Жыгімонт Стары

Пяты сын Казімера і Альжбеты Аўстрыйскай, унук Ягайлы.

Жыгімонт Стары лац. Žygimont Stary
Жыгімонт. Невядомы мастак, XVI стагодзьдзе
Вялікі князь літоўскі
1506 — 1548
Каранацыя	24 студзеня 1507, Кракаў
Папярэднік	Аляксандар
Наступнік	Жыгімонт Аўгуст
Кароль польскі
1506 — 1548
Каранацыя	24 студзеня 1507, Кракаў
Папярэднік	Аляксандар
Наступнік	Жыгімонт Аўгуст
Асабістыя зьвесткі
Нарадзіўся	1 студзеня 1467, Казяніцы, Польшча
Памёр	1 красавіка 1548 (81 год), Кракаў, Польшча
Пахаваны	7 ліпеня 1548, Катэдра сьвятых Станіслава і Вацлава
Нашчадкі	ад 1-га шлюбу: Ганна і Ядвіга ад 2-га шлюбу: Жыгімонт, Альбрэхт, Ізабэла, Ганна, Кацярына
Каралеўскі дом	Ягелоны
Дынастыя	Ягайлавічы (Гедзімінавічы)
Жонкі	Барбара Запольская Бона Сфорца
Бацька	Казімер Ягелончык
Маці	Альжбета Аўстрыйская
Узнагароды	Пахвала караля Жыгімонта[d]
Подпіс

Асноўныя артыкулы: Жыгімонт і Імёны ліцьвінаў

Зігімунд, Зігімунт, Зігісмунд або Зігісмонд, пазьней Зыгмунд, Зыгмант або Жыгмант (Sigimund, Sigimunt, Sigismund, Sigismondus, Siegmund, Zygmont, Żygmont) — імя германскага паходжаньня. Іменная аснова сіг- (зыг-, зег-) (імёны ліцьвінаў Зігібут, Зыгел, Зыгер; германскія імёны Sigibot, Sigel, Siger) паходзіць ад гоцкага і бургундзкага sigus 'перамога', а аснова -мунд- (-мунт-, -монт-) (імёны ліцьвінаў Монтгерд, Валімонт, Скірмунт; германскія імёны Mundgerd, Walmont, Sciremunt) — ад германскага *mundô 'рука, абарона, крэўнасьць' або гоцкага munds 'моц розуму, імкненьне', mundrs 'гарлівы, палкі'. Такім парадкам, імя Жыгімонт азначае «перамога гарлівасьці».

Адпаведнасьць імя Жыгімонт германскаму імю Sigimund сьцьвердзілі францускі лінгвіст-германіст Раймонд Шмітляйн, які на падставе шматгадовых дасьледаваньняў прыйшоў да высноваў пра германскае паходжаньне літоўскіх уласных імёнаў, і амэрыканскі лінгвіст Альфрэд Зэн.

Варыянты імя князя ў гістарычных крыніцах: Sigmund, Sigismundus (абодва 1506 год); Жигимонт (1514 год); Великославному господарю королю Жикгимонту Казимировичу (Валынскі кароткі летапіс).

 

Нарадзіўся ў Казя».ніцах Радамскага павету Каралеўства Польскага ў 1467 годзе; да ўступленьня на пасад насіў тытул князя Апельн і Глогаў. Атрымаў добрую адукацыю, валодаў некалькімі мовамі. Атрымаў ад старэйшага брата, караля Чэхіі і Вугоршчыны Уладзіслава II, Глогаўскае (з 1498 году) і Апольскае (з 1500 году) княствы ў Сылезіі, дзе набыў рэпутацыю разумнага і распарадчага кіраўніка. У 1504 годзе годзе прызначаны каралеўскім намесьнікам Сылезіі, пазьней Лужыцы.

Мянушку Стары набыў праз тое, што зрабіў сваім саўладцам — вялікім князем літоўскім (каранаваны ў 1529 годзе) і каралём польскім (каранаваны ў 1530 годзе) супольна з сабой свайго малога 10-гадовага сына, таксама Жыгімонта.

Выкліканы Аляксандрам у Вільню, адразу па ягоным пахаваньні быў абраны вялікім князем літоўскім (20 кастрычніка 1506 году), а потым, нягледзячы на апазыцыю сэнатараў з Малой Польшчы, на петрокаўскім сойме 8 сьнежня 1506 году — каралём польскім. Каранацыя адбылася ў Кракаве 24 сьнежня 1507 году.

Нашчадкі

Двойчы браў шлюб. 18 лютага 1512 году ажаніўся з Барбарай Запольскай (Барбара Заполья, дачка вугорскага князя Стэфана Заполья; 1495—1515). У гэтым шлюбе нарадзіліся дзьве дачкі:

• Ганна (1515—1520)
• Ядвіга (1513—1573), з 1535 году другая жонка Яхіма II Гектара, курфюрста брандэнбурскага (1505—1571).

Па сьмерці першай жонкі 18 красавіка 1518 году пабраўся шлюбам з Бонай Сфорца, дачкой мілянскага гэрцага. У гэтым шлюбе нарадзіліся два сыны:

• Жыгімонт Аўгуст, вялікі князь літоўскі і кароль польскі;
• Альбрэхт;

і чатыры дачкі:

• Ізабэла Ягелонка (1519—1559) Яна Запольскі (Янош Заполья) (1487—1540), караля Вугоршчыны (1527—1540), князя трансыльваніі;
• Соф’я (1522—1575), жонка Генрыха V Малодшага, гэрцага браўншвэйг-вольфэнбютэльскага (1489—1568);
• Ганна Ягелонка (1523—1596), каралева польская, жонка князя Сяміградзьдзя Стэфана Баторыя, караля польскага (1576—1586);
• Кацярына Ягелонка (1526—1583), з 1562 году першая жонка Юхана III Ваза, караля Швэцыі, герцага Фінляндыі;

Унутраная палітыка

 

Унутраная палітыка Жыгімонта Старога скіроўвалася на ўмацаваньне дзяржавы, але вайсковыя і фінансавыя рэформы, спробы вяртаньня каралеўскіх і вялікакняскіх маёнткаў, захопленых магнатамі, ня мелі значнага посьпеху. У 1537 годзе супраць Жыгімонта Старога і магнатаў узьняўся фэўдальны мяцеж польскай сярэдняй шляхты — так званая «Курыная вайна». Баярства ВКЛ дамаглося роўных правоў для ўсяго вышэйшага стану, быў уведзены адзіны кодэкс законаў для дзяржавы — Статут Вялікага Княства Літоўскага 1529 году.

Другая жонка, Жыгімонта Старога — Бона Сфорца (з 1518 году) — адыгрывала пры ім значную ролю ў палітычным жыцьці дзяржавы, намагалася забясьпечыць пасады ў Польшчы і ВКЛ свайму сыну Жыгімонту Аўгусту, ў 1522 годзе прайшло яго намінальнае абраньне другім вялікім князем літоўскім, а ў 1529 — другім каралём Польшчы.

Замежная палітыка

Праводзіў актыўную замежную палітыку. У 1531 годзе ў змаганьні за Пакуцьце атрымаў перамогу над малдаўскім гаспадаром Пятром Рарэшам. Праводзячы антыгабсбурскую палітыку, склаў у 1524 годзе хаўрус з Францыяй і ў 1533 з Турэччынай. Мусіў весьці абарончыя войны з Маскоўскай дзяржавай — у 1507—1508, 1512—1522 і 1534—1537, у выніку якіх ВКЛ страціла Смаленск. Для адбіцьця нападаў крымскіх татараў ва Ўкраіне ўтварыў памежную варту зь мясцовых жыхароў — казакаў.

У час уладарства Жыгімонта Старога ў Польшчы і ВКЛ пашырылася Рэфармацыя ў розных плыняў, што спрыяла далейшаму ўздыму гуманізму і адукацыі.

У часе перамогі Рэфармацыі ў Прусіі згадзіўся на разцэркаўленьне маёмасьці, у прыватнасьці зямель, сэкулярызацыю Тэўтонскага ордэна і ўтварэньне на яго тэрыторыі васальнага ў адносінах да Каралеўства Польскага Прускага герцагства на чале з Альбрэхтам Гогенцолернам — сваім пляменьнікам. За Жыгімонтам Старым, па загадкавай сьмерці апошніх мазавецкіх князёў, у 1526—1529 гадох з Польшчай узьядналася Мазавецкае княства.

Асноўныя артыкулы: Ліцьвіны і Русіны

У сваёй лацінамоўнай грамаце Дарагічынскай зямлі (Вільня, 1516 год) адзначаў, што ў «народнай літоўскай мове» (лац. vulgo Lituanico) судовыя выканаўцы называюцца «дзецкія» (Dzieczkie).

Творы малярства

• Творы малярства
•  
  Невядомы мастак, 1526 г.
•  
  H. Dürer, 1530 г.
•  
  Невядомы мастак, XVI ст.
•  
  Л. Кранах малодшы, каля 1565 г.

•  
  Невядомы мастак, каля 1645 г.
•  
  Невядомы мастак, XVII ст.
•  
  Невядомы мастак, XVIII ст.
•  
  Невядомы мастак, XVIII ст.

•  
  Невядомы мастак, XVIII ст.
•  
  К. Александровіч, XVIII ст.
•  
  1750—1763 гг.
•  
  Невядомы мастак, 1799 г.

•  
  Ю. Смуглевіч, 1822 г.
•  
  Невядомы мастак, XIX ст.
•  
  A. Lesser, 1830—1884 гг.
•  
  М. Краеўскі, 1866—1870 гг.

Графічныя партрэты

• Графічныя партрэты
•  
  Невядомы мастак, 1549 г.
•  
  Невядомы мастак, 1551 г.
•  
  Невядомы мастак, 1555 г.
•  
  Невядомы мастак, 1578 г.

•  
  А. Мыліюс, 1594 г.
•  
  Невядомы мастак, 1602 г.
•  
  Невядомы мастак, 1605 г.
•  
  Невядомы мастак, 1620 г.

•  
  Невядомы мастак, 1684 г.
•  
  A. Bozza, 1831 г.
•  
  Ю. Азямблоўскі, 1831 г.
•  
  Я. Зянкевіч, 1852 г.

Пячаці і гербы

• Пячаці і гербы Жыгімонта Старога
•  
  Пячаць
•  
  З дрэварыта 1578 г.
•  
  Я. Матэйка, 1875 г.
•  
  Б. Старжынскі, 1875—1900 г.

• Арлоў У., Герасімовіч З. Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае / Рэц. А. Грыцкевіч, У. Ляхоўскі; рэд. З. Санько; картограф В. Цемушаў. — KALLIGRAM, spol s r.o., 2012. — 400 с. : іл. ISBN 978-985-6919-82-7.
• Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 1: Абаленскі — Кадэнцыя. — 684 с. — ISBN 985-11-0314-4
• Урбан П. Старажытныя ліцьвіны: мова, паходжаньне, этнічная прыналежнасьць. — Менск: Тэхналогія, 2001. — 216 с. — 500 ас. — ISBN 978-985-458-050-4
• Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: Б. І. Сачанка (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.: БелЭн, 1994. — Т. 2: Беліцк — Гімн. — 537 с. — ISBN 5-85700-142-0
• Zaprudnik J. Historical dictionary of Belarus. — Lamham. — London: Scarecrow Press, 1998. — 338 p. ISBN 0-8108-3449-9.