Палесьсе: рэгіён у заходняй Эўропе

Гэтая назва мае некалькі сэнсаў. Калі вас цікавяць іншыя сэнсы, глядзіце таксама Палесьсе (неадназначнасьць).

Палесьсе знаходзіцца ў складзе чатырох дзяржаваў: Беларусі, Украіны, Польшчы і Расеі. Агульная плошча Палесься складае каля 130 тыс. км².

 

Палесьсе знаходзіцца ў паўднёва-заходняй частцы Ўсходнеэўрапейскай раўніны, пераважна паабапал беларуска-ўкраінскай мяжы, а таксама часткова ў Польшчы (Люблінскае ваяводзтва) і Расеі (Бранская вобласьць). Сярэдняя вышыня — 100—250 м над узроўнем мора.

Асноўныя рэкі — Прыпяць, Дняпро (у сярэдняй плыні), Дзясна.

Палесьсе — адна з найбольшых балотных тэрыторыяў у Эўропе. У 1960—1980-я значныя абшары Палесься былі асушаныя падчас мэліярацыі.

Беларускае Палесьсе

Асноўны артыкул: Беларускае Палесьсе

Беларускае Палесьсе займае паўднёвыя раёны Берасьцейскай і Гомельскай абласьцей. Падзяляецца на Заходняе і Ўсходняе Палесьсе. Умоўнай мяжой паміж Заходнім і Ўсходнім Палесьсем лічыцца Ясельда і Гарынь, а таксама дзялянка Прыпяці паміж вусьцямі гэтых рэчак. Апроч таго, Беларускае Палесьсе таксама падзяляюць на Берасьцейскае, Прыпяцкае, Гомельскае ды Мазырскае. Загародзьдзе — мясцовасьць на поўдні Берасьцейскай вобласьці, асноўная частка Берасьцейска-Пінскага Палесься.

Украінскае Палесьсе

 

Асноўны артыкул: Украінскае Палесьсе

Украінскае Палесьсе ўяўляе сабою шырокую амаль стокілямэтровую паласу на поўначы краіны і складае каля 19% ад усёй тэрыторыі Ўкраіны. У залежнасьці ад разьмяшчэньня адносна Дняпра падзяляецца на правабярэжнае і левабярэжнае Палесьсе. Паводле прыродна-геаграфічных і адміністрацыйных (у залежнасьці ад Адміністрацыйнага падзелу Ўкраіны) асаблівасьцяў вылучаюць пяць фізыка-геаграфічных абласьцей: Валынскае Палесьсе, Жытомірскае Палесьсе, Кіеўскае Палесьсе, Чарнігаўскае Палесьсе і Ноўгарад-Северскае Палесьсе.

Люблінскае Палесьсе

Асноўны артыкул: Люблінскае Палесьсе

У Польшчы да Палесься належаць некаторыя рэгіёны Люблінскага ваяводзтва, а менавіта даліна Буга ў раёне Волі-Ўргускай і Ленчыцка-Ўлодаўскае паазер'е (Люблінскае Палесьсе. Заходняя мяжа Люблінскага Палесься праходзіць па рацэ Вепш.

Бранска-Жыздрынскае Палесьсе

Асноўны артыкул: Бранска-Жыздрынскае Палесьсе

Бранска-Жыздрынскае Палесьсе знаходзіцца на тэрыторыі Бранскай вобласьці Расеі.

 

Жыхары Палесься завуцца палешукамі. Тэрмін «палешук» зьяўляецца экзаэтнонімам і як саманазва жыхарамі Палесься амаль не ўжываецца.

У этнічным пляне найбольшую цікавасьць уяўляюць заходнія палешукі — усходнеславянская этнічная супольнасьць, якая валодае некаторымі прыкметамі самабытнага, але не сфармаванага этнасу. Яшчэ ў XIX ст. шэраг дасьледнікаў (Мітрафан Доўнар-Запольскі, Д. Шэндрык) фіксавалі наяўнасьць у заходніх палешукоў адметных асаблівасьцяў у фізычным абліччы.

Юльян Талька-Грынцэвіч на аснове антрапалягічных рысаў вылучаў паляшукоў у самастойную групу, адрозную ад беларусаў і ўкраінцаў. Павал Шпілеўскі, сьвядома адрозьніваў «палескую мову» ад беларускай і даволі дакладна пазначыў межы яе распаўсюду. Павал Чубінскі вылучаў Палесьсе як асобны этнаграфічны раён. Павал Баброўскі прыйшоў да высновы, што палешукі — самастойны народ.

Асноўны артыкул: Заходнепалеская літаратурная мікрамова

У канцы 1980-х некалькі энтузіястаў на чале з мовазнаўцам Міколам Шэляговічам заняліся кадыфікацыяй мовы на аснове паўднёваянаўскіх гаворак; аднак, у выніку справа скончылася практычна нічым у першую чаргу праз вузкую лякалізацыю абраных за аснову гаворак і мноства словаў, не характэрных для іншых гаворак Палесься.

Таксама Палесьсем часта завуць раўнінныя тэрыторыі, уласьцівыя раёнам распаўсюду старажытных алювіяльных і флювіягляцыяльных адкладаў (галоўным чынам пяскоў) у краявой паласе мацерыковага зьледзяненьня Эўропы (напрыклад, Палеская нізіна, Мяшчэрская нізіна, раўніны ўсходніх раёнаў Польшчы).

• Палеская нізіна
• Палескі радыяцыйна-экалягічны запаведнік

• Антонюк Г. Западные полешуки // Збудінне. №6 (68). 1993
• Дынько А. Найноўшая гісторыя яцвягаў // ARCHE Skaryna. №6(11). 2000.
• Терешкович П. В. Этническая история Беларуси XIX — нач. XX вв. в контексте Центрально-Восточной Европы. — Минск: БГУ, 2004.
• Цыхун Г. Пра заходнепалескую літаратурную мікрамову // Загародзьдзе-3: Матэрыялы навукова-краязнаўчай канфэрэнцыі «Палесьсе ў ХХ ст.» (1—4 чэрвеня, Беласток) / Укл. і аг. рэд. Ф. Клімука, А. Энгелькінг, В. Лабачэўская. — Менск: Тэхналёгія, 2001. — 320 с. — Наклад 320 ас. ISBN 985-458-034-2.
• Белорусское полесье // Живописная Россия. Отечество наше в его земельном, историческом, племенном экономическом и бытовом значении / Под ред. П. П. Семенова. Т. 3. Ч. 2. — СПб.—М., 1882.
• Бобровский П. Материалы для географии и статистики России, собранные офицерами Генерального штаба. Гродненская губерния. — Спб., 1863. Ч. 1. С. 621—623.
• Булгаковский Д. Г. Пинчуки. Этнографический очерк // Записки Императорского Русского географического общества по отделению этнографии. Т. 13. Вып. 3. — СПб., 1890.
• Довнар-Запольский М. В. Белорусское Полесье: Сборник этнографических материалов. Вып. 1. — К., 1895.
• Киркор А. К. Долина Припети // Живописная Россия: Литовское и Белорусское Полесье. — Мн.: БелЭн, 1993. — С. 345.
• Полесье. Материальная культура // Бондарчик В. К., Кирчив Р. Ф. (отв. ред.). — Киев: Наукова думка, 1988.
• Сербов И. А. Поездки по Полесью 1911 и 1912 гг. — Вильна, 1914.
• Шпилевский П. Путешествие по Полесью и Белорусскому краю // Современник. 1853. Т. 39. N6. С. 75—98. — Мн.: Беларусь, 2004.