Зьміцер Жылуновіч

Ці́шка Га́ртны; 4 лістапада [ст. ст. 23 кастрычніка] 1887, мяст. Капыль Слуцкага пав. Менскай губ., цяпер Менская вобласьць — 11 красавіка 1937, Магілёў) — беларускі пісьменьнік, грамадзкі і дзяржаўны дзяяч. Удзельнік рэвалюцыі 1905—1907 гадоў.

Зьміцер Жылуновіч
Асабістыя зьвесткі
Псэўданімы	Цішка Гартны і інш.
Нарадзіўся	23 кастрычніка (4 лістапада) 1887 Капыль, Слуцкі павет, Менская губэрня, Расейская імпэрыя
Памёр	11 красавіка 1937(1937-04-11) (49 гадоў) Магілёў, БССР, СССР
Пахаваны	Пячэрскі лесапарк
Літаратурная дзейнасьць
Род дзейнасьці	перакладнік, драматург, паэт, палітык, журналіст
Мова	беларуская мова і расейская мова
Дэбют	у газэце «Наша ніва» (1908); першая кніга — «Pieśni» (1913)
Творы на сайце Knihi.com
Зьміцер Жылуновіч у Вікісховішчы

Іншыя псэўданімы і крыптанімы: Авадзень; Авадзён; Аглядальнік; В.Аса; Беларус; Беларус-Камуніст; Бэйгар; Вар; П.Вартавы; Паўлюк Вартавы; Васа; Сымон Гляк; Габрусь Друк; Сымон Друк; Зета; Зьміжыла; Зьміцер; Знаёмы; Зьмітро Капылянін; Янка Кліч; Мешчанін; Мінчанін; Цішка Г.; Мужык; С.Смык; Я.Смык; Стары С-Д; Твой сын Зьмітро; Чырвонь; Язэп Чырвонь; Шулятнік; А.; Ц. Г.; Д. Ж.; З. Ж.; У. Ж.; Ул. Ж.; Д.Ж-ч; З.Ж-ч; Я.К-іч і інш.

Працаваў рамесьнікам-гарбаром у Капылі, Летуве, Украіне, на заводзе ў Санкт-Пецярбургу. Друкавацца пачаў з 1908 году ў газэце «Наша ніва». Першая кніга «Pieśni» выйшла ў 1913 годзе. Прадстаўляў беларускія інтарэсы ў Дэмакратычнай нарадзе ў Петраградзе з 14(27) верасьня па 23 верасьня(6 кастрычніка) 1917 году, як прадстаўнік Беларускай сацыялістычнай грамады. Быў абраны ў склад Дэмакратычнай Рады, што была пераўтворана ў Часовую Раду Расейскай рэспублікі (Перадпарлямэнт). У 1918 годзе сакратар Беларускага нацыянальнага камісарыяту. Рэдактар першай беларускай бальшавіцкай газэты «Дзяньніца». З кастрычніка 1918 году ў РКП(б). З 1 студзеня па 3 лютага 1919 году — старшыня Часовага рабоча-сялянскага савецкага ўраду Сацыялістычнай Савецкай Рэспублікі Беларусі. Потым — палітработнік Чырвонай Арміі.

У 1921 годзе ў Бэрліне наладзіў выданьне беларускіх кніг. Пасьля вяртаньня ў Менск — рэдактар газэты «Савецкая Беларусь», ініцыятар стварэньня літаратурнага аб’яднаньня і часопіса «Полымя», узначальваў Дзяржвыдавецтва БССР і Цэнтральны архіў БССР, працаваў намесьнікам наркама асьветы БССР, у Інстытуце гісторыі Акадэміі навук Беларусі.

У 1923 годзе пленум ЦК КП(б)Б прыняў пастанову пра прысваеньне Ц. Гартнаму званьня Народнага паэта Беларусі, але яна так і не была выкананая. Акадэмік БелАН з 1928 году.

Рэпрэсіі

 

 

 

Выключаны з ВКП(б) 16 студзеня 1931 году з фармулёўкай «за сувязь з <…> нацдэмаўскімі і фашысцкімі элемэнтамі». Арыштаваны 15 лістапада 1936 году. 7 красавіка 1937 году пераведзены ў Магілёўскую псыхіятрычную лячэбніцу, дзе і памёр (паводле афіцыйнай вэрсіі ад гангрэны лёгкіх; паводле іншых зьвестак — скончыў жыцьцё самагубствам).

Пахаваны на ўскраіне Пячэрскага парку ў Магілёве.

Рэабілітаваны ў грамадзянска-прававых адносінах 15 кастрычніка 1955 году. Цалкам (палітычна) рэабілітаваны 10 верасьня 1987 году.

Аўтар раманаў «Сокі цаліны» і «Перагуды», п’есаў, зборнікаў апавяданьняў, артыкулаў па гісторыі рэвалюцыйнага руху ў Беларусі.

Жонка — Жылуновіч Надзея Сьцяпанаўна (народжаная ў верасьні 1894 г. у Ленінградзе ў сям’і рабочага). 8 кастрычніка 1938 году асобай нарадай пры НКУС БССР асуджана як «член сям’і здрадніка радзімы» і «саўдзел у антысавецкай дзейнасьці» да 5 гадоў ссылкі і этапавана ў Баровічы Ленін­град­зкай вобласьці. Далейшы лёс невядомы. Рэабілітавана 17 чэрвеня 1966 году Вярхоўным судом БССР.

Дачка Галіна нарадзілася 21 лютага 1917 году ў Ленінградзе. Сябра ВЛКСМ, паступіла ў Менскі мэдычны інстытут. 25 жніўня 1937 году ў Менску арыштавана, 8 кастрычніка 1938 году асобай нарадай пры НКУС БССР разам з маці асу­джана за «неданясеньне» да 5 гадоў ссылкі і этапавана ў Баровічы Ленінградзкай вобласьці. Пасьля вызваленьня жыла ў Беларусі. Рэабілітавана 17 чэрвеня 1966 году Вярхоўным судом БССР. Беларускі мовазнавец (беларуская, расейская мовы), кандыдат філялягічных навук, складальнік зборніка ўспамінаў пра Цішку Гартнага.

• На выяўленым месцы пахаваньня 11 красавіка 1989 году пастаўлены мэмарыяльны помнік.
• У 2000 годзе побач з Капыльскім раённым краязнаўчым музэем устаноўлены помнік Цішку Гартнаму (скульптар Уладзімер Бандарэнка).
• Бюст Цішкі Гартнага. Зроблены Заірам Азгурам у бронзе. Выстаўлены ў Капыльскім краязнаўчым музэі.
• Мэмарыяльная шыльда Зьмітру Жылуновічу на доме па вул. Карла Маркса, 30 у Менску.
• Імем Жылуновіча названы вуліцы ў Менску, Капылі.
• Без эпітафіі дакумэнтальны фільм пра Зьмітра Жылуновіча ад Белтэлерадыёкампаніі
• Васіль Дранько-Майсюк. (27 кастрычніка 2018.) Цішка Гартны (1887-1937). Адкрытая лекцыя Васіля Дранько-Майсюка Лекцыі праекту «(Не)расстраляная паэзія». TuzinFM.

• Песьні (1913)
• Хвалі жыцьця (1918)
• Песьні працы і змаганьня (1922)
• Сокі цаліны (1922)
• На руінах. (Апавяданьне). // Полымя : часопіс. — Менск: Звязда, 1923. — № 2. — С. 6—28.
• Трэскі на хвалях (1924)
• Сацыялістка (1924)
• Урачыстасьць (1925)
• З. Ж. Зьезд беларускіх нацыянальных арганізацый. 25 сакавіка 1917 г. // Полымя : часопіс. — 1925. — № 6. — С. 202—206.
• Дзьве сілы (1927)
• Прысады (1927) — аповеды й п’есы
• «Узгоркі і нізіны : крытычныя нарысы». — Менск: Беларускае дзяржаўнае выдавецтва, 1928. — 321 с. — 3000 ас.
• На новым месцы (1930) — зборнік аповесьцяў
• Гаспадар (1930)
• Зялёны шум (1931)
• Гоман зарніц (1932)
• Наступ на горны (1932) — вершы й аповеды.
• Збор твораў: У 4 т. Мн., 1987—1989. т. 1—3;
• Вершы. Мн., 1967;
• Насустрач сонцу — выбр. апавяданьні. Мн., 1978.

• Ул. Дзяржынскі. З. Жылуновіч — крытык. (Подлуг арт. Ул. Дзяржынскага ў зборніку «Цішка Гартны да 20-ці гадавога юбілею». Выд. 1928 г.) // Асьвета : часопіс. — 1928. — № 8. — С. 135—145.
• Ул. Дзяржынскі. Дзейнасьць З. Жылуновіча ў абсягу беларускае літаратурнае крытыкі. // Полымя : часопіс. — 1928. — № 9. — С. 168—186.

• Гартны, Цішка. // Беларуская савецкая энцыкляпэдыя. У 12 т.Т.2. Афіны — Ведрыч / Беларуская Савецкая Энцыклапедыя; Рэдкал.: П. У. Броўка (гал. рэд.) і інш. — Мн.: БелСЭ, 1970. — 640 с.: іл., карты. С. 367, 368.
• Гартны, Цішка // Беларускія пісьменнікі: Біябібліяграфічны слоўнік. У 6 т. / пад рэд. А. І. Мальдзіса. — Мн.: БелЭн, 1992—1995.
• ГАРТНЫ, Цішка Маракоў Л.У. Рэпрэсаваныя літаратары, навукоўцы, работнікі асветы, грамадскія і культурныя дзеячы Беларусі, 1794—1991. Энц. даведнік. У 10 т. Т. 1. — Мн:, 2003. ISBN 985-6374-04-9.
• Кандыбовіч, Сымон. Разгром нацыянальнага руху ў Беларусі / Рэдактар: Шчадровіч, Максім. — Менск: Беларускі Гістарычны Агляд, 2000. — С. 13, 36, 42—44. — (Матэрыялы да беларускай гісторыі). — ISBN 985-6374-15-4
• Успаміны пра Цішку Гартнага: зборнік / складальнікі: Жылуновіч Г. Д., Александровіч С. Х. — Менск: Мастацкая літаратура, 1984. — 173 с. — 4000 ас.
• Ялугін, Эрнест. Без эпітафіі. Дакументальная аповесць.. — Мінск: Беларусь, 1989. — 256 с. — 12 000 ас. — ISBN 5-338-00517-4
• Žyłunovič Źmicier // Zaprudnik J. Historical dictionary of Belarus. — Lamham. — London: Scarecrow Press, 1998. — 338 p. ISBN 0-8108-3449-9.
• Гартны, Цішка. (рас.) / Глав. ред. О. Ю. Шмидт // Большая советская энциклопедия : энцыкляпэдыя. — Москва: Советская энциклопедия, 1929. — Т. 14 (Высшее—Гейлинкс ). — С. 648.

• Творы на «Беларускай Палічцы»