Ельск: горад у Беларусі

Адміністрацыйны цэнтар Ельскага раёну Гомельскай вобласьці. Насельніцтва на 2018 год — 9046 чалавек. Знаходзіцца за 177 км на паўднёвы захад ад Гомелю. Чыгуначная станцыя на лініі Каленкавічы — Оўруч. Аўтамабільныя дарогі злучаюць места з Мазыром, Нароўляй, Оўручам.

Ельск лац. Jelsk
Царква Сьвятой Тройцы
Герб Ельску Сьцяг Ельску
Першыя згадкі:	XVI стагодзьдзе
Горад з:	1971
Краіна:	Беларусь
Вобласьць:	Гомельская
Раён:	Ельскі
Плошча:	11,07 км²
Насельніцтва (2018)
колькасьць:	9046 чал.
шчыльнасьць:	817,16 чал./км²
Часавы пас:	UTC+3
Тэлефонны код:	+375 2354
Паштовыя індэксы:	247831 (247872, 247873)
СААТА:	3214501000
Нумарны знак:	3
Геаграфічныя каардынаты:	51°48′38″ пн. ш. 29°9′11″ у. д. / 51.81056° пн. ш. 29.15306° у. д. / 51.81056; 29.15306 29°9′11″ у. д. / 51.81056° пн. ш. 29.15306° у. д. / 51.81056; 29.15306
Ельск на мапе Беларусі ± Ельск Ельск
Галерэя здымкаў у Вікісховішчы

Ельск, або Каралін, — даўняе мястэчка гістарычнай Мазыршчыны на Палесьсі. Да нашага часу тут захавалася царква Сьвятой Тройцы, помнік традыцыйнай беларускай драўлянай архітэктуры XIX ст.

Паводле папулярнага меркаваньня, у аснове тапоніму Ельск найменьне дрэва — елка. Аднак гэтую вэрсію крытыкуюць з тае прычыны, што елка здаўна ўтварала лясы толькі паблізу паўночных ускраінаў Палесься, і ў наш час места атачае хваёвы лес. Апроч таго, суфікс -ск, як правіла, не фармаваў геаграфічныя найменьні ад пазначэньняў розных расьлінаў, дрэваў. Звычайна назвы населеных пунктаў на -ск утвараліся ад найменьняў водных аб’ектаў — рэк, азёраў, на берагах якіх узьнікалі адпаведныя паселішчы. Таму больш абгрунтаваным выглядае, што тапонім Ельск пайшоў ад назвы зьніклай да нашага часу рэчкі. Тым часам гідронім, імаверна, меў фінска-вугорскае паходжаньне.

Паводле Аляксандра Ельскага, у даўнія часы Ельск быў цэнтрам тэрыторыі, падуладнай «вараскім» князям. Нашчадкі гэтых валадароў — выхадцаў зь зямлі прыбалтыйска-палабскіх ці паморскіх славянаў называліся «князямі Ельскімі». Ад назвы мястэчка ўтварылася прозьвішча шляхецкага роду Ельскіх (іхны родавы герб «Пелеш» — у аснове сучаснага гербу Ельску). Тапонім Каралін узьнік у канцы XVIII стагодзьдзя і паходзіць, відаць, ад імя ўладальніка паселішча — Караля. Тым часам паводле народнага паданьня, у аднаго з Аскеркаў нарадзілася дачка Караліна, у гонар якой нібыта і пераназвалі населены пункт.

5 лютага 1931 году мястэчка Каралін афіцыйна перайменавалі ў Ельск. Існуюць зьвесткі, што раней, яшчэ па перайменьні паселішча расейскімі ўладамі ў Мікалаеў у 1915 годзе, местачкоўцы зьвярталіся з просьбай вярнуць яму назву Ельск.

Вялікае Княства Літоўскае

Упершыню Ельск упамінаецца ў XVI стагодзьдзі як вёска ў складзе Мазырскага павету, уладаньне францускіх эмігрантаў Спадаў. У канцы XVII стагодзьдзя паселішча перайшло да Аскеркаў.

У канцы XVIII стагодзьдзя назву Ельску зьмянілі на Каралін. Пад 1784 годам гэтае мястэчка ўпамінаецца ў зьвязку з увядзеньнем грашовага збору для праезду празь яго. У 1775 годзе на сродкі Казімера Аскеркі ў Караліне збудавалі драўляную царкву Сьвятой Тройцы, будынак якой складаўся з сыстэмы зрубаў (пастаўленых на крыжы) і шатровай званіцы над уваходам; апроч таго, у мястэчку дзейнічалі касьцёл і юдэйскі малітоўны дом.

Пад уладай Расейскай імпэрыі

 

У выніку другога падзелу Рэчы Паспалітай (1793 год) Каралін апынуўся ў складзе Расейскай імпэрыі, у Міхалкаўскай воласьці Мазырскага павету. На 1795 год тут было 24 двары. У 1842 годзе ўладальнікі маёнтку Горваты збудавалі новы будынак царквы, у ёй захоўваўся абраз Божай Маці. Празь мястэчка праходзіў тракт з Рагачова ў Валынь, дзейнічала паштовая станцыя (8 экіпажаў).

На 1886 год у Караліне або Ельску (значыцца пад абедзьвюма назвамі) было 44 двары, працавалі вінны завод, тры крамы, школа; дзейнічала царква. У 1873 годзе адкрылася чыгуначная станцыя на лініі Жлобін — Оўруч. Паводле вынікаў перапісу 1897 году, у мястэчку было 45 двароў, царква, капліца, юдэйскі малітоўны дом, народная вучэльня, паштовая станцыя, 9 крамаў, карчма. На 1908 год — 167 двароў. У 1915 годзе расейскія ўлады перайменавалі паселішча ў Мікалаеў, але назва не прыжылася.

За часамі Першай сусьветнай вайны ў лютым — сьнежні 1918 году мястэчка займалі войскі Нямецкай імпэрыі. У гэты час местачкоўцы зьвярнуліся з просьбай вярнуць паселішчу назву Ельск.

Найноўшы час

25 сакавіка 1918 году згодна з Трэцяй Устаўной граматай Каралін абвяшчаўся часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. 1 студзеня 1919 году згодна з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі ён увайшоў у склад Беларускай ССР. На 1921 год тут было 400 двароў, станцыя, цагельня, кравецкая, шавецка-футравая і дрэваапрацоўчая майстэрні, лесапільня, паравы млын з крупарушкай. У 1924 годзе Каралін стаў цэнтрам раёну. 5 лютага 1931 году назву мястэчка зьмянілі на Ельск. 27 верасьня 1938 году паселішча атрымала афіцыйны статус пасёлку гарадзкога тыпу.

У Другую сусьветную вайну з 23 жніўня 1941 да 11 студзеня 1944 году Ельск знаходзіўся пад акупацыяй Трэцяга Райху. У 1953 годзе каля мястэчка атрымалі першы прыток нафты ў колькасьці 16,5 тон і 945 м³ газу. У 1954 годзе Ельск увайшоў у склад Гомельскай вобласьці. 5 ліпеня 1971 году паселішча атрымала статус места.

Дэмаграфія

• XIX стагодзьдзе: 1858 год — 300 чал.; 1866 год — 422 чал.; 1897 год — 600 чал.
• XX стагодзьдзе: 1908 год — 910 чал.; 1917 год — 1132 чал. у мястэчку Караліне, 273 чал. у маёнтку Караліне, 61 чал. на чыгуначнай станцыі Караліне; 1938 год — 3878 чал.; 1954 год — 4,8 тыс. чал.; 1970 год — 6,5 тыс. чал.; 1971 год — 6,7 тыс. чал.; 1992 год — 10,6 тыс. чал.; 1994 год — 11,1 тыс. чал.; 1997 год — 11,2 тыс. чал.
• XXI стагодзьдзе: 2004 год — 10,1 тыс. чал.; 2006 год — 9,8 тыс. чал.; 2008 год — 9,6 тыс. чал.; 2009 год — 9725 чал. (перапіс); 2016 год — 9262 чал.; 2017 год — 9084 чал.; 2018 год — 9046 чал.

Адукацыя

У Ельску працуюць 3 сярэднія, музычная і спартовая школы, школа-інтэрнат, школа мастацтваў.

Мэдыцына

Мэдычнае абслугоўваньне насельніцтва ажыцьцяўляе меская лякарня.

Культура

Дзейнічаюць кінатэатар, дом культуры, бібліятэкі.

Мас-мэдыя

Выдаецца раённая газэта «Народны голас».

Паводле генэральнага пляну ва ўсходняй частцы Ельску ўтварыўся мікрараён, забудаваны 3—5-павярховымі жылымі дамамі. У паўднёвай і заходняй частках места разьмяшчаецца 1-павярховая індывідуальная забудова. Прамысловая зона знаходзіцца ў паўночным сэктары.

Прадпрыемствы лясной, дрэваапрацоўчай, харчовай прамысловасьці.

• Ельская мэблевая фабрыка
• КДУП «Ельскі кансэрвавы завод»

Інфраструктура

Дзейнічае Ельскі краязнаўчы музэй. Спыніцца можна ў мескім гатэлі.

Славутасьці

• Царква Сьвятой Тройцы (1769—1780)
• Могілкі юдэйскія

Страчаная спадчына

• Касьцёл

• Мікалай Анцукевіч (1882—1971) — пэдагог і філёзаф

• Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: БелЭн, 1998. — Т. 6: Дадаізм — Застава. — 576 с. — ISBN 985-11-0106-0
• Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 1: Абаленскі — Кадэнцыя. — 684 с. — ISBN 985-11-0314-4
• Гарады і вёскі Беларусі: Энцыклапедыя. Т. 1, кн. 1. Гомельская вобласць / С.В. Марцэлеў; рэдкал.: Г.П. Пашкоў (гал. рэд.) [і інш.]. — Менск: БелЭн, 2004. — 632 с.: іл. ISBN 985-11-0303-9.
• Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.: БелЭн, 1996. — Т. 3: Гімназіі — Кадэнцыя. — 527 с. — ISBN 985-11-0041-2
• Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom III: Haag — Kępy. — Warszawa, 1882.

• Ельск , Radzima.org
• Ельск  (рас.), Глёбус Беларусі