Ляхавічы: горад у Беларусі

Гэтая назва мае некалькі сэнсаў. Калі вас цікавяць іншыя сэнсы, глядзіце таксама Ляхавічы (неадназначнасьць).

Адміністрацыйны цэнтар Ляхавіцкага раёну Берасьцейскай вобласьці. Насельніцтва на 2018 год — 10 908 чалавек. Знаходзяцца за 225 км ад Берасьця. Чыгуначная станцыя на лініі Баранавічы — Лунінец, празь места праходзіць аўтамабільная дарога Берасьце — Русінавічы.

Ляхавічы лац. Lachavičy
Помнік на месцы фартэцыі
Герб Ляхавічаў
Першыя згадкі:	1492
Краіна:	Беларусь
Вобласьць:	Берасьцейская
Раён:	Ляхавіцкі
Насельніцтва:	10 908 чал. (2018)
Часавы пас:	UTC+3
Тэлефонны код:	+375 1633
Паштовы індэкс:	225372
СААТА:	1250501000
Нумарны знак:	1
Геаграфічныя каардынаты:	53°2′22.49″ пн. ш. 26°15′46.80″ у. д. / 53.0395806° пн. ш. 26.263° у. д. / 53.0395806; 26.263 26°15′46.80″ у. д. / 53.0395806° пн. ш. 26.263° у. д. / 53.0395806; 26.263
Ляхавічы на мапе Беларусі ± Ляхавічы Ляхавічы
Галерэя здымкаў у Вікісховішчы
http://liahovichi.brest-region.gov.by/ru

Ляхавічы — места гістарычнай Наваградчыны, колішняя сталіца графства, старажытны замак Вялікага Княства Літоўскага. Сярод мясцовых славутасьцяў вылучаўся збудаваны ў стылі рэнэсансу замак, помнік архітэктуры XVI ст., зруйнаваны расейскімі ўладамі, а таксама касьцёл Узвышэньня Сьвятога Крыжа ў стылі барока, помнік архітэктуры XVII ст., зруйнаваны савецкімі ўладамі.

Тапонім Ляхавічы, імаверна, утварыўся ад назвы першых пасяленцаў — ляхаў (раней гэтак называлі палякаў). Не адкідваецца і зьвязак з прозьвішчамі Лях або Ляхаў. Увогуле, тапонімы з асновай «ляхі» сустракаюцца на ўсёй тэрыторыі Беларусі. Сама мянушка «лях/ляхі» зьявілася (з дасьледаваньняў М. Турыянскага) у VII—IX стагодзьдзях зь міграцыяй у Польшчу жыдоў з Заходняй Эўропы. Словы «ляхем-панем» ў гаворцы жыдоў з Гішпаніі азначаюць чалавека, які займаецца вырошчваньнем зерня жыта і грэчкі на хлеб, грэчкасея і зямяніна, вольнага гаспадара свайго двара, работніка на зямлі і набожнага чалавека, які пакінуў паганскія звычкі жыць хітрыкаю, рабаваньнем, паляваньнем і зьбіральніцтвам, прыняў Сьвяты Хрост і адцураўся ад полігаміі.

Ляхавічы — патранімічны тапонім, як і назвы некаторых ваколічных вёсак — Патапавічы, Сваяцічы, Русінавічы і г. д. Прозьвішча Ляховіч сустракаецца ў мэтрыках Вялікага Княства Літоўскага, таму відаць, нейкі Ляховіч быў першым уладальнікам Ляхавічаў.

Вялікае Княства Літоўскае

Ляхавічы ўпершыню ўпамінаюцца ў ХV стагодзьдзі як цэнтар воласьці (маёнтку). У 1-й палове ХVI стагодзьдзя паселішча знаходзілася ў валоданьні Гаштольдаў, з 1551 году — вялікага князя Жыгімонта Аўгуста.

 

З 1572 году Ляхавічамі валодалі Ян Хадкевіч і ягоныя нашчадкі, якія з канца ХVI стагодзьдзя пачалі звацца «графамі на Ляхавічах». У канцы ХVI стагодзьдзя тут збудавалі мураваны замак. У ХVII стагодзьдзі Ляхавічы атрымалі статус мястэчка, уваходзілі ў Наваградзкі павет. Узімку 1595—1596 гадоў казацкія загоны С. Налівайкі і М. Шавулы беспасьпяхова штурмавалі фартэцыю. У 1635 годзе праз дынастычны шлюб паселішча перайшло да Сапегаў. На 1635 год тут было 215 дымоў.

За часамі вайны Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай (1654—1667) у 1660 годзе маскоўскі ваявода Хаванскі 6 месяцаў трымаў у аблозе Ляхавіцкі замак, аднак ня здолеў яго захапіць. У ХVIII стагодзьдзі мястэчка перайшло ў валоданьне Масальскіх. У 1775 годзе сойм Рэчы Паспалітай перавёў Ляхавічы ў дзяржаўны скарб. У 1791 годзе места ўвайшло ў Случарэцкі павет.

Пад уладай Расейскай імпэрыі

У выніку другога падзелу Рэчы Паспалітай (1793 год) Ляхавічы апынуліся ў Расейскай імпэрыі, дзе з 1795 году сталі цэнтрам воласьці Слуцкага павету Менскай губэрні.

Будаваньне лініі Палескіх чыгунак (Сарны — Вільня) у 1880-я гады дала штуршок эканамічнаму разьвіцьцю Ляхавічаў. У канцы ХІХ стагодзьдзя ў мястэчку было 155 двароў, дзейнічалі царква, сынагога і 6 юдэйскіх малітоўных дамоў, працавалі школа, лякарня, гаршковы завод, 30 крамаў і 3 карчмы, праводзіліся 3 кірмашы штогод і штотыднёвыя таргі. На 1900 год — працавалі паштовая станцыя, 91 дробнае прамысловае прадпрыемства.

У Першую сусьветную вайну Ляхавічы знаходзіліся ў прыфрантавой паласе. 18 лютага 1918 году мястэчка занялі войскі Нямецкай імпэрыі.

• Старая графіка Ляхавічаў
•  
  Фартэцыя, фрагмэнт пляну аблогі
•  
  Сядзіба Касакоўскіх
•  
  Вялікая сынагога
•  
  Мячэт

Найноўшы час

25 сакавіка 1918 году згодна з Трэцяй Устаўной граматай Ляхавічы абвяшчаліся часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. Жыхары мястэчка і воласьці атрымалі Пасьведчаньні Народнага Сакратарыяту БНР. Увосень 1918 году Ляхавічы занялі бальшавікі. 1 студзеня 1919 году ў адпаведнасьці з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі мястэчка ўвайшло ў склад Беларускай ССР. 17 красавіка 1919 году Ляхавічы занялі польскія войскі, у ліпені 1920 году — зноў бальшавікі, пазьней — зноў польскія войскі. Згодна з Рыскай мірнай дамовай 1921 году мястэчка апынулася ў складзе міжваеннай Польскай Рэспублікі, дзе стала цэнтрам гміны Баранавіцкага павету Наваградзкага ваяводзтва. 27 чэрвеня 1931 году Ляхавічы зноў атрымалі статус места, адначасна да яго далучылі населеныя пункты з аднайменнай гміны — вёску Малую Лотву і чыгуначнаю станцыю Ведзьму.

У 1939 годзе Ляхавічы ўвайшлі ў БССР, дзе сталі цэнтрам раёну. У Другую сусьветную вайну з 24 чэрвеня 1941 да 6 ліпеня 1944 году места знаходзілася пад нямецкай акупацыяй.

• Места на старых здымках
•  
  Стары касьцёл па маскоўскай перабудове
•  
  Новы касьцёл
•  
  Новы касьцёл, інтэр’ер
•  
  Вуліца Клецкая. Юдэйская школа

•  
  Вуліца Татарская. Мячэт
•  
  Вуліца Пінская
•  
  Рынак
•  
  Вуліца Рынкавая

Дэмаграфія

• XIX стагодзьдзе: 1884 год — 2 тыс. чал.; 1897 год — 5016 чал.
• XX стагодзьдзе: 1939 год — 5,1 тыс. чал.; 1959 год — 4,5 тыс. чал.; 1989 год — 10,7 тыс. чал.; 1997 год — 12,5 тыс. чал.; 1998 год — 12,2 тыс. чал.; 2000 год — 11,7 тыс. чал.
• XXI стагодзьдзе: 2006 год — 11,6 тыс. чал.; 2008 год — 11,7 тыс. чал.; 2009 год — 10 997 чал. (перапіс); 2016 год — 10 902 чал.; 2017 год — 10 919 чал.; 2018 год — 10 908 чал.

Адукацыя

У Ляхавічах працуюць аграрны каледж, школа-гімназія, 3 сярэднія школы, 4 дзіцячыя дашкольныя ўстановы, дзіцячая спартовая школа.

Мэдыцына

Мэдычнае абслугоўваньне насельніцтва ажыцьцяўляюць мескія лякарня і паліклініка.

Культура

Дзейнічаюць 2 дамы культуры, 3 бібліятэкі.

Плян

Сыстэма пляну Ляхавічаў радыяльна-прамянёвая. На галоўнай вуліцы (дзялянка шашы Баранавічы — Русінавічы) знаходзяцца будынкі аграрнага каледжу, камбінату побытавага абслугоўваньня, унівэрсальнай крамы, 4-5-павярховыя жылыя дамы. Да цэнтральнай вуліцы прылягаюць два пляцы — адміністрацыйна-грамадзкі і культурны цэнтар места. Аблічча галоўнай вуліцы фармуюць будынак раённай адміністрацыі, дом зьвязку і банк, дом культуры. На вуліцы гістарычнай Пінскай вуліцы месьцяцца рэстаран і кавярня, гасьцініца, крама. Пераважае аднапавярховая індывідуальная забудова прысядзібнага тыпу. Будуюцца 2—4-павярховыя жылыя дамы. У паўднёва-ўсходняй частцы места знаходзіцца мікрараён, забудаваны пераважна 4—5-павярховымі жылымі дамамі. Прамысловая зона канцэнтруецца на паўднёвы ўсход ад асноўнай жылой тэрыторыі, у раёне чыгуначнай станцыі.

Вуліцы і пляцы

З урбананімічнай спадчыны Ляхавічаў да нашага часу гістарычныя назвы захавалі Замкавая вуліца і Замкавы завулак. У перапісе 1874 году ўпамінаюцца Могілкавая, Мядзьведзіцкая, Плябанская, Сьвятаянская і Школьная вуліцы.

Прадпрыемствы дрэваапрацоўчай, харчовай, будаўнічых матэрыялаў прамысловасьці. Чатыры будаўнічыя арганізацыі.

Інфраструктура

Спыніцца можна ў мескім гатэлі.

Славутасьці

• Забудова гістарычная (XIX — пачатак ХХ ст.; фрагмэнты)
• Касьцёл Сьвятога Язэпа (Юзэфа; 1907)
• Могілкі старыя хрысьціянскія, капліцы (XIX ст.)
• Сынагога (XIX ст.)

Страчаная спадчына

• Гаспадарчы двор Тызенгаўзаў-Патоцкіх (XVIII—ХХ ст.)
• Замак (XV—XVIII стагодзьдзі)
• Капліца Сьвятой Ганны (XVI—ХХ ст.)
• Касьцёл Сьвятога Войцеха (XV ст.)
• Касьцёл Узвышэньня Сьвятога Крыжа (XVII ст.)
• Лецішча Патоцкіх «Рэпіхава» (XIX ст.)
• Мячэт (1815)
• Сынагога «Вялікая» (XVI—XX ст.)
• Сядзіба «Гажэвічы»
• Сядзіба Касакоўскіх (XVIII ст.)
• Сядзіба Бохвіцаў (XVIII ст.)
• Сядзіба Масальскіх (XIX ст.)
• Палац Сапегаў-Ябланоўскіх (XVIII ст.)
• Факторыя «Голдавічы» (XV—XX ст.)

• Краявіды Ляхавічаў
•  
  Капліца Дамініка Рэйтана
•  
  Касьцёл Сьвятога Язэпа
•  
  У цэнтры места
•  
  Старая камяніца

• Фёдар Еўлашоўскі (1546—1604) — грамадзкі дзяяч, пісьменьнік Вялікага Княства Літоўскага
• Міхаіл Пташук (1943—2002) — савецкі і беларускі кінарэжысэр і сцэнарыст
• Францішак Ксавэры Несялоўскі (1771—1845) — вайсковы і дзяржаўны дзяяч Вялікага Княства Літоўскага
• Сяргей Пясэцкі (1901—1964) — польскі пісьменьнік
• Тадэвуш Рэйтан (1740—1780) — грамадзка-палітычны дзяяч Вялікага Княства Літоўскага; нарадзіўся ў Грушаўцы пад Ляхавічамі
• Якуб Шынкевіч (1884—1966) — татарскі рэлігійны і грамадзкі дзеяч Беларусі, Летувы, Польшчы, доктар арыенталістыкі

• Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: БелЭн, 1999. — Т. 9: Кулібін — Малаіта. — 560 с. — ISBN 985-11-0155-9
• Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 2: Кадэцкі корпус — Яцкевіч. — 788 с. — ISBN 985-11-0378-0
• Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.: БелЭн, 1997. — Т. 4: Кадэты — Ляшчэня. — 432 с. — ISBN 985-11-0041-2
• Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom V: Kutowa Wola — Malczyce. — Warszawa, 1884.

• Ляхавічы , Radzima.org
• Сайт Ляхавіцкага выканкаму
• Сайт газэты «Ляхавіцкі веснік»