Смалявічы: горад у Беларусі

Адміністрацыйны цэнтар Смалявіцкага раёну Менскай вобласьці. Насельніцтва на 2018 год — 16 784 чалавекі. Знаходзяцца за 35 км на ўсход ад Менску; чыгуначная станцыя на лініі Менск — Ворша. Аўтамабільныя дарогі злучаюць места з Ігуменам, Лагойскам, Сьмілавічамі.

Смалявічы лац. Smalavičy
Вуліца места
Герб Смалявічаў Сьцяг Смалявічаў
Першыя згадкі:	1448
Краіна:	Беларусь
Вобласьць:	Менская
Раён:	Смалявіцкі
Плошча:	16,45 км²
Насельніцтва:	16 784 чал. (2018)
Часавы пас:	UTC+3
Тэлефонны код:	+375 1776
Паштовы індэкс:	222210
СААТА:	6248501000
Нумарны знак:	5
Геаграфічныя каардынаты:	54°1′22″ пн. ш. 28°4′19″ у. д. / 54.02278° пн. ш. 28.07194° у. д. / 54.02278; 28.07194 28°4′19″ у. д. / 54.02278° пн. ш. 28.07194° у. д. / 54.02278; 28.07194
Смалявічы на мапе Беларусі ± Смалявічы Смалявічы
Галерэя здымкаў у Вікісховішчы
http://smolevichi.minsk-region.by/

Смалявічы — даўняе мястэчка гістарычнай Меншчыны. Сярод мясцовых славутасьцяў вылучалася збудаваная ў стылі барока драўляная царква Сьвятога Мікалая, помнік архітэктуры XVIII ст., зруйнаваны расейскімі ўладамі.

Тапонім Смалявічы ўтварыўся ад слова смала, бо галоўным промыслам жыхароў на працягу многіх стагодзьдзяў была яе здабыча з драўніны.

Асноўны артыкул: Гісторыя Смалявічаў

Вялікае Княства Літоўскае

Першы пісьмовы ўпамін пра Смалявічы (Смальнявічы) як уладаньне крэўскага намесьніка Алехны Даргіевіча датуецца 1448 годам. Існуюць зьвесткі, што ў 1508 годзе вялікі князь падараваў паселішча гетману Канстантыну Астроскаму. Аднак гісторык Вячаслаў Насевіч прыйшоў да высновы, што пэргамін з гэтай згадкай трэба вызнаць фальсыфікацыяй, зробленай недзе ў XVII або нават XVIII стагодзьдзі

У 2-й палове XVI стагодзьдзя Смалявічы перайшлі ў валоданьне роду Радзівілаў, у чыіх руках заставаліся потым на працягу амаль трох стагодзьдзяў. У 1586 годзе староста барысаўскі і гетман вялікі Крыштап Радзівіл заснаваў тут мястэчка. Паводле інвэнтару на 1588 год, мястэчка Смалявічы было цэнтрам маёнтку, ў склад якога ўваходзіла сяло Смалявічы.

У пачатку XVII стагодзьдзя, як сьведчаць інвэнтары, у мястэчку Смалявічах было 4 вуліцы — Менская, Барысаўская, Царкоўная і Дворная; колькасьць двароў дасягнула 138. У вайну Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай (1654—1667) Смалявічы трапілі пад маскоўскую акупацыю, у выніку якой у тут засталося толькі 77 двароў (на 1669 год). Паводле інвэнтару, на 1781 год у мястэчку было 5 вуліцаў — да чатырох ранейшых далучылася вуліца Прудовая; двароў налічвалася 74.

Пад уладай Расейскай імпэрыі

 

У выніку другога падзелу Рэчы Паспалітай (1793 год) Смалявічы апынуліся ў складзе Расейскай імпэрыі, дзе з 1795 году сталі цэнтрам воласьці Барысаўскага павету. Сьпярша мясьціна знаходзілася ў валоданьні Вітгенштэйнам, потым Гагенлёэ. У пачатку ХІХ стагодзьдзя тут існаваў палац, які згарэў у 1819 годзе. У 1871 годзе каля Смалявічаў збудавалі чыгуначную станцыю Вітгенштэйнаўская. На 1863 год у мястэчку існавалі земская народная вучэльня, паштова-тэлеграфны аддзел, бровар, рамесныя майстэрні вытворчасьці вопраткі і абутку, кузьні.

Паводле вынікаў перапісу 1897 году, у Смалявічах было 299 двароў, дзейнічалі 2 царквы, капліца, працавалі валасная ўправа, земская народная вучэльня, паштова-тэлеграфная кантора, бровар, рамесныя майстэрні вырабу абутку і адзеньня, 8 кузьняў. У пачатку XX стагодзьдзя працавалі наступныя прамысловыя прадпрыемствы: фабрыкі лесапільная і дрэваапрацоўчая (з 1894 году), лесапільная і мукамольная (з 1890 году), лесапільная мануфактура (з 1895 году), гута «Вікторыя» (з 1909 году). У 1908 годзе местачкоўцы зьвярнуліся да расейскіх уладаў з просьбай не руйнаваць старую царкву па сканчэньні будаваньня мураўёўкі. Адмыслова скліканая камісія пастанавіла, што царква 1759 году пабудовы ня мае каштоўнасьці і таму яе можна зьнішчыць.

За часамі Першай сусьветнай вайны ў лютым 1918 году Смалявічы занялі войскі Нямецкай імпэрыі.

Найноўшы час

25 сакавіка 1918 году згодна з Трэцяй Устаўной граматай Смалявічы абвяшчаліся часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. Жыхары мястэчка і воласьці накіроўвалі ў Народны Сакратарыят БНР скаргі на дзеяньні нямецкіх войскаў. 1 студзеня 1919 году ў адпаведнасьці з пастановай І зьезду КП (б) Беларусі Смалявічы ўвайшлі ў склад Беларускай ССР, у Менскі павет («падраён») Менскага раёну. У 1919—1920 гадох мястэчка займалі польскія войскі.

У 1924 годзе Смалявічы сталі цэнтрам раёну. У 1938 годзе яны атрымалі афіцыйны статус пасёлку гарадзкога тыпу. У Другую сусьветную вайну з 26 чэрвеня 1941 да 2 ліпеня 1944 году мястэчка знаходзілася пад акупацыяй Трэцяга Райху.

7 сакавіка 1968 году Смалявічы атрымалі статус места. 5 верасьня 2000 году афіцыйна зацьвердзілі мескі герб. 13 верасьня 2008 году ў парку каля каталіцкай капліцы адбылося ўрачыстае адкрыцьцё помніка Сьвятому Валянтыну. 18 чэрвеня 2008 году ў склад Смалявічаў улучылі вёскі Крыніцу, Рабы Слуп і Ўборкі.

• Мястэчка на старых здымках
•  
  Вуліца Царкоўная. Царква Сьвятога Мікалая, сакавік 1909 г.
•  
  Бакавы фасад царквы, каля 1910 г.
•  
  Інтэр’ер царквы, 23 сакавіка 1909 г.
•  
  Рынак, да 1918 г.

•  
  Рынак, да 1918 г.
•  
  Царква-мураўёўка, да 1918 г.
•  
  Царква-мураўёўка, 1918 г.
•  
  Станцыя Вітгенштэйнаўская, 1880-я гг.

Дэмаграфія

• XVII стагодзьдзе: 1601 год — каля 1 тыс. чал.
• XVIII стагодзьдзе: 1781 год — каля 450 чал. у мястэчку Смалявічах і каля 140 чал. у вёсцы Смалявічах; 1796 год — 737 чал.
• XIX стагодзьдзе: 1855 год — каля 800 чал.; 1889 год — каля 1 тыс. чал.; 1897 год — 2757 чал.; 1900 год — больш за 3 тыс. чал.
• XX стагодзьдзе: 1939 год — 6,8 тыс. чал.; 1975 год — 10 тыс. чал.; 1991 год — 13,9 тыс. чал.; 2000 год — 14,1 тыс. чал.
• XXI стагодзьдзе: 2001 год — 14 тыс. чал.; 2006 год — 14,2 тыс. чал.; 2007 год — 14,2 тыс. чал.; 2009 год — 15 092 чал. (перапіс); 2016 год — 16 547 чал.; 2017 год — 16 643 чал.; 2018 год — 16 784 чал.

Адукацыя

У Смалявічах працуюць 3 сярэднія, музычная і спартовая школы, 5 дашкольных установаў.

Мэдыцына

Мэдычнае абслугоўваньне насельніцтва ажыцьцяўляюць мескія лякарня і паліклініка.

Культура

Дзейнічаюць 3 бібліятэкі, дом культуры, дом народнай творчасьці, кінатэатар.

Вуліцы і пляцы

Прадпрыемствы машынабудаваньня, будаўнічых матэрыялаў, харчовай, лясной і дрэваапрацоўчай прамысловасьці.

Інфраструктура

• Гатэлі: «Вясна», «Прыазёрная».

Славутасьці

• Забудова гістарычная (пачатак ХХ ст.; фрагмэнты)
• Могілкі юдэйскія
• Сынагога (XIX ст.)

Страчаная спадчына

• Касьцёл
• Царква Аляксандра Неўскага (1910; мураўёўка)
• Царква Сьвятога Мікалая (XVIII ст.)

• Краявіды Смалявічаў
•  
  Адміністрацыя
•  
  Касьцёл Сьвятога Валянціна
•  
  Царква
•  
  Дом культуры

• Уладзімер Алейнік (нар. 1959) — спартовец-скакун у ваду
• Пятро Краўчанка (нар. 1950) — палітык і дыплямат, міністар замежных справаў, амбасадар у Японіі і Філіпінах
• Аляксандар Кулінковіч (1972—2018) — беларускі рок-музыка, заснавальнік і вакаліст гурта «Neuro Dubel»
• Гаўрыла Ціхаў (1875—1960) — астраном, сябар-карэспандэнт АН СССР, ганаровы акадэмік АН Беларусі

• Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: БелЭн, 2002. — Т. 15: Следавікі — Трыо. — 552 с. — ISBN 985-11-0251-2
• Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 2: Кадэцкі корпус — Яцкевіч. — 788 с. — ISBN 985-11-0378-0
• Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Смалявіцкага р-на і г. Жодзіна. — Мн.: БЕЛТА, 2000. — 766 с. ISBN 985-6302-26-9.
• Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.: БелЭн, 2001. — Т. 6. Кн. 1: Пузыны — Усая. — 591 с. — ISBN 985-11-0214-8
• Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom X: Rukszenice — Sochaczew. — Warszawa, 1889.

• Смалявічы , Radzima.org