Ерэван: сталіца Армэніі

Երևան) — сталіца й найбуйнейшае места Армэніі.

Ерэван
арм. Երևան
Герб Ерэвану Сьцяг Ерэвану
Першыя згадкі:	782 год да н. э.
Былыя назвы:	Эрэбуні, Эрывань (да 1936)
Краіна:	Армэнія
Кіраўнік:	Tigran Avinyan[d]
Плошча:	227 км²
Насельніцтва (2013)
колькасьць:	1 067 000 чал.
шчыльнасьць:	4700,44 чал./км²
Часавы пас:	UTC+4
Тэлефонны код:	+374 (010)
Паштовыя індэксы:	0001—0099
Нумарныя знакі:	01-10, 11-13 (з 2007), 14-18 (з 2008), 19 (з 2009) 61-65, 67, 68
Геаграфічныя каардынаты:	40°10′53″ пн. ш. 44°30′52″ у. д. / 40.18139° пн. ш. 44.51444° у. д. / 40.18139; 44.51444 44°30′52″ у. д. / 40.18139° пн. ш. 44.51444° у. д. / 40.18139; 44.51444
Ерэван на мапе Армэніі Ерэван
Галерэя здымкаў у Вікісховішчы
http://www.yerevan.am/

Места знаходзіцца на рацэ Храздане. Эрэван быў заснаваны ў 782 року да новае эры. Ён уваходзіць у лік найстарэйшых местаў сьвету. Горад зьяўляецца адміністрацыйным, культурным і прамысловым цэнтрам краіны. Зьяўляецца сталіцай Армэніі з 1918 року, стаўшы такім чынам трынаццатым гордам ў гісторыі Армэніі, які калі-небудзь быў сталіцай армянскае дзяржавы. Горад таксама зьяўляецца цэнтрам самай вялікай эпархія Армянскай апостальскай царквы і адным з найстарэйшых цэнтраў дыяцэзіяў у сьвеце.

З ростам эканомікі краіны, Ерэван перажывае сур’ёзныя пераўтварэньні. Многія часткі гораду зьведалі будаўнічы бум з пачатку 2000-х гадоў. Павялічылася колькасьць гандлёвых кропак, рэстарацыяў, крамаў і вулічных кавярняў, якія былі рэдкасьцю ў савецкія часы. Па стане на 2017 год насельніцтва Ерэвану складала крыху больш за 1 млн чалавек, што складала 35% ад агульнай колькасьці насельніцтва Армэніі. Ерэван зьяўляецца асацыяваным сябрам арганізацыі Eurocities.

З 1950 году працаваў «Ерэванскі ювэлірны завод». 13 лютага 2001 году ў Цэнтральным раёне Ерэвану заснавалі «Армянскую фондавую біржу». 13 лютага 2008 году падпісалі Канцэсійную дамову пра стварэньне «Паўднёва-Каўкаскай чыгункі» з галаўной сядзібай на праспэкце Тыграна Меца.

 

Рокам заснаваньня Ерэвану лічыцца 782 рок, калі кароль Урарту Аргішці I заснаваў тут горад-крэпасьць Эрэбуні. Вядома, што дзеля заснаваньня гораду Аргішці прывёз сюды 6600 палонных з заходніх рэгіёнаў Армянскага нагор’я. Праз стагодзьдзе адміністрацыйны і палітычны цэнтар вобласьці перамясьціўся ў крэпасьць Тэйшэбаіні, заснаваную каралём Русам II на паўднёва-заходняй ускраіне сучаснага Ерэвану. Неўзабаве Тэйшэбаіні быў разрабаваны ў часы падзеньня дзяржавы Ўрарту. Эрэбуні працягнуў сваё існаваньне ў пэрсыдзкую эпоху. У XI стагодзьдзі горад быў заваяваны сэльджукамі. У XIV стагодзьдзі насельніцтва гораду, як мяркуецца, складала 15—20 тысячаў чалавек, аднак разгром Nsvehам ў 1387 року нанёс яму моцны ўдар. За часам Кара-Каюнлу і Ак-Каюнлу Ерэван быў важным культурным цэнтрам.

У XVI—XVII стагодзьдзях Ерэван, як і ўвесь рэгіён, служыў арэнай спусташальных асмана-сэфэвідзкіх войнаў, якія аказалі сур’ёзны ўплыў на дэмаграфію рэгіёну. Армянскае насельніцтва значна скарацілася ў выніку войнаў і дэпартацыяў. У гэты ж пэрыяд у рэгіён засяляліся качэўнікі — цюркі і курды, якіх мясцовыя кіраўнікі выкарыстоўвалі для разьяднаньня і паслабленьня мясцовага аселага насельніцтва.

Падчас барацьбы паміж Асманскай імпэрыяй і дынастыяй Сэфэвідаў Ерэван 14 разоў пераходзіў з рук у рукі. У пачатку XVI стагодзьдзя горад захапіў шаг Ісмаіл Сэфэві. У 1554 року асманскае турэцкае войска захапіла і разрабавала Ерэван, пры гэтым забіўшы вялікую колькасьць насельніцтва. У 1580 року горад быў узяты войскам асманскага візыра Лала Мустафа-пашы, які разрабаваў горад і ўзяў у палон 60 тысячаў хрысьціянаў і мусульманаў.

Пераемнік на пасадзе камандуючага, паша Фаргат пабудаваў у горадзе новую крэпасьць у 1582 року. Аднак у 1604 року крэпасьць была захоплена шагам Абасам I.

У 1635 року Ерэван зноўку быў захоплены туркамі, але празь некалькі месяцаў пасьля працяглай аблогі, быў адбіты пэрсамі. Згодна з турэцка-пэрсыдзкім мірным пагадненьнем, складзенаму ў 1639 року, горад канчаткова ўвайшоў у склад Пэрсіі, аднак з крахам Сэфэвідзкай імпэрыі Ерэван зноўку быў заняты туркамі ў 1724 року. У 1747 року горад стаў цэнтрам Эрыванскага ханства.

Падчас першай расейска-пэрсыдзкай вайны Ерэванская крэпасьць двойчы беспасьпяхова была абложана расейскім войскам. Аднак у 1827 року ўсё ж такі расейцы захапілі Ерэван, а ў наступным року горад быў далучаны да Расейскае імпэрыі. Ерэван стаўся цэнтрам Ерэванскай губэрні.

У выніку сыходу часткі мусульманскага насельніцтва ў Пэрсію і, наадварот, нязначнага перасяленьня з Пэрсіі армянаў, агульная колькасьць насельніцтва зьменшылася да 12 тысячаў, пры тым што адсотак армянаў ад агульнай колькасьці дасягнуў 40%. Але нават пасьля гэтага і да XX стагодзьдзя ў горадзе захоўвалася мусульманская большасьць. Незважаючы на статус губэрнскага гораду, Ерэван захоўваў выгляд беднага правінцыйна-ўсходняга гораду, з малапавярховымі глінабітнымі дамамі, вузкімі крывымі вулачкамі.

У траўні 1918 року Ерэван стаўся сталіцай Рэспублікі Армэнія. Аднак напачатку сьнежня 1920 року Ерэван быў заняты часткамі Чырвонай арміі. 18 лютага 1921 року ў выніку агульнанацыянальнага паўстаньня Савецкая ўлада была зрынута, аднак пасьля новага наступу савецкіх частак ў горад 2 красавіка таго ж року была адноўленая і праіснавала яшчэ 70 гадоў. З пачаткам 1988 року ў Ерэване на плошчы каля Опэрнага тэатру пачаліся масавыя мітынгі карабаскага руху, якія перарасьлі ў рух за незалежнасьць Армэніі.

Сярэдняя вышыня Ерэвану над узроўнем мора складае 990 мэтраў. Мінімум складае 865 мэтраў, а максымум — 1390 мэтраў над узроўнем мора. Места разьмешчаны на паўночным усходзе Арарацкай раўніны, у цэнтральнай заходняй частцы краіны. Верхняя частка гораду акружаная гарамі з трох бакоў, у той час як з поўдня горад спускаецца да берага ракі Храздан. Рака падзяляе горад на дзьве часткі. Гістарычна склалася, што горад разьмешчаны ў самым сэрцы Армянскага нагор’я.

Дзяржаўны запаведнік Эрэбуні быў утвораны ў 1981 року і разьмешчаны прыкладна за 8 км на паўднёвы ўсход ад цэнтру гораду. Запаведнік месьціцца на вышыні ад 1300 да 1450 мэтраў над узроўнем мора і займае плошчу ў 120 га.

• Афіцыйны сайт мэрыі Ерэвану
• Партал iYerevan(недаступная спасылка)