Першы Ўсебеларускі Зьезд

ст. 5 сьнежня] 1917 году ў Менску Вялікай беларускай радай.

Думка пра скліканьне агульнакраёвага сходу цыркулявала ў мясцовых арганізацыях самай рознай палітычнай накіраванасьці яшчэ зь вясны 1917 году. На дэмакратычнай нарадзе, якая адбылася ў Маскве ў верасьні 1917 году, беларускія прадстаўнікі афіцыйна заявілі аб намеры склікаць свой Беларускі ўстаноўчы сход. Аб гэтым гаварылася таксама на другой сэсіі Цэнтральнай рады беларускіх арганізацыяў (ЦРБА) 17 кастрычніка, што ўскосна пацьвярджаецца лістом І. Варонкі да чальцоў Вялікай беларускай рады (ВБР) Я. Дылы, С. Рак-Міхайлоўскага, А. Прушынскага, І. Дварчаніна, Я. Мамонькі і іншых ад 26 лістапада 1917 году.

Па сьверджаньні некаторых дасьледчыкаў, зьезд здолеў адбыцца і быць такім прадстаўнічым менавіта таму, што бальшавіцкае цэнтральнае кіраўніцтва, а дакладней — асабіста Уладзімер Ленін і Ёсіф Сталін, падтрымала яго правядзеньне ў Менску: у Маскве бальшавіцкі Народны камісарыят па нацыянальных справах, якім тады кіраваў бальшавік Сталін, даў згоду і фінансавую падтрымку на правядзеньне беларускага зьезду ў Менску.

У першай палове лістапада (дакладная дата невядома) была выдадзена адозва «Да ўсяго народа беларускага» выканкамаў Вялікай беларускай рады, Цэнтральнай беларускай вайсковай рады, а таксама Беларускага выканкаму Заходняга фронту. Адозва завяршалася заклікам прысылаць 5 сьнежня 1917 году дэлегатаў у Менск на Ўсебеларускі зьезд.

 

Паседжаньні адбываліся ў пэрыяд 18—31 сьнежня (ст. ст. 5—18) 1917 году з матэрыяльнай падтрымкай Народнага камісарыяту РСФСР. Зьезд сабраў шматлікіх беларускіх палітычных дзеячоў, якія прадстаўлялі наступныя губэрні:

• Менскую
• Магілёўскую
• Віцебскую
• Смаленскую
• Гарадзенскую

Таксама на зьезд прыбылі прадстаўнікі беларускамоўных паветаў Ковенскай і Віленскай губэрняў.

Да 27 (14) сьнежня было зарэгістравана 1872 дэлегаты, прычым 1167 з правам голасу, а 705 з дарадчым голасам. У большасьці настаўнікі, вайскоўцы і чыноўнікі. Старшынём зьезду быў абраны Ян Серада.

Усебеларускі зьезд абвясьціў права беларускага народу на незалежнасьць і самавызначэньне, а таксама прыняцьце дэмакратычнай формы ўраду. Падчас паседжаньня можна было заўважыць розьніцу ў палітычных поглядах паміж дэлегатамі з захаду і ўсходу Беларусі. І калі першыя казалі пра будзь-якую форму аўтаноміі альбо незалежнасьць краіны, то другія бачылі будучыню Беларусі ў складзе дэмакратычнай Расеі.

Зьезд выбраў Раду Зьезду, у склад якой увайшоў 71 прадстаўнік розных палітычных партыяў.

У ночы з 30 сьнежня на 31 сьнежня [ст. ст. 17 на 18] 1917 году будынак, у якім праходзіў Усебеларускі зьезд, быў атачоны бальшавіцкімі атрадамі. У залю паседжаньня ўвайшлі народны камісар ўнутраных справаў Рэзаўскі разам з кіраўніком гораду Мікалаем Крывашэіным, якія паведамілі пра роспуск зьезду і арышт прэзыдыюму. У залю ўварваліся ўзброеныя салдаты Першага менскага пяхотнага палка на чале з прапаршчыкам Рамнёвым, акружыўшы Прэзыдыюм.

Мікалай Крывашэін падышоў да Зінаіды Юр’евай, «грэнадзерскага выгляду дзяўчыны», і сказаў: «Ты, красотка, поедешь со мной в автомобиле». З галавы яго паляцела шапка, Юр’ева моцна пабіла Крывашэіна, паводле іншых зьвестак — ледзь не застрэліла.

У залі распачалася пабудова барыкадаў, кулачныя баі. Аднак, нягледзячы на гэта, прэзыдыюм быў арыштаваны і накіраваны ў Савет народных камісараў, дэлегаты зьезду разагнаныя.

Рада зьезду нелегальна сабралася на наступны дзень.

Зьезд быў дастаткова палярызаваны. Падчас яго разгарнулася вострая барацьба паміж «радаўцамі» (прыхільнікамі Вялікай Беларускай рады і Цэнтральнай Беларускай вайсковай рады ў Менску). Радаўцы былі гатовы да адносна рашучых крокаў па стварэньні беларускай дзяржаўнасьці, пад той час як «абласьнікі» (прыхільнікі Беларускага абласнога камітэту ў Петраградзе), арыентаванай толькі на цесную палітычную сувязь Беларусі з Расеяй. Гэтыя погляды выявіліся ў поглядах удзельнікаў зьезду на беларускую мову. Адзін зь яго дэлегатаў пазьней узгадваў такі момант:

«Прыпамінаю сабе адзін факт з Усебеларускага зьезду. Калі нейкі дэлегат пачаў гаварыць прамову чыста па-беларуску, то выступіў з задніх радоў адзін маскальскага духу чалавек і, дражнячы беларускую гаворку, пачаў пытацца ў таго дэлегата, што значаць такія словы, як працаваць, жыта і г. д. Дык ці паверыце, усе дэлегаты, колькі іх было, асабліва ваенныя, так азьверыліся на таго маскаля, што заля аж загудзела ад гоману.
— Скуль ты прыехаў, — крычалі адны, — што не знаеш нашай мовы?
— Тут зьезд не маскоўскі, а беларускі, — крычалі другія.
— Вон яго, — крычалі трэція.»

Гл. таксама Катэгорыя:Удзельнікі Першага ўсебеларускага кангрэсу

• а. Вінцэнт Гадлеўскі, адзін зь лідэраў беларускага хрысьціянска-дэмакратычнага руху
• Людвіка Сівіцкая (Зоська Верас), паэтэса і грамадзкі дзеяч
• Аляксандар Уласаў, адзін з заснавальнікаў газэты «Наша Ніва», у будучыні радны БНР і сэнатар Польскай Рэспублікі
• Фабіян Ярэміч, у будучыні радны БНР і дэпутат Польскага сойму
• Будучыя старшыні Рады БНР: Ян Серада, Пётра Крачэўскі, Язэп Лёсік, Васіль Захарка
• Аркадзь Смоліч, у будучыні міністар БНР, потым адзін з стваральнікаў Акадэміі навук Беларусі
• Павал Жаўрыд, у будучыні адзін з кіраўнікоў Слуцкага Збройнага Чыну
• Алесь Гарун (віцэ-старшыня зьезду), паэт, пісьменьнік, публіцыст, у будучыні радны БНР
• Кастусь Езавітаў, палітык, у будучыні радны БНР, міністар вайсковых справаў БНР
• Міхась Міцкевіч, настаўнік, малодшы брат паэта Якуба Коласа, у будучыні дзеяч беларускай дыяспары ў ЗША
• Васіль Русак, у будучыні ўдзельнік Слуцкага Збройнага Чыну, выдавец, прадпрымальнік, дзеяч беларускай дыяспары ў Чэхаславаччыне
• Язэп Мамонька, палітычны дзеяч, публіцыст, у будучыні сябра прэзыдыюму Рады БНР і палітычны вязень
• Радаслаў Астроўскі, у будучыні ўдзельнік Слуцкага Збройнага Чыну, Прэзыдэнт БЦР

• Беларускае нацыянальнае адраджэньне

• Агееў, Аляксандар Рыгоравіч. Удзел Магілёўскіх дэлегатаў у падрыхтоўцы і працы Першага Усебеларускага з'езда. // рэдкал. : А. Д. Кароль і інш. 1917 год у гістарычных лёсах Беларусі. Секцыя 4. Першы Усебеларускі з’езд: на шляху да беларускай дзяржаўнасці : зб. матэрыялаў Міжнар. навук. канф., Мінск, 30 лістап. — 1 снеж. 2017 г.. — Мінск: Выд. цэнтр БДУ, 2017. — С. 159—162. — ISBN 978-985-553-529-5.
• Вячорка, Віталь Юр’евіч. І Усебеларускі з'езд. Падрыхтоўка да правядзення. // рэдкал. : А. Д. Кароль і інш. 1917 год у гістарычных лёсах Беларусі. Секцыя 4. Першы Усебеларускі з’езд: на шляху да беларускай дзяржаўнасці : зб. матэрыялаў Міжнар. навук. канф., Мінск, 30 лістап. — 1 снеж. 2017 г.. — Мінск: Выд. цэнтр БДУ, 2017. — С. 162—166. — ISBN 978-985-553-529-5.

• Першы Ўсебеларускі зьезд. Каляж беларускай прэсы 1917 г.
• Першы Усебеларускі з'езд на YouTube
• Гісторыя пад знакам Пагоні / Усебеларускі з’езд 1917 года на YouTube