Помнік абарончай архітэктуры | |
Крэўскі замак | |
Крэўскі замак | |
Краіна | Беларусь |
Вёска | Крэва |
Каардынаты | 54°18′34″ пн. ш. 26°16′56.7″ у. д. / 54.30944° пн. ш. 26.282417° у. д. 26°16′56.7″ у. д. / 54.30944° пн. ш. 26.282417° у. д. |
Заснавальнік | Гедымін |
Статус | Дзяржаўны сьпіс гісторыка-культурных каштоўнасьцяў Рэспублікі Беларусь |
Крэўскі замак | |
Крэўскі замак на Вікісховішчы |
Крэўскі замак — помнік архітэктуры XIV стагодзьдзя ў Крэве, рэзыдэнцыя гаспадароў Вялікага Княства Літоўскага. Уваходзіў у лінію фартыфікацыяў Ліда — Наваградак — Меднікі — Трокі. Знаходзіцца ў цэнтры колішняга мястэчка, на беразе ракі Краўлянкі пры ўтоку ручая Шляхцянкі. Твор гатычнай архітэктуры ВКЛ. Аб’ект Дзяржаўнага сьпісу гістарычна-культурных каштоўнасьцяў Беларусі.
Мураваны замак у Крэве збудавалі па 1338 годзе на загад вялікага князя Альгерда на месцы старога драўлянага замка. Новы замак стаў адным зь першых кастэляў у Вялікім Княстве Літоўскім. У 1345 годзе тут склалі пагадненьне паміж Альгердам і пасламі вялікага князя Кейстута пра падзел улады ў гаспадарстве.
У Крэве знаходзіўся ў выгнаньні Ягайла (лістапад 1381 году), пазбаўлены стальцу праз свайго дзядзьку Кейстута. 12 чэрвеня 1382 году прыхільнікі Ягайлы зладзілі пераварот у Вільні, занялі Трокі. Кейстут з сынам Вітаўтам і войскам прыехаў пад замак на перамовы, дзе іх захапілі ў палон. 15 жніўня 1382 году ў падзямельлі Княскай вежы на загад Ягайлы задушылі Кейстута. Вітаўта Ягайла пратрымаў пэўны час у замкавай вязьніцы.
14 жніўня 1385 году ў замку выпрацоўваліся ўмовы Крэўскай уніі, якая злучыла на больш за чатыры стагодзьдзі Вялікае Княства Літоўскае і Каралеўства Польскае. У 1433 годзе замак заняў князь Сьвідрыгайла, які ваяваў за сталец з князем Жыгімонтам Кейстутавічам.
У 1503—1506 гадох замак неаднаразова атакавалі крымскія татары, якія часткова пашкодзілі яго. У 1518 вядомы дыплямат Жыгімонт Гербэрштайн адзначаў, што Крэва — места «з пакінутым замкам». У 1519 годзе замак захапілі і зьнішчылі маскоўскія войскі.
У 1564 годзе вялікі князь Жыгімонт Аўгуст падараваў замак князю Андрэю Курбскаму, які ўцёк з Маскоўскай дзяржавы. Археалягічныя зьвесткі адзначаюць разбурэньні за часамі вайны Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай 1654—1667 гадоў.
У замку знаходзілася рэзыдэнцыя крэўскага старосты, таксама тут збудавалі драўляную ратушу. На мяжы XVII і XVIII ст. замкавая размалёўкі часткова перапісалі ў тэхніцы тэмпэрнага малярства.
Па трэцім падзеле Рэчы Паспалітай (1795 год), калі Крэва апынулася ў складзе Расейскай імпэрыі, пачаўся заняпад замка. У канцы XVIII і XIX стагодзьдзях яго часткова разабралі.
За часамі Першай сусьветнай вайны замак знаходзіўся на лініі фронту паміж войскамі Нямецкай і Расейскай імпэрыяў. 21 ліпеня 1917 году ў ходзе артылерыйскай атакі на нямецкія пазыцыі расейскія войскі ўшчэнт разбурылі муры замка.
У 1929 годзе ўлады міжваеннай Польскай Рэспублікі правялі кансэрвацыю руінаў замка, тады ж паўночную сьцяну ўмацавалі контрфорсам.
У 1970 годзе замак дасьледавала экспэдыцыя пад кіраўніцтвам Міхася Ткачова, у 1985 годзе — Алега Трусава і Міхася Ткачова, у 1988 годзе — Міхася Чарняўскага. Археалягічныя раскопы, сярод іншага, выявілі рэшткі кафлі і нэрвюрнай цэглы XIV ст.
У 2004 годзе студэнты-валянтэры закансэрвавалі ўваход у Княскую вежу. У 2005 годзе ўтварыўся Мясцовы дабрачынны фонд «Крэўскі замак», які ставіць за мэту спрыяньне захаваньню замка. Фонд штогод ладзіць летнікі і культурныя імпрэзы ў Крэве і іншых паселішчах. У 2019—2021 гадох праводзілася кансэрвацыя руінаў Княскай вежы і частковае аднаўленьне прылеглых да яе сьценаў замка.
Займае пясковую дзюну над балоцістым рачным поплавам. З усходу, поўдня, часткова захаду і поўначы бараніўся водам рэк, падпёртых плацінай.
У пляне мае форму няправільнай трапэцыі, зьвернутай большай асновай у напольны бок і аточанай абарончымі мурамі. Паўночная сьцяна даўжынёй 85 м, усходняя — 108,5 м, паўднёвая — 71,55 м, заходняя — 97,2 м. Муры мелі таўшчыню каля 2,5 м і вышыню да 12 м. Іх ніжняя частка да вышыні 4 м складаецца з каменю, верхняя — абкладаецца цэглай з вонкавага боку. Ад пачатку пэрымэнтрам сьценаў на вышыні 10 м ішла драўляная галерэя-памост. Абарона замка вялася праз байніцы.
Часткова захаваліся дзьве чатырохкутныя вежы, разьмешчаныя дыяганальлю на кутох замка. Вялікая Княская, або Кейстутава вежа, амаль квадратная ў пляне (18,65 × 17 м) выступае за пэрымэтар абарончых муроў. У вежы было ня менш за 4 паверхі і склеп-вязьніца ў сутарэньнях, пераходы паміж паверхамі існавалі ў тоўшчы сьценаў. Княскія пакоі разьмяшчаліся на другім паверсе, дзе вокны значна большыя і шырэйшыя, чым на астатніх паверхах. Трэці паверх выконваў абарончыя функцыі. Вежа пры таўшчыні сьценаў 3 м мела вышыню большую за 25 м. Вышыня колішніх паверхаў вежы дасягала 4,8—5 м. Жылыя памяшканьні аздабляліся фрэскавай размалёўкай.
На стыку ўсходняй і паўднёвай сьценаў, з боку замкавага двара, знаходзіцца Малая вежа (11 × 10,65 м), якая таксама мела чатыры паверхі. Вышыня колішняга першага паверху — 3,5 м, другога — 2,3 м, трэцяга — ня менш за 3 м.
Уяздная брама знаходзілася ў паўднёва-ўсходняй сьцяне. У паўднёвай сьцяне існаваў запасны выхад-праём. Заходнюю сьцяну ля самага долу праразае яшчэ адзін праём сьпічастай формы, які мае вышыню каля 2,5 м і шырыню 2,25 м. У ім, з усяго відаць, была запасная брама замка.
На замкавым двары разьмяшчалася кузьня, жылыя пабудовы.
Аб’ект Дзяржаўнага сьпісу гісторыка-культурных каштоўнасьцяў Рэспублікі Беларусь, шыфр 412Г000602 |
This article uses material from the Wikipedia Беларуская (тарашкевіца) article Крэўскі замак, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Зьмест даступны на ўмовах CC BY-SA 4.0, калі не пазначанае іншае. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Беларуская (тарашкевіца) (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.