Помнік сакральнай архітэктуры | |
Касьцёл Сьвятога Язэпа і калегіюм езуітаў | |
Касьцёл Сьвятога Язэпа і калегіюм езуітаў, 1867 г. | |
Краіна | Беларусь |
Места | Віцебск |
Каардынаты | 55°11′35.60″ пн. ш. 30°12′24.49″ у. д. / 55.1932222° пн. ш. 30.2068028° у. д. 30°12′24.49″ у. д. / 55.1932222° пн. ш. 30.2068028° у. д. |
Архітэктурны стыль | барокавая архітэктура[d] |
Дата заснаваньня | XVII стагодзьдзе |
Дата скасаваньня | 1956 |
Касьцёл Сьвятога Язэпа і калегіюм езуітаў | |
Касьцёл Сьвятога Язэпа і калегіюм езуітаў на Вікісховішчы |
Касьцёл Сьвятога Язэпа і калегіюм езуітаў — помнік архітэктуры XVII—XVIII стагодзьдзяў у Віцебску. Знаходзіўся на левым беразе ракі Віцьбы, на тэрыторыі Ніжняга Замка, на рагу Задунаўскай і Вялікай вуліцаў. Дзеяў да 1820 году. Твор архітэктуры барока.
Комплекс Віцебскага езуіцкага калегіюму займаў вялікі пляц на зьбегу вуліцаў Вялікай, Задунаўскай і Замкавай, на заходнім баку якога разьмяшчаліся касьцёл і будынак калегіюму, што ўтваралі замкнёны прастакутны двор. Усходні бок займаў вялікі сад і агарод. Паміж садам і будынкамі касьцёла і калегіюму знаходзіўся гаспадарчы двор, пэрымэтрам якога стаялі мураваныя і драўляныя 1-павярховыя службовыя збудаваньні. На поўдзень ад гэтай тэрыторыі праз вуліцу знаходзілася 2-павярховая мураваная езуіцкая школа. Ля моста церазь Віцьбу стаяла мураваная брама з капліцай, дзе штодня праводзіліся набажэнствы. У 1872 годзе комплекс пацярпеў ад маскоўскай перабудовы, у 1956 годзе савецкія ўлады зруйнавалі помнік архітэктуры, да нашага часу захаваліся падмуркі.
Манахі-езуіты зьявіліся ў Віцебску ў 1637 годзе і ад пачатку дзеялі пры Фарным касьцёле. У 1640—1644 гадох з фундацыі ваяводы смаленскага Аляксандра Корвін-Гасеўскага тут збудавалі першы драўляны касьцёл Сьвятога Язэпа, спалены ў 1708 годзе разам з усім местам на загад маскоўскага гаспадара Пятра I.
Езуіцкі кляштарны комлекс хутка стаў значным асьветніцкім асяродкам: пры ім дзеяла сэмінарыя для дзяцей зьбяднелай шляхты, друкарня і тэатар. У 1682 годзе адкрыўся калегіюм, уводзіліся курсы філязофіі і маральнай тэалёгіі.
У 1716 годзе на сродкі кашталяна віцебскага Марцыяна Міхала Агінскага і мясцовай шляхты пачалося ўзьвядзеньне мураванага касьцёла, якое завяршылася ў асноўным да 1731 году. Кіраваў працамі італьянскі дойлід К. Англіяніні, аўтар алтара сьвятыні і выкладнік тэорыі архітэктуры ў калегіюме. Асьвячэньне касьцёла адбылося ў 1751 годзе па аздабленьні інтэр’еру.
Мураваныя будынкі калегіюму будаваліся ў 1691—1714 і 1737—1755 гадох. Яны значна пацярпелі ад пажараў у 1757 і 1762 гадох. Аднаўленьне калегіюму вялося да 1799 году, у выніку чаго ён набыў рысы пераходнага стылю ад барока да клясыцызму.
Па першым падзеле Рэчы Паспалітай (1772 год), калі Віцебск апынуўся ў складзе Расейскай імпэрыі, касьцёл і калегіюм працягвалі дзеяць. У 1820 годзе расейскія ўлады ліквідавалі ордэн езуітаў. У 1822—1839 гадох будынкі займалі базыляны (уніяты). Па гвалтоўнай ліквідацыі Грэцка-каталіцкай (Уніяцкай) царквы (1839 год), у 1843 годзе расейскія ўлады перадалі комплекс Ўрадаваму сыноду Расейскай імпэрыі (Маскоўскай царкве), а касьцёл Сьвятога Язэпа перабудавалі і пераасьвяцілі пад сабор Сьвятога Мікалая (у гонар маскоўскага гаспадара). Зьявіўся праект замены фігурных завяршэньняў вежаў і цэнтральнага купала з «заломам», бачных на акварэлі Ю. Пешкі пачатку ХІХ ст., на паўсфэрычныя купалы, а над гадзіньнікавай вежай мусіў зьявіцца высокі ампірны шпіль. Аднак праект не ажыцьцявілі.
У 1872 годзе ў час капітальнага рамонту комплексу вежу калегіюму цалкам разабралі, а завяршэньні касьцёла перабудавалі ў стылістыцы дойлідзтва Маскоўскай дзяржавы. Віцебскі краязнаўца Пётар Красавіцкі яшчэ ў пачатку XX ст. зазначаў, што ў выніку гэтай перабудовы «атрымалася дысгармонія і зьмяшэньне стыляў».
Неаднаразовыя перабудовы значна зьмянілі аўтэнтычны выгляд помніка, аднак яго значэньне ў арганізацыі прасторы і сылюэтнай панарамы цэнтру Віцебску як і раней заставалася істотным. Разам з комплексам бэрнардынскага кляштару калегіюм езуітаў ствараў адзіны архітэктурны ансамбль — нібы люстэркавую сымэтрыю Рынку і зьбегу вуліцаў Вялікай, Задунаўскай і Замкавай. Аднак у 1956 годзе (паводле іншых зьвестак у 1957) бальшавікі зьнішчылі абодва кляштарныя комплексы з мэтай «упарадкаваньня і рэканструкцыі» цэнтру места.
У 2000-я гады афіцыйныя ўлады плянавалі адбудаваць колішні езуіцкі комплекс з далейшай перадачай будынкаў Беларускаму экзархату Маскоўскага патрыярхату. Плянавалася, што аднаўленьне адбудзецца не ў пачатковым барокавым выглядзе, а з пазьнейшымі маскоўскімі перабудовамі (залатыя купалы-цыбуліны над вежамі і барабанам, зьнявечаны франтон галоўнага фасаду ды іншае).
Касьцёл — помнік архітэктуры позьняга барока. Гэты была 2-вежавая 3-нэфавая базыліка з паўкруглай апсыдай і бакавымі закрысьціямі. Над асноўным аб’ёмам узвышаўся магутны 8-гранны сьветлавы барабан, які завяршаўся высокім ліхтаром. 2-ярусны галоўны фасад завяршаў плястычна выгнуты франтон, з бакоў фасаду ўзвышаліся 2-ярусныя 8-гранныя вежы (па маскоўскай перабудове набылі завяршэньні ў выглядзе купалоў-цыбулінаў). Аналягічныя галоўнаму фігурныя франтоны завяршалі крылы трансэпту. Другі ярус галоўнага фасаду падзяляўся аркавымі аконнымі праёмамі ў плястычных ліштвах і пілястрамі, перадапошні ярус вежаў — аркавымі прасьветамі-званамі. Пад будынкам была скляпеністая крыпта.
Фасад П-падобнага 2-павярховага корпусу калегіюму, што выходзіў на чырвоную лінію забудовы Вялікай вуліцы, побач з касьцёлам, падзяляўся сымэтрычным ўваходным аб’ёмам, які завяршаўся 3-яруснай вежай з гадзіньнікам (у 1872 годзе пры капітальным рамонце гэтую вежу цалкам разабралі).
Будынак меў калідорны плян. На першым паверсе разьмяшчаліся пакоі навучэнцаў, архіў, рэфэктар з кухняй, на другім — кельлі манахаў і цёплая капліца, у цокальным паверсе — гаспадарчыя службы. Памяшканьні ўсіх паверхаў перакрываліся крыжовымі скляпеньнямі, а залі рэфэктару і капліцы над ім — люстэркавымі скляпеньнямі з падугамі (найбольш пашыраны тып скляпеньня пэрыяду барокавага клясыцызму).
This article uses material from the Wikipedia Беларуская (тарашкевіца) article Касьцёл Сьвятога Язэпа і калегіюм езуітаў (Віцебск), which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Зьмест даступны на ўмовах CC BY-SA 4.0, калі не пазначанае іншае. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Беларуская (тарашкевіца) (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.