Пе́ршая Ўста́ўная гра́мата да народаў Беларусі — юрыдычны й палітычны акт, выдадзены Выканаўчым камітэтам Рады Ўсебеларускага зьезду 21 лютага 1918 году ў Менску (у колішнім Доме губэрнатара).
Заклікала беларускі народ зьдзейсьніць сваё права на поўнае самавызначэньне, а нацыянальныя меншасьці — на нацыянальна-пэрсанальную аўтаномію.
Устаўная грамата | |
«Да народаў Беларусі» | |
Нумар: | 1 |
Прыняцьце: | 21 лютага 1918 (106 гадоў таму) |
Ухваленьне: | Выканаўчы камітэт Рады Ўсебеларускага зьезду |
Падпісаньне: | Язэп Варонка |
Уступ у сілу: | 21 лютага 1918 |
Поўны тэкст у Вікікрыніцах? . |
Мікрафільмаваны арыґінал акту захоўваецца ў 325-м фондзе Нацыянальнага архіву Беларусі.
Імклівы наступ войскаў Нямецкае імпэрыі, які пачаўся 18 лютага 1918, прымусіў Абласны выканаўчы камітэт і СНК Заходняе вобласьці й фронту ў ноч на 19 лютага 1918 году эвакуявацца зь Менску ў Смаленск. Гэта спрыяла аднаўленьню адкрытай дзейнасьці Выканаўчага камітэту Рады Ўсебеларускага зьезду й вызваленьню з бальшавіцкае няволі дзеячоў Цэнтральнае беларускае вайсковае рады (ЦБВР). Выканаўчы камітэт Рады Ўсебеларускага зьезду выдаў загад № 1 ад 19 лютага, дзе гаварылася, што ён узяў уладу ў свае рукі. Прызначаны Выканаўчым камітэтам новы камэндант Менску Кастусь Езавітаў выдаў загад № 1 аб тым, што нямецкае войска мусіць убачыць спакойных мірных жыхароў, якія не жадаюць вайны. Згодна з пунткам 2 загаду ўводзілася ваеннае становішча. Адначасна ў Менску пачала актыўна дзейнічаць Польская вайсковая арґанізацыя (ПАВ).
21 лютага Выканаўчы камітэт Рады Ўсебеларускага зьезду зьвярнуўся да народаў Беларусі зь Першай Устаўнай граматай, у якой адзначалася: «Радзімая старонка наша апынулася ў новым цяжкім становішчы… Мы стаім перад тым, што край наш можа быць заняты нямецкімі войскамі». Першая Ўстаўная грамата заклікала беларускі народ зьдзейсьніць сваё права на «поўнае самавызначэньне», а нацыянальныя меншасьці — на нацыянальна-пэрсанальную аўтаномію. Спасылаючыся на права народаў на самавызначэньне, аўтары граматы сьцьвярджалі, што ўлада ў Беларусі павінна фармавацца згодна з воляю народаў, якія насяляюць краіну. Гэты прынцып мусіць ажыцьцяўляцца шляхам дэмакратычных выбараў ва Ўсебеларускі Ўстаноўчы Сойм.
У гэтым дакумэнце Выканаўчы камітэт абвясьціў пра стварэньне ім 20 лютага ўраду — Народнага Сакратарыяту Беларусі — часовага выканаўчага органа народнае ўлады ў краі, які 21 лютага пачаў выкананьне сваіх абавязкаў. У склад сакратарыяту ўвайшлі Палута Бадунова, Язэп Варонка (старшыня), Тамаш Грыб, Кастусь Езавітаў, Васіль Захарка, Пётра Крачэўскі, Аркадзь Смоліч.
Выканаўчы камітэт Рады Ўсебеларускага зьезду абвясьціў сябе часовай уладай на Беларусі. У грамаце ўпершыню не згадвалася пра аўтаномію й неабходнасьць заставацца ў складзе Савецкай Расеі. Ейны тэкст на беларускай і расейскай мовах быў расклеены па ўсім Менску.
Пячатка, якой замацавалі тэкст дакумэнту, зьмяшчала выяву высокага снапа зь перакрыжаванымі касой і граблямі і надпісам на абадку: «НАРОДНЫ СЭКРЭТАРЫЯТ БЕЛАРУСІ».
21 лютага 1918 году ўлада ў Беларусі апынулася ў руках камандаваньня арміі Нямецкае імпэрыі. 22 лютага яна загадала польскім падразьдзяленьням пакінуць Менск, а беларускім — скласьці зброю. Каб не ўскладняць дачыненьняў з Расеяй, нямецкія ўлады не прызналі беларускага ўраду, занялі сядзібу Народнага сакратарыяту, рэквізавалі ягоную маёмасьць, скінулі з будынкаў беларускія нацыянальныя сьцягі й забаранілі ўрадоўцам пакідаць Менск. Аднак у канцы лютага дайшло да перамоваў паміж Сакратарыятам і нямецкай вайсковай адміністрацыяй, у выніку якіх акупанты прызналі ўрад Язэпа Варонкі прадстаўніцтвам беларускага насельніцтва. Улады Нямецкае імпэрыі дазволілі Сакратарыяту весьці легальную дзейнасьць на тэрыторыі Меншчыны, галоўным парадкам у галіне стварэньня мясцовае адміністрацыі, школьніцтва й выдавецкае справы.
У адказ на складаньне Берасьцейскага міру 3 сакавіка 1918 году паміж Нямецкай імпэрыяй і Савецкай Расеяй Выканаўчы камітэт Рады Ўсебеларускага зьезду адрэагаваў 9 сакавіка 1918 году прыняцьцем Другое Ўстаўное граматы. Наступным крокам зрабілася абвяшчэньне незалежнасьці Беларускае Народнае Рэспублікі 25 сакавіка 1918 году.
Вікікрыніцы зьмяшчаюць арыгінальныя матэрыялы, датычныя тэмы артыкула: |
This article uses material from the Wikipedia Беларуская (тарашкевіца) article Першая Ўстаўная грамата, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Зьмест даступны на ўмовах CC BY-SA 4.0, калі не пазначанае іншае. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Беларуская (тарашкевіца) (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.