Камянец: горад у Беларусі

Гэтая назва мае некалькі сэнсаў. Калі вас цікавяць іншыя сэнсы, глядзіце таксама Камянец (неадназначнасьць).

Адміністрацыйны цэнтар Камянецкага раёну Берасьцейскай вобласьці. Насельніцтва на 2018 год — 8360 чалавек. Знаходзіцца за 39 км ад Берасьця, за 28 км ад чыгуначнай станцыі Жабінка (лінія Баранавічы — Берасьце); на аўтамабільнай дарозе Берасьце — Каменюкі.

Камянец лац. Kamianiec
Абарончая вежа
Герб Камянца
Першыя згадкі:	1276
Магдэбурскае права:	26 чэрвеня 1503
Краіна:	Беларусь
Вобласьць:	Берасьцейская
Раён:	Камянецкі
Плошча:	10 км²
Насельніцтва (2018)
колькасьць:	8360 чал.
шчыльнасьць:	836 чал./км²
Часавы пас:	UTC+3
Тэлефонны код:	+375 1631
Паштовыя індэксы:	225050, 225051
СААТА:	1240501000
Нумарны знак:	1
Геаграфічныя каардынаты:	52°24′10.2″ пн. ш. 23°48′30.0″ у. д. / 52.402833° пн. ш. 23.808333° у. д. / 52.402833; 23.808333 23°48′30.0″ у. д. / 52.402833° пн. ш. 23.808333° у. д. / 52.402833; 23.808333
Камянец на мапе Беларусі ± Камянец Камянец
Галерэя здымкаў у Вікісховішчы
http://kamenec.brest-region.gov.by

Камянец — магдэбурскае места гістарычнай Берасьцейшчыны, старажытны замак Вялікага Княства Літоўскага. Да нашага часу тут захаваўся выдатны помнік архітэктуры раманскага стылю — абарончая вежа, найбольшая вышынёю і ступеньню захаванасьці сярод іншых будынкаў падобнага кшталту.

Тапонім Камянец утварыўся ад мясцовай мураванай («каменнай») вежы, вакол якой узьнікла паселішча.

У 1795—1940 гадох места мела афіцыйную назву Камянец Літоўскі дзеля адрозьненьня ад Камянцу на Падольлі.

13 кастрычніка 1996 году жыхары ўкраінскага Каменя Кашырскага заўчасна адсьвяткавалі 800-гадовы юбілей свайго места, памылкова атаясаміўшы гістарычную назву Камень з Камянцом, які паводле некаторых зьвестак упершыню ўпамінаецца пад 1196 годам. То бок фактычна яны адзначылі юбілей Камянца.

Раньнія часы

Першы пісьмовы ўпамін пра Камянец зьмяшчаецца ў Іпацьеўскім летапісе і датуецца 1276 годам (у пэўных крыніцах можна сустрэць больш раньняе памылковае датаваньне — 1196 год), калі князь валынскі Ўладзімер Васількавіч заклаў тут мураваную вежу:

	…зруби город на пустом мъстъ, нарицаемъм Льстнъ, и нарече имя ему Каменець, зане бысть камена земля. Созда же въ нем столпъ каменъ высотою 17 саженей, подобенъ удивлению всъм зрящим на нъ
—Іпацьеўскі летапіс

У 1289 годзе князь дарагічынскі Юры Львовіч разбурыў горад.

Вялікае Княства Літоўскае

У 1366 годзе Камянец далучыўся да Вялікага Княства Літоўскага, дзе знаходзіўся ў валоданьні вялікіх князёў. Неаднаразова (у 1375, 1378 і 1379 гадох) места цярпела ад нападаў крыжакоў. У 1382—1383 гадох Камянец знаходзіўся пад уладай зяця Кейстута, князя Януша Мазавецкага. У 1409 годзе кароль польскі Ягайла прыняў тут паслоў ад папы рымскага Аляксандра V. У гэты час у месьце існаваў палац-замак.

Жыхары Камянца бралі актыўны ўдзел у Грунвальдзкай бітве. У 1413 годзе места стала сталіцай Камянецкага павету Троцкага ваяводзтва, яно знаходзілася на гандлёвым шляху зь Берасьця ў Горадню і з Кракава ў Вільню.

26 чэрвеня 1503 году вялікі князь Аляксандар надаў Камянцу Магдэбурскае права, а ў 1524 годзе Жыгімонт Стары — герб: «у срэбным полі чырвоны мур зь вежай за ім». У 1520 годзе места ўвайшло ў склад Падляскага ваяводзтва, у 1565—1566 гадох згодна з адміністрацыйна-тэрытарыяльнай рэформай — у Берасьцейскі павет Берасьцейскага ваяводзтва.

У XVI стагодзьдзі ў Камянцы было 3—4 тыс. жыхароў. У XVII—XVIII стагодзьдзях тут існаваў замкава-палацавы комплекс, працавала тэкстыльная мануфактура Радзівілаў. У вайну Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай маскоўскія захопнікі спалілі места. З прычыны ўчыненых разбурэньняў у 1661 годзе сойм Рэчы Паспалітай вызваліў камянецкіх мяшчанаў ад усіх падаткаў тэрмінам на 4 гады. У 1673 годзе пры Васкрасенскай царкве заснавалі манастыр. У другой палове XVII ст. у Камянцы было 13 вуліцаў. У 1723 годзе тут збудавалі касьцёл. У 1726 годзе сярод вернікаў некалькіх парафіяў Камянецкага дэканату ўпаміналася старалітва.

Пад уладай Расейскай імпэрыі

У выніку трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай (1795 год) Камянец апынуўся ў складзе Расейскай імпэрыі, дзе ўвайшоў у склад Берасьцейскага павету Гарадзенскай губэрні. У сярэдзіне ХІХ стагодзьдзя ў месьце было 597 двароў. У канцы ХІХ стагодзьдзя ў Камянцы дзейнічалі царква, касьцёл і юдэйскі малітоўны дом. Паводле вынікаў перапісу 1897 году — 1186 будынкаў, працавалі лячэбніца і царкоўна-прыходзкая школа. На 1914 год працавала 7 дробных прадпрыемстваў.

За часамі Першай сусьветнай вайны ў 1915 годзе Камянец занялі войскі Нямецкай імпэрыі.

• Старая графіка Камянца Літоўскага
•  
  Вежа і места. В. Гразноў, 1885 г.
•  
  Вежа і места. Невядомы мастак, сяр. XIX ст.
•  
  Панарама места. Н. Орда, 20.04.1876 г.
•  
  Літаграфія з малюнка Н. Орды, 1877—1883 гг.

•  
  Налева ўдалечыні сынагога. Н. Орда, 20.04.1876 г.
•  
  Паводле малюнку Н. Орды
•  
  Васкрасенская царква. А. Будзіловіч, 1864 г.
•  
  Праект новага касьцёла, 1927 г.

Найноўшы час

25 сакавіка 1918 году згодна з Трэцяй Устаўной граматай Камянец абвяшчаўся часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. 1 студзеня 1919 году ў адпаведнасьці з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі ён увайшоў у склад Беларускай ССР. Згодна з Рыскай мірнай дамовай 1921 году Камянец апынуўся ў складзе міжваеннай Польскай Рэспублікі, у Берасьцейскім павеце Палескага ваяводзтва. У гэты час тут працавалі 3 лесапільні, вінакурня, цэх апрацоўкі аўчынаў, 2 маслабойні.

У 1939 годзе Камянец увайшоў у БССР, дзе ў 1940 годзе атрымаў афіцыйны статус пасёлку гарадзкога тыпу і стаў цэнтрам раёну. У Другую сусьветную вайну з 23 чэрвеня 1941 да 22 ліпеня 1944 году мястэчка знаходзілася пад акупацыяй Трэцяга Райху. 24 чэрвеня 1983 году Камянец зноў атрымаў статус места.

• Места на старых здымках
•  
  Вежа і мястэчка
•  
  Сымонаўская царква, замест якой збудавалі мураўёўку
•  
  Васкрасенская царква
•  
  Стары касьцёл

•  
  Могілкі. Капліца
•  
  Сынагога
•  
  Адкрыцьцё гімназіі
•  
  На Рынку

Дэмаграфія

• XIX стагодзьдзе: 1830 год — 927 муж., зь іх шляхты 4, духоўнага стану 5, мяшчанаў-юдэяў 738, мяшчанаў-хрысьціянаў і сялянаў 176, жабракоў 14; 1850 год — 2,9 тыс. чал.; 1878 год — 6855 чал., у тым ліку 5900 юдэяў; 1893 год — 1640 чал.; 1897 год — 4,6 тыс. чал.
• XX стагодзьдзе: 1921 год — 2348 чал.; 1972 год — 5,1 тыс. чал.; 1991 год — 8,3 тыс. чал.; 1997 год — 9,4 тыс. чал.; 1997 год — 9,3 тыс. чал.
• XXI стагодзьдзе: 2004 год — 8,8 тыс. чал.; 2005 год — 8,7 тыс. чал.; 2006 год — 8,6 тыс. чал.; 2008 год — 8,5 тыс. чал.; 2009 год — 8447 чал. (перапіс); 2015 год — 8425 чал.; 2016 год — 8405 чал.; 2017 год — 8401 чал.; 2018 год — 8360 чал.

Адукацыя

У Камянцы працуюць 2 агульнаадукацыйныя школы, гімназія, музычная школа, 2 дашкольныя дзіцячыя ўстановы.

Мэдыцына

Мэдычнае абслугоўваньне насельніцтва ажыцьцяўляюць мескія лякарня і паліклініка.

Культура

Дзейнічаюць 2 дамы культуры, клюб, кінатэатар, 2 бібліятэкі.

Спорт

Для правядзеньня спартовых мерапрыемстваў у Камянцы ёсьць стадыён «Колас», прыстасаваны да гульні ў футбол і правядзеньня лёгкаатлетычных спаборніцтваў, пляцоўкі для гульні ў баскетбол і валейбол, месца для зімовага катка. Ёсьць павільён для настольных гульняў: настольны тэніс, більярд. Пры стадыёне знаходзіцца адміністрацыйна-сацыяльны будынак з прыбіральнямі, апранальнямі, душавымі. Апроч таго, у Камянцы дзейнічае фізкультурна-спартовы клюб, дзіцячая і моладзевая спартовая школа «Пушча», футбольны клюб «Камянец». Штогод праводзіцца каля 50 спартовых мерапрыемстваў.

Плян

У паўднёвай частцы Камянца сфармаваўся мікрараён, забудаваны 4—5-павярховымі жылымі дамамі. Аўтамагістраль Берасьце — Камянюкі падзяляе места на ўсходнюю і заходнюю часткі. Асновай яго плянавальнай структуры зьяўляецца няправільная радыяльная сетка вуліцаў. Галоўная вуліца — Берасьцейская (дзялянка аўтамабільнай дарогі Берасьце — Камянюкі). На ёй склаўся адміністрацыйна-грамадзкі цэнтар. Пэрспэктыву вул. Берасьцейскай замыкае сквэр і будынак сярэдняй школы № 1. Пераважае аднапавярховая індывідуальная забудова. Прамысловая зона знаходзіцца ў паўднёва-ўсходняй частцы.

Вуліцы і пляцы

З урбананімічнай спадчыны Камянца да нашага часу гістарычную назву захавала толькі вуліца Берасьцейская. Тым часам гістарычныя Бажнічая, Гандлёвая, Глыбокая, Крывая, Могілкавая, Пахілая, Пярэсмык, Школьная і Замкавая вуліцы, Купальны заезд, Надрэчны праезд і Царкоўны пляц цяпер ня маюць афіцыйных назваў.

Мясцовасьці

Гістарычныя мясцовасьці Камянца: Замосты (Замлыны), Кладуча.

Прадпрыемствы харчовай прамысловасьці.

Праз Камянец праходзіць аўтамабільная дарога Берасьце — Каменюкі і чыгунка Высокае — Чаромха, да Берасьця — каля 40 км.

 

Інфраструктура

Дзейнічае філія Берасьцейскага абласнога краязнаўчага музэю — «Камянецкая вежа».

Славутасьці

• Абарончая вежа (1271—1288)
• Гімназія (1931)
• Забудова гістарычная (канец ХІХ — пачатак ХХ ст.; фрагмэнты)
• Касьцёл Сьвятых Апосталаў Пятра і Паўла (1925)
• Могілкі старыя каталіцкія (XVIII—XX стагодзьдзі)
• Сынагога
• Царква Сьвятога Сімяона (1914; мураўёўка)
• Помнік Алексу (1985, ск. Аляксандар Лышчык)

Страчаная спадчына

• Касьцёл Сьвятых Апосталаў Пятра і Паўла (1723)

• Краявіды Камянца
•  
  Вежа
•  
  Вежа і гімназія
•  
  Царква-мураўёўка
•  
  Царква, інтэр’ер

•  
  Касьцёл
•  
  Могілкавая капліца
•  
  Старая камяніца
•  
  Традыцыйная хата

• Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: БелЭн, 1998. — Т. 7: Застаўка — Кантата. — 604 с. — ISBN 985-11-0130-3
• Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 2: Кадэцкі корпус — Яцкевіч. — 788 с. — ISBN 985-11-0378-0
• Соркіна І. Мястэчкі Беларусі ў канцы ХVІІІ — першай палове ХІХ ст. — Вільня: ЕГУ, 2010. — 488 с. ISBN 978-9955-773-33-7.
• Цітоў А. Геральдыка Беларускіх местаў / Маст. А. Бажэнаў. — Менск: «Полымя», 1998. — 287 с.: іл. ISBN 985-07-0131-5.
• Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.: БелЭн, 1997. — Т. 4: Кадэты — Ляшчэня. — 432 с. — ISBN 985-11-0041-2
• Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom III: Haag — Kępy. — Warszawa, 1882.

• Камянец, Radzima.org
• Інфармацыя на старонцы BrestObl.com
• Камянец — Беларусь у лепшым выглядзе (рас.)
• Камянец — rzeczpospolita.com