Памідо́ры (тама́ты) — травяністая расьліна сямейства пасьлёнавых, адна з найбольш папулярных у сучаснай сусьветнай кулінарыі.
Таматы | |
Клясыфікацыя | |
---|---|
Надцарства | Поўнаядравыя |
Царства | Расьліны |
Група | Судзінкавыя расьліны |
Аддзел | Кветкавыя расьліны |
Кляса | Двухдольныя |
Атрад | Пасьлёнакветныя |
Сямейства | Пасьлёнавыя |
Род | Пасьлён |
Бінамінальная намэнклятура | |
Solanum lycopersicum Карл Лінэй | |
Радзіма — Паўднёвая і Цэнтральная Амэрыка, дзе вырошчваліся рознымі індзейскімі народамі, найперш, ацтэкамі, у мове якіх tomatl азначае “штосьці круглае, пухлае”. Ад заваяваньня Мэксыкі гішпанцамі ў першай трэці XVI стагодзьдзя трапілі ў Паўднёвую Эўропу, у тым ліку ў Італію, дзе іх памылкова асацыявалі з паўночнаафрыканскімі маўрамі, — адсюль назва pomi di Mori (“яблыкі маўраў”), якая трансфармавалася ў італьянскай мове ў pomodoro (“залаты яблык”), а ў францускай — у рomme d’amour (“яблык каханьня”). “Яблыкамі каханьня” называлі памідоры і ў магнацкіх колах Рэчы Паспалітай, на чые сталы яны трапілі ў другой палове XVIII стагодзьдзя. У той час іх не елі сырымі, а рабілі пасту з вараных сьпелых памідораў, якой запраўлялі некаторыя супы і соўсы, а зь зялёных выраблялі розныя марынады. Шырокае распаўсюджаньне ў сьвеце атрымалі толькі ў канцы XIX, у Беларусі — з XX стагодзьдзя. У большасьці моў сьвету захавалася арыгінальная індзейская назва “таматы”.
У ежу выкарыстоўваюцца плады — сочныя мясістыя ягады вагай ад 20 да 900 г. (і вышэй), шарападобныя, круглыя, пляскатыя, гладкія або рабрыстыя, ружовыя, чырвоныя, жоўтыя, аранжавыя.
Памідоры ўтрымліваюць а 4 % цукроў, 0,4 – 0,8 % арганічных кіслот, мінэральныя солі, 25мг% вітаміну C, каратын, вітаміны B1, B2, PP. Гарманічнае спалучэньне цукроў і арганічных кіслот абумоўлівае прыемны смак. З памідораў гатуюць салаты, прыправы, соўсы (у тым ліку кетчуп), вырабляюць сокі, фаршыруюць, марынуюць, соляць, кансэрвуюць, дадаюць у першыя стравы (за 10 хвілін да заканчэньня варкі). З добра высьпелых вырабляюць таматнае пюрэ й таматную пасту.
На 2014 год налічвалася звыш 700 гатункаў і гібрыдаў таматаў. Гібрыды 1-га пакаленьня вызначаліся высокай ураджайнасьцю і ўстойлівасьцю да хваробаў ды шкоднікаў, але насеньне ад іх не ўспадкоўвала станоўчыя бацькоўскія якасьці. Насеньне гатункавых таматаў захоўвала добрыя якасьці бацькоўскіх расьлінаў, у тым ліку афарбоўку, памер і форму пладоў. Гатункі таматаў падзялялі на 2 групы ў залежнасьці ад віду росту.
This article uses material from the Wikipedia Беларуская (тарашкевіца) article Памідоры, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Зьмест даступны на ўмовах CC BY-SA 4.0, калі не пазначанае іншае. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Беларуская (тарашкевіца) (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.