Друя: мястэчка ў Браслаўскім раёне Віцебскай вобласьці Беларусі

Цэнтар сельсавету Браслаўскага раёну Віцебскай вобласьці. Насельніцтва на 2010 год — 1149 чалавек. Знаходзіцца за 33 км на паўночны ўсход ад Браслава. Канцавая чыгуначная станцыя на лініі Варапаева — Друя; аўтамабільная дарога зьвязвае паселішча з Браславам.

Друя лац. Druja
Касьцёл і кляштар бэрнардынаў
Герб Друі Сьцяг Друі
Першыя згадкі:	1386
Магдэбурскае права:	3 сакавіка 1620
Краіна:	Беларусь
Вобласьць:	Віцебская
Раён:	Браслаўскі
Сельсавет:	Друеўскі
Насельніцтва:	1149 чал. (2010)
Часавы пас:	UTC+3
Тэлефонны код:	+375 2153
Паштовы індэкс:	211960
Нумарны знак:	2
Геаграфічныя каардынаты:	55°47′22″ пн. ш. 27°27′12″ у. д. / 55.78944° пн. ш. 27.45333° у. д. / 55.78944; 27.45333 27°27′12″ у. д. / 55.78944° пн. ш. 27.45333° у. д. / 55.78944; 27.45333
Друя на мапе Беларусі ± Друя Друя
Галерэя здымкаў у Вікісховішчы

Друя — даўняе магдэбурскае места на мяжы гістарычных Браслаўшчыны (частка Віленшчыны) і Полаччыны, колішняя сталіца графства, старажытны замак Вялікага Княства Літоўскага. Да нашага часу тут захаваўся Барысаў камень, рэшткі замка Сапегаў, комплекс кляштару бэрнардынаў з касьцёлам Найсьвяцейшай Тройцы, цэрквы Зьвеставаньня Багародзіцы, Сьвятых Апосталаў Пятра і Паўла і Сьвятога Юрыя, помнікі гісторыі і архітэктуры XI—XIX стагодзьдзяў. Сярод мясцовых славутасьцяў вылучаўся комплекс кляштару дамініканаў з касьцёлам Сьвятога Антонія (віленскага барока, XVIII ст.), зруйнаваны расейскімі ўладамі, а таксама Вялікая сынагога (барока, XVII ст.), зруйнаваная савецкімі ўладамі.

Існуе некалькі меркаваньняў пра паходжаньне тапоніму Дру́я. Большасьць дасьледнікаў схіляецца да таго, што ён утварыўся ад назвы ракі Друйкі. Паводле фінска-вугорскай вэрсіі, чаргаваньне гукаў «д» і «р» можа азначаць у перакладзе 'вада'. Паходжаньне тапоніму зьвязваюць таксама з балцкім drutas — 'вялікі, шырокі'. У літаратуры пачатку XX ст. сустракаюцца паралелі паміж назвай Друя і словам драць (нібы дзякуючы стромкай плыні ракі і падводным камяням у гэтым месцы абдзіраліся лодкі, плыты). Апроч таго, у часопісе Крывіч (1923 год) выказвалася меркаваньне, што слова друя ў беларускай мове азначае 'другая'. Так маглі назваць паселішча, перанесенае ў іншае, другое месца.

Вялікае Княства Літоўскае

 

Першы пісьмовы ўпамін пра Друю зьмяшчаецца ў «Хроніцы польскай, літоўскай, жамойцкай і ўсёй Русі» Мацея Стрыйкоўскага і датуецца 1386 годам. Імаверна, паселішча існавала ўжо ў пэрыяд Полацкага княства. На карысьць гэтага меркаваньня сьведчыць тое, што ва ўтоцы Друйкі знаходзіцца Барысаў камень з надпісам ХІІ ст. Некаторыя дасьледнікі зьвязваюць з Друяй Новы замак Полацкай зямлі, які паводле «Хронікі Германа Вартбэрга» знаходзіўся за 11 міляў ад Дынабургу. У скарзе на дзеяньні крыжакоў, складзенай у 1413 годзе, упамінаецца «de Drucha villa».

У ХІV—ХV стагодзьдзях Друя была ўмацаваным пунктам Полацкай зямлі. «Мещане друйские» прыцягваліся да будаваньня фартыфікацыяў у Полацку. З гэтага ж часу на левым беразе Дзьвіны існаваў Друйскі замак. У 1496 годзе маёнтак перайшоў у валоданьне князя Ц. Масальскага, які атрымаў ад вялікага князя Аляксандра прывілей на места, замак і друйскія воласьці.

 

З ХVІ ст. у Друі існавала мытная служба, да ліку асноўных заняткаў жыхароў места адносілася таксама сельская гаспадарка. У гэты ж час тут стварылі Друйскае Эвангельле, адзін з шэдэўраў беларускай рукапіснай кнігі. 22 сакавіка 1506 году вялікі князь Аляксандар надаў прывілей на Друйскае «имение…, лежащее в Полоцкой земле», а таксама вёскі Залесьсе, Чурылавічы Г. Масальскай. Князі Масальскія атрымалі права на вольны гандаль на Дзьвіне. За часамі вайны Маскоўскай дзяржавы зь Вялікім Княствам Літоўскім (1512—1522) у 1515 годзе ўсходнія захопнікі спалілі Друю. На 1552 год, паводле Полацкай рэвізіі, места знаходзілася ў валоданьні братоў Юрыя і Івана Масальскіх — Івану належала 56 дымоў мяшчанаў і слугаў, 7 корчмаў, 26 дымоў «к замку людей отчизных» і 6 дымоў «людей вольных», Ю. Масальскі валодаў 48 дымамі мяшчанаў; замак знаходзіўся ў агульным карыстаньні. Згодна з адміністрацыйна-тэрытарыяльнай рэформай 1565—1566 гадоў Друя ўвайшла ў склад Браслаўскага павету. 17 верасьня 1579 году ў месьце спыняўся кароль і вялікі князь С. Баторы, які вяртаўся з войскам з-пад Пскова. У 1600 годзе канцлер вялікі Л. Сапега набыў маёнткі Друя, Чурылавічы, Дзедзін, Залесьсе, а ў 1611 годзе — частку места. Асноўная частка Друі заставалася за Масальскімі.

8 жніўня 1618 году Я. С. Сапега падпісаў прывілей на заснаваньне побач з Друяй новага места пад назвай Сапежын з разьлікам ператварыць яго ў значны рамесны, гандлёвы і абарончы пункт. 3 сакавіка 1620 году сьпіс каралёў польскіх і вялікі князь Жыгімонт Ваза надаў Сапежыну Магдэбурскае права і герб: «у блакітным полі віціна з разгорнутым ветразем на срэбнай вадзе». Мясцовае кіраваньне ажыцьцяўляў магістрат на чале з войтам, пасаду якога зацьвярджалі аднак самі Сапегі. Паводле прывілея, справаваньне ў магістраце мусіла весьціся на лацінскай або польскай мовах. Прывілей Я. Сапегі неаднойчы пацьвярджаўся каралямі і вялікімі князямі ў ХVІІ—ХVІІІ стагодзьдзях. 3ь пераходам пад юрысдыкцыю Сапегаў усёй Друі Магдэбурскае права пашырылася на іншыя часткі места.

 

У вайну Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай (1632—1634) у 1632 годзе Друю зруйнаваналі войскі маскоўскага гаспадара Міхаіла Фёдаравіча. На 1643 год, паводле інвэнтару, у месьце выразна вылучалася некалькі частак. Найбольш старажытныя, ва ўтоцы Друйкі, налічвала 103 дымы. У Сапежыне было 108 дымоў, тут знаходзіліся Рынак, ратуша і большасьць з сакральных будынкаў Друі. Побач разьмяшчалася прадмесьце з замкам. Існавала таксама задзьвінская частка Друі — Прыдруйск (цяпер у Латвіі). Агулам у месьце налічвалася 306 дымоў і каля 100 корчмаў. Сярод рамесьнікаў былі рыбакі, ганчары, алейнікі, шаўцы, рымары, сядляр, каваль, кравец, цясьляр і інш. У магістрацкіх актах ХVІІІ ст. упамінаюцца таксама шапнікі, сьніцары, ткачы, катляры, бляхары, мечнік, ліцейнік і іншыя.

 

У ХVІІ—ХVІІІ стагодзьдзях Друя належала да сярэдніх местаў Вялікага Княства Літоўскага і была значным рамесным і гандлёвым цэнтрам, дзе існавала цэхавая арганізацыя рамесьнікаў. Гандлёвае значэньне места абумовіла Дзьвіна — найважнейшая гандлёвая артэрыя ў Сярэднявеччы. Апроч гэтага, Друя была цэнтрам лятыфундыі — буйнога землеўладаньня Сапегаў (у ХVІІІ ст. называлася Друйскім графствам). Сярод рамесьнікаў былі музыкі, скамарохі, муляры і багамазы. Тут нават навучалі іканапісу. У месьце збудавалі каля 20 сакральных будынкаў. Многія зь іх зьяўляліся выдатнымі помнікамі дойлідзтва. У Друі дзейнічаў праваслаўны манастыр і некалькі кляштараў, у тым ліку бэрнардынскі і дамініканскір. Пры дамініканскім кляштары існаваў шпіталь, у якім у 1677 годзе знаходзіўся кароткі час на лекаваньні вядомы харвацкі асьветнік і энцыкляпэдыст Ю. Крыжаніч.

У вайну Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай (1654—1667) Друю некалькі разоў цалкам вынішчалі маскоўскія захопнікі. У 1700 годзе Аляксандар Сапега перадаў друйскія ўладаньні ў дзяржаньне барону Мантэўфэлю, з 1705 году на кароткі час маёнтак стаў уласнасьцю Агінскіх. У ХVІІІ ст. празь места праходзіў сухапутны гандлёвы шлях з Тарапцу ў Каралявец. У гэты пэрыяд Друя атрымала вядомасьць як цэнтар вытворчасьці і гандлю юфцю. Места пацярпела ў Вялікую Паўночнай вайны (1700—1721). У 1701 годзе праездам зь Біржаў у Друі спыняўся маскоўскі гаспадар Пётар I. На 1725 год у Друі было 116 дамоў, на 1790 год — 488 драўляных дамоў, 13 камяніцаў і 6 заезных дамоў.

У выніку першага падзелу Рэчы Паспалітай (1772 год) да Расейскай імпэрыі адышоў Прыдруйск. У Друі разьмяшчаліся пагранічныя часткі Рэчы Паспалітай. 16 траўня 1776 году ў месьце адбыўся вялікі пажар, у якім згарэла 125 дамоў. Існуюць зьвесткі, што ў канцы ХVІІІ ст. у Друі дзейнічала парафіяльная школа (у 1774 годзе — 9 вучняў, у 1781 годзе — 19, у 1782 годзе — 16).

Пад уладай Расейскай імпэрыі

У выніку другога падзелу Рэчы Паспалітай (1793 год) Друя апынулася ў складзе Расейскай імпэрыі, у Дзісенскім павеце Менскай, з 1842 году Віленскай губэрні. У канцы ХVІІІ ст. празь места праходзіў паштовы тракт Пецярбург — Вена. 27 лютага 1800 году расейскі Сэнат сваім указам пацьвердзіў для Друі права на самакіраваньне. У ХІХ ст. маёнтак знаходзіўся ў валоданьні Ігестромаў, потым Мілашаў. У вайну 1812 году навакольлі Друі адбылося некалькі сутычак частак корпусу П. Вітгенштэйна пад камандаю Я. Кульнева з францускай кавалерыяй. На 1825 год у месьце было 426 драўляных будынкаў, 15 камяніцаў, 54 крамы, 31 карчма, дзейнічалі 3 манастыры. У 1860 годзе зьявіўся праект мескага гербу, які зьмяшчаў адлюстраваньне яліны, трох шасьціканцовых крыжоў і Пагоні. У 1864 годзе Д. Струкаў зрабіў 16 акварэляў з краявідамі архітэктурных помнікаў і прадметаў даўніны Друі, а ў 1875 годзе Н. Орда зрабіў замалёўку Друйскага бэрнардынскага касьцёла. На 1904 год у Друі было 359 будынкаў, 52 крамы, 13 сакральных будынкаў, 3 гарбарныя заводы (10 працоўных), 275 рамесьнікаў; штогод праводзілася 8 кірмашоў).

У Першую сусьветную вайну каля места праходзіў фронт, тут стаяў 5-тысячны гарнізон расейскіх войскаў, існавала вялізная колькасьць тылавых установаў. У гэты час дзеля патрэбаў фронту збудавалі вузкакалейку Бальбінава — Друя — Браслаў — Опса. У лютым 1918 году Друю занялі войскі Нямецкай імпэрыі.

• Старая графіка Друі
•  
  Касьцёл дамініканаў. Д. Струкаў, 1864 г.
•  
  Агульны выгляд. Д. Струкаў, 1864 г.
•  
  Царква Сьвятых Апосталаў Пятра і Паўла. Д. Струкаў, 1864 г.
•  
  Царква Зьвеставаньня. Д. Струкаў, 1864 г.

•  
  Панарама. Н. Орда, 1875 г.
•  
  Прадмесьце Прыдруйск, 1893 г.
•  
  Царква Зьвеставаньня па маскоўскай перабудове, 1896 г.
•  
  Барысаў камень, 1896 г.

Найноўшы час

25 сакавіка 1918 году згодна з Трэцяй Устаўной граматай Друя абвяшчалася часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. 1 студзеня 1919 году ў адпаведнасьці з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі яна ўвайшла ў склад Беларускай ССР. 30 жніўня 1919 году мястэчка занялі польскія войскі, 5 ліпеня 1920 году — бальшавікі. Згодна з Рыскай мірнай дамовай 1921 году Друя апынулася ў складзе міжваеннай Польскай Рэспублікі, дзе стала цэнтрам гміны Браслаўскага павету. 7 траўня 1924 году Андрэй Цікота арганізаваў для беларусаў кляштар марыянаў, аднак у 1938 годзе польскія ўлады выслалі з Друі беларускіх манахаў. На 1931 год у месьце было 514 будынкаў.

У 1939 годзе Друя ўвайшла ў БССР, дзе 15 кастрычніка 1940 году атрымала афіцыйны статус пасёлку гарадзкога тыпу Мёрскага, з 1963 году — Браслаўскага раёну. У Другую сусьветную вайну з 1941 да 6 ліпеня 1944 году мястэчка знаходзілася пад акупацыяй Трэцяга Райху. На 1995 год у Друі было 702 двары. 9 лютага 2004 году афіцыйна зацьвердзілі местачковыя герб і сьцяг. 8 красавіка 2004 году Друеўскі пассавет ліквідавалі, утварыўся аднайменны сельсавет. У 2005 годзе афіцыйны статус паселішча панізілі да пасёлку, з 27 сакавіка 2009 году — «аграгарадок».

• Мястэчка на старых здымках
•  
  Касьцёл і кляштар бэрнардынаў
•  
  Царква Сьвятых Апосталаў Пятра і Паўла
•  
  Касьцёл дамініканаў ў час руйнаваньня расейскімі ўладамі
•  
  Званіца кляштару дамініканаў

•  
  Царква Зьвеставаньня
•  
  Царква Сьвятога Спаса
•  
  Капліца могілкавая
•  
  Сынагога

Прырода

Друя разьмяшчаецца ў маляўнічым месцы, сярод лясоў, багатых на грыбы і ягады. У лесе жывуць дзікі, ласі, касулі, лісы, дзікія козы, яноты і янотападобныя сабакі. Мясцовасьць мае шмат пагоркаў.

Пагранічная зона

Друя належыць да пагранічнай зоны з Латвіяй. На супрацьлеглым беразе Дзьвіны месьціцца латвійская вёска Прыдруйск (Піедруя). Каб знаходзіцца ў пагранічнай зоне грамадзяне Рэспублікі Беларусь, замежныя грамадзяне і асобы без грамадзянства, якія бесьперапынна пражываюць у Рэспубліцы Беларусь, мусяць мець пры сябе дакумэнт, які пацьвярджае асобу, і квітанцыю, якая пацьвярджае аплату дзяржаўнай мыты за знаходжаньне ў пагранічнай зоне (0,2 базавай велічыні на год). Перад наведваньнем пагранічнай зоны грамадзяне мусяць паведаміць пра гэта ў адпаведны тэрытарыяльны орган пагранічнай службы на тэлефон. Разам з тым, праз пагранічную зону можна перамяшчацца транзытам бяз права спыненьня болей чым на 3 гадзіны. Асобам, якія бесьперапынна пражываюць за межамі Рэспублікі Беларусь каб наведваць пагранічную зону патрабуецца дакумэнт, які пацьвярджае асобу, а таксама пропуск, выдадзены органамі пагранічнай службы.

Дэмаграфія

• XVII стагодзьдзе: 1643 год — 2 тыс. чал.
• XVIII стагодзьдзе: 1790 год — 3,4 тыс. чал.
• XIX стагодзьдзе: 1825 год — 2447 чал.; 1841 год — 3,6 тыс. чал.; 1881 год — 4440 чал., зь іх 698 каталікоў, 500 праваслаўных, 177 старавераў і 3065 юдэяў; 1897 год — 4787 чал.
• XX стагодзьдзе: 1904 год — 5472 чал.; 1931 год — 3375 чал.; 1971 год — 2,5 тыс. чал.; 1995 год — 1336 чал.; 1997 год — 1,4 тыс. чал.; 1999 год — 1300 чал.
• XXI стагодзьдзе: 2006 год — 1,2 тыс. чал.; 2010 год — 1149 чал.

Інфраструтура

У Друі працуюць сярэдняя школа, дашкольная ўстанова, лякарня, дом культуры, бібліятэка.

Вуліцы і пляцы

З урбананімічнай спадчыны Друі да нашага часу гістарычныя назвы захавалі вуліцы Браслаўская, Лазьневая, Маставая і Набярэжная. Гістарычны Рынак ня мае афіцыйнай назвы. Паводле пляну 1934 году, у Старым Месьце існавала Курляндзкая вуліца. У тэлефонным даведніку 1939 году таксама ўпамінаюцца Іказьненская і Царкоўная вуліцы.

Мясцовасьці

Гістарычна Друя падзялялася на Старое Места, Сапежын і Прыдруйск.

Прадпрыемствы харчовай прамысловасьці, побытавага абслугоўваньня.

З чыгуначнай станцыі ходзяць наступныя цягнікі: Друя — Менск і Друя — Віцебск; а таксама аўтобусы: Друя — Браслаў, Друя — Мёры.

Славутасьці

Касьцёл дамініканаў у 1907 г. (налева) і ў 1909 г. (направа)

• Барысаў камень (ХІІ ст.; выцягнуты з вусьця Друйкі)
• Забудова гістарычная (канец ХІХ — пачатак ХХ ст.; фрагмэнты)
• Замак (XIV ст.; у ХІХ ст. ператвораны ў палац, цяпер лякарня; захаваўся часткова)
• Касьцёл Найсьвяцейшай Тройцы і кляштар бэрнардынаў (1643—1646)
• Могілкі юдэйскія
• Парк (ХVІІІ ст.; закладзены Сапегамі)
• Сядзіба (канец ХІХ ст.)
• Царква Зьвеставаньня Багародзіцы (1740-я)
• Царква Сьвятога Юрыя (ХІХ ст.)
• Царква Сьвятых апосталаў Пятра і Паўла (XVIII ст.; руіны)

Страчаная спадчына

• Касьцёл Сьвятога Антонія і кляштар дамініканаў (1767; зруйнаваныя ў пачатку XX ст. уладамі Расейскай імпэрыі)
• Сынагога Вялікая (XVII ст.)

• Краявіды Друі
•  
  Касьцёл і кляштар бэрнардынаў
•  
  Касьцёл, інтэр’ер
•  
  Вуліца
•  
  Барысаў камень і колішняе прадмесьце (цяпер у Латвіі)

• Уладзімер Беняшэвіч (1874—1938) — гісторык, дасьледнік кананічнага права, археограф і бізантыст; рэпрэсаваны
• Ізраіль Вейцэр (1889—1938) — грамадзкі і палітычны дзяяч; рэпрэсаваны

• Беларуская энцыклапедыя: У 18 т. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: БелЭн, 1998. — Т. 6: Дадаізм — Застава. — 576 с. — ISBN 985-11-0106-0
• Высоцкая Н. Друя ў складзе Расійскай імперыі // Браслаўскія чытанні: матэрыялы VI-й навукова-краязнаўчай канферэнцыі, прысвечанай 150-й гадавіне з дня нараджэння браслаўскага лекара, грамадскага дзеяча Станіслава Нарбута (1853—1926) 7-8 мая 2003 года / рэд. К. Шыдлоўскі [і інш.]. — Браслаў, 2003. С. 15—18.
• Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 1: Абаленскі — Кадэнцыя. — 684 с. — ISBN 985-11-0314-4
• Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Браслаўскага р-на. — Мн.: Паліграфафрмленне, 1998. — 709 с.: іл. ISBN 985-6351-03-0.
• Русецкі А. Мастацкая культура Віцебскага Паазер’я: ад старажытнасці да пачатку ХХ стагоддзя. — Менск, 2005.
• Цітоў А. Геральдыка Беларускіх местаў / Маст. А. Бажэнаў. — Менск: «Полымя», 1998. — 287 с.: іл. ISBN 985-07-0131-5.
• Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.: БелЭн, 1996. — Т. 3: Гімназіі — Кадэнцыя. — 527 с. — ISBN 985-11-0041-2
• Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom II: Derenek — Gżack. — Warszawa, 1881.

• Друя , Radzima.org
• Валянцін Жданко, «Там, дзе была царква, зрабілі прыбіральню…», Радыё Свабода 14 сьнежня 2007 г.
• «Край|BY»: Друя — занядбанае акно ў Еўропу
• Як жыве мястэчка, падзеленае паміж Беларусьсю і Латвіяй