове XIX стагодзьдзя тут працавала найлепшая на тэрыторыі колішняга Вялікага Княства Літоўскага гімназія (цяпер гімназія № 1 імя Кастусь Каліноўскага), у якой навучаліся Восіп Кавалеўскі, Напалеон Орда, Юзэф Крашэўскі, Рамуальд Траўгут, Кастусь Каліноўскі. Захаваўся будынак гімназіі ў стылі клясыцызму, помнік архітэктуры XIX стагодзьдзя. Сярод мясцовых славутасьцяў вылучаліся комплекс францішканскага кляштару з Траецкім касьцёлам, мескія брамы на Берасьцейскай, Варшаўскай і Рудаўскай вуліцах, а таксама пастаўлены на Рынку ў гонар Сьвіслацкага кірмашу абэліск, помнікі гісторыі і архітэктуры XVIII—XIX стагодзьдзяў, зьнішчаныя супольнымі намаганьнямі расейскіх і савецкіх уладаў.

Тапонім Сьвіслач, відаць, утварыўся ад назвы ракі. У сваю чаргу адпаведны гідронім мае яцьвяскае паходжаньне, і азначае 'балота, вільгаць'. Назву места зьвязваюць з ракой Віслай, адкуль рухаліся славянскія плямёны, або з ракой Сьвіслаччу, левым прытокам Нёмана.

Раньнія часы

Першы пісьмовы ўпамін пра Сьвіслач зьмяшчаецца ў Іпацьеўскім летапісе і датуецца 1256 годам:

	Поиде Данило на Ятвязе с братом и сыном Львомъ и с Шварном младоу соушоу емоу и посла по Романа в Новъгородонъ и со Изяславом со Вислочьскимъ и со всего сторонеи приде Самовить со Мазовшаны и помочь о Болеслава со Соудимирцы и Краковляны
—Іпацьеўскі летапіс

Вялікае Княства Літоўскае

 

 

У ХIII стагодзьдзі Сьвіслач стала сталіцай удзельнага княства, якое неўзабаве далучылася да Вялікага Княства Літоўскага. Пазьней паселішча знаходзілася ў валоданьні вялікіх князёў, а з 1507 году стала цэнтрам Сьвіслацкага староства Ваўкавыскага павету. У 1523 годзе Сьвіслач атрымала статус мястэчка. З 1563 году яна знаходзілася ў валоданьні Яна Хадкевіча, які ў 1572 годзе зьмяняў Сьвіслач на Ляхавічы.

Зь сярэдзіны XVI ст. Сьвіслач перайшла да Заслаўскіх, у 1581 годзе — зноў да Хадкевічаў. У 1667 годзе ўладаром мястэчка стаў Крышпін-Кіршэнштэйн. У 1668 годзе тут збудавалі Траецкі касьцёл, пры якім дзейнічала парафіяльная школа. Таксама існавала царква Анёла-Ахоўніка.

 

У 1778 годзе Сьвіслач перайшла ў валоданьне Вінцэнта Тышкевіча, сэнатара Вялікага Княства Літоўскага, якія ажаніўся зь пляменьніцай караля і вялікага князя Станіслава Аўгуста Панятоўскага. Новы гаспадар правёў рэканструкцыю мястэчка, уладкаваў у цэнтры Рынак, заснаваў заапарк, тэатар з капэлай, парк. У 1793 годзе Сьвіслач увайшла ў Гарадзенскае ваяводзтва. У канцы XVIII стагодзьдзя тут праводзіліся вялікія кірмашы.

Пад уладай Расейскай імпэрыі

У выніку трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай (1795 год) Сьвіслач апынулася ў складзе Расейскай імпэрыі, у Слонімскай, потым Літоўскай губэрні. З 1801 году мястэчка стала цэнтрам воласьці Ваўкавыскага павету Гарадзенскай губэрні. У 1804 годзе В. Тышкевіч заснаваў тут гімназію, якую ў 1851 годзе пераўтварылі ў дваранскую вучэльню. Сярод яе навучэнцаў — Кастусь Каліноўскі, Восіп Кавалеўскі, Станіслаў Горскі, Юзэф Крашэўскі, Напалеон Орда, Рамуальд Траўгут. На 1833 год у мястэчку было 1 мураваны і 146 драўляных будынкаў.

За часамі нацыянальна-вызвольнага паўстаньня ваколіцы Сьвіслачы сталі месцам актыўных ваенных дзеяньняў паміж паўстанцкімі аддзеламі і расейскімі карнымі войскамі, а само мястэчка на пэўны час вызвалілі з-пад расейскага панаваньня. Паводле вынікаў перапісу 1897 году, тут было 526 будынкаў (24 мураваныя і 502 драўляныя), 6 гарбарных, піваварнае і медаварнае прадпрыемствы, сельская лячэбніца.

За часамі Першай сусьветнай вайны ў 1915 годзе Сьвіслач занялі войскі Нямецкай імпэрыі.

• Старая графіка Сьвіслачы
•  
  Касьцёл францішканаў. Ф. Бжазоўскі, 1879 г.
•  
  Пляц Гімназічны. Н. Орда, 1868 г.
•  
  Вуліца Берасьцейская. Н. Орда, 1868 г.
•  
  Вуліца Берасьцейская. Дом Гофэрта, 1880 г.

Найноўшы час

25 сакавіка 1918 году згодна з Трэцяй Устаўной граматай Сьвіслач абвяшчалася часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. 1 студзеня 1919 году ў адпаведнасьці з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі яна ўвайшла ў склад Беларускай ССР. Згодна з Рыскай мірнай дамовай 1921 году мястэчка апынулася ў складзе міжваеннай Польскай Рэспублікі, дзе стала цэнтрам гміны. За польскім часам тут дзейнічалі некалькі беларускіх нацыянальна-вызвольных арганізацыяў.

У верасьні 1939 году Сьвіслач увайшла ў БССР, дзе ў студзені 1940 году атрымала афіцыйны статус пасёлку гарадзкога тыпу і стала цэнтрам раёну Беластоцкай вобласьці. У Другую сусьветную вайну з 26 чэрвеня 1941 да 17 ліпеня 1944 году мястэчка знаходзілася пад акупацыяй Трэцяга Райху. У лістападзе 1942 году нацысты расстралялі 1536 вязьняў жыдоўскага гета.

14 сьнежня 2000 году Сьвіслач атрымала статус места.

• Места на старых здымках
•  
  Гімназія
•  
  Рынак
•  
  Рынак. Царква
•  
  Вуліца Варшаўская. Меская брама

•  
  Дзярэчынак. Царква
•  
  Вуліца Гарадзенская. Капліца
•  
  Вуліца Рудаўская
•  
  Чыгуначная станцыя

Дэмаграфія

• XIX стагодзьдзе: 1816 год — 614 чал.; 1830 год — 646 муж., зь іх шляхты 5, духоўнага стану 1, мяшчанаў-юдэяў 425, мяшчанаў-хрысьціянаў і сялянаў 211; 1833 год — 1256 чал.; 1890 год — 1958 чал., зь іх 1420 юдэяў; 1897 год — 3099 чал.
• XX стагодзьдзе: 1914 год — 6460 чал.; 1977 год — 5,3 тыс. чал.; 1999 год — 7,8 тыс. чал.
• XXI стагодзьдзе: 2001 год — 7,8 тыс. чал.; 2006 год — 7,4 тыс. чал.; 2007 год — 7,4 тыс. чал.; 2009 год — 6886 чал. (перапіс); 2016 год — 6600 чал.; 2017 год — 6481 чал.; 2018 год — 6426 чал.

Рэлігія

 

У 1990-я гады ў цэнтры места збудавалі касьцёл Сьвятога Францішка Асіскага, у 2000-я гады — саборную царкву.

Адукацыя

У Сьвіслачы працуюць 2 сярэднія школы і 2 дашкольныя ўстановы.

Мэдыцына

Мэдычнае абслугоўваньне насельніцтва ажыцьцяўляюць мескія лякарня і паліклініка.

Культура

Дзейнічаюць дом культуры, бібліятэка.

Спорт

У Сьвіслачы ёсьць стадыён, некалькі спартовых пляцовак (у тым ліку хакейная)

Мас-мэдыя

Выдаецца раённая «Свіслацкая газета».

Вуліцы і пляцы

У тэлефонным даведніку 1939 году ўпамінаецца Шпітальная вуліца.

Прадпрыемствы харчовай, мэблевай, будаўнічых матэрыялаў прамысловасьці.

• Сьвіслацкае ўнітарнае камунальнае прадпрыемства побытавага абслугоўваньня

Інфраструктура

Працуе Сьвіслацкі гістарычна-краязнаўчы музэй. Спыніцца можна ў гатэлі «Сьвіслач».

Помнікі: Кастусю Каліноўскаму, Рамуальду Траўгуту.

Славутасьці

• Гаспадарчы двор (XIX—XX стагодзьдзі)
• Гімназія (1802—1803)
• Забудова гістарычная (канец XIX — першая палова XX ст.; фрагмэнты)
• Капліца-пахавальня Тышкевічаў (1782; цяпер царква Ўзьвіжаньня Сьвятога Крыжа Беларускага экзархату Маскоўскага патрыярхату)
• Могілкі юдэйскія
• Парк пры былой сядзібе Тышкевічаў (XVIII ст.)
• Сынагога (XIX—XX стагодзьдзі)

Страчаная спадчына

• Капліца Анёлаў-Ахоўнікаў (XIX ст.)
• Касьцёл Найсьвяцейшай Тройцы і кляштар францішканаў (1666)
• Сядзіба Тышкевічаў (XVII ст.)

• Валянцін Акудовіч (нар. 1950) — беларускі філёзаф, паэт, літаратурны крытык
• Самуэль Белкін (1911—1976) — дзяяч юдаізму ў ЗША
• Аарон Котлер (1891—1962) — лідэр артадаксыйнага юдаізму на землях гістарычнай Літвы і ў ЗША
• Дэйвід Льюіс (Лош) (1909—1981) — канадзкі палітык

• Сьвіслацкая гімназія

• Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: БелЭн, 2002. — Т. 14: Рэле — Слаявіна. — 512 с. — ISBN 985-11-0238-5
• Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 2: Кадэцкі корпус — Яцкевіч. — 788 с. — ISBN 985-11-0378-0
• Соркіна І. Мястэчкі Беларусі ў канцы ХVІІІ — першай палове ХІХ ст. — Вільня: ЕГУ, 2010. — 488 с. ISBN 978-9955-773-33-7.
• Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.: БелЭн, 2001. — Т. 6. Кн. 1: Пузыны — Усая. — 591 с. — ISBN 985-11-0214-8
• Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom XI: Sochaczew — Szlubowska Wola. — Warszawa, 1890.

• Сьвіслач , Radzima.org
• Сьвіслач  (рас.), Глёбус Беларусі
• Прагноз надвор’я ў м. Сьвіслачы