Двор-Гарадзішча: беларуская вёска

Гэтая назва мае некалькі сэнсаў. Калі вас цікавяць іншыя сэнсы, глядзіце таксама Тэльман, Тэльмана.

Уваходзіць у склад Малейкаўскага сельсавету Брагінскага раёну Гомельскай вобласьці Беларусі. Насельніцтва на 2009 год — 133 чалавекі. Знаходзіцца за 4 км на паўночны ўсход ад Брагіна; за 25 км ад чыгуначнай станцыі Хвойнікі (лінія Васілевічы — Хвойнікі ад лініі Каленкавічы — Гомель), каля аўтамабільнай дарогі Камарын — Хвойнікі.

Двор-Гарадзішча
трансьліт. Dvor-Haradzišča
Мясьціна з рэшткамі парку графаў Ракіцкіх
Дата заснаваньня:	другая палова XVIII ст.
Краіна:	Беларусь
Вобласьць:	Гомельская
Раён:	Брагінскі
Сельсавет:	Малейкаўскі
Насельніцтва:	▼107 чал. (2021)
Часавы пас:	UTC+3
Тэлефонны код:	+375 2344
Паштовы індэкс:	247637
Нумарны знак:	3
Геаграфічныя каардынаты:	51°48′41.0″ пн. ш. 30°18′21.6″ у. д. / 51.811389° пн. ш. 30.306° у. д. / 51.811389; 30.306 30°18′21.6″ у. д. / 51.811389° пн. ш. 30.306° у. д. / 51.811389; 30.306
Двор-Гарадзішча на мапе Беларусі ± Двор-Гарадзішча Двор-Гарадзішча
Галерэя здымкаў у Вікісховішчы

 

 

Фальварак Гарадзішча і грунт яго згаданыя ў эксплікацыі да мапы Брагінскага графства, датаванай 27 днём жніўня 1783 году. У мэтрычным запісе Астраглядаўскага касьцёлу за 31 ліпеня 1787 году аб шлюбе Яна Шандэра (Сандэра) з Барбарай Бялінскай месцам пражываньня названа менавіта Гарадзішча, хоць і без указаньня статусу паселішча. Паводле рэвізіі 1795 году, у паселішчах, прыналежных да фальварку Гарадзішча, налічвалася 2 848 душ прыгонных мужчынскага полу. З крыніцы, заснаванай на матэрыялах той жа рэвізіі, вядома, што вёскі Гарадзішча (верагодна, і фальварак), Углы, Каманоў, Сялец, хутар Малейкі, саўладальнікамі якіх былі Людвік і Рафал Алаізы Ракіцкія, у «оренду поступлено капитану Сандеру». Будучы Двор-Гарадзішча пазначаны побач з аднаіменнай слабадой як фальварак таксама на схематычным пляне Рэчыцкага павету 1800 году.

Недзе ў пачатку XIX стагодзьдзя тут, на правым беразе ракі Брагінкі, паўстала рэзыдэнцыя графа Людвіка Ракіцкага з радыяльна-рэгулярным у пляне паркам. Аляксандар Ельскі пісаў пра «wspaniały pałac murowany», у якім гаспадар, маршалак Рэчыцкага павету, а пазьней маршалак Менскай губэрні, шыкоўна і з густам бавіў свайго жыцьця гады . Л. Ракіцкі, сам музыкант і вялікі знаўца музыкі, вучань слыннага італьянскага скрыпача і кампазытара Джавані Батысты Віёці, займеў выдатны аркестар з сарака музыкантаў; захоўваліся ў тым палацы і колькі твораў мастацтва. У шляхецкай рэвізіі 1811 году ў фальварку Гарадзішча засьведчана пражываньне 37-гадовага ўладальніка графа Людвіка Ракіцкага, Міхала (16 г.), сына яго брата Рафала, Уладыслава Аскеркі (17 г.), сына яго сястры Ізабэлы. Там жа сярод «шляхетства беспоместного», акрамя дварэцкага, эканома, штальмейстара і іншых службоўцаў, названыя «директор музыки» Антоні Скібінскі (43 г.), «мэтр музыки» Ян Пецэльд (37 г.), «при музыке» Казімер Казлоўскі (57 г.) і яго сын Антоні (22 г.).

Пад кіраўніцтвам запрошанага ў двор Гарадзішча ў 1814 годзе таленавітага музыканта, кампазытара, дырыжора і педагога Юзафа Дашчынскага згаданы аматарскі аркестар дасягнуў вельмі высокага ўзроўню, бліскуча выконваў сымфоніі Гайдна, Моцарта і Бетховэна. Канцэрты пад кіраўніцтвам Ю. Дашчынскага, на якія зьязджаліся слухачы з розных куткоў Беларусі, праводзіліся не адно ў маёнтку Л. Ракіцкага, але таксама ў Менску і даволі часта з дабрачыннымі мэтамі. У гэтых канцэртах упершыню ў Беларусі прагучалі опэры А. Сальеры «Аксур, цар Армуза» і Ф. Буальдзьё «Белая дама».

20 жніўня 1818 году «jedyne dziecię i jedyna pociecha ojca» Л. Ракіцкага дачка Тэкля і сын Караля Прозара Уладыслаў узялі шлюб, таму рэзыдэнцыя з прыналежнымі да яе паселішчамі і ўгодзьдзямі зь цягам часу дасталася роду Прозараў. У сьнежні 1831 году пан падкаморы рэчыцкі Уладыслаў Прозар заключыў кантракт у 9 100 рублёў серабром на продаж гарэлкі з фальваркавых бровараў у Хвойніках, Гарадзішчы і Ёлчы з бацькам і сынам Лейбай і Абрамам Шайковічамі, якія ўважаліся першымі ў гэткага кшталту камэрцыі на ўвесь Рэчыцкі павет Менскай губэрні. У «Списках населенных мест Минской губернии по уездам, приходам, еврейским обществам со сведениями об их расположении и народонаселении [Дело]: 1857 г.» засьведчана, што 20 асобаў мужчынскага і 19 жаночага пола зь ліку жыхароў фальварку Гарадзішча належалі да Астраглядаўскай парафіі Ўнебаўзяцьця Найсьвяцейшай Панны Марыі.

 

 

 

У парэформавы пэрыяд паселішча належала да Брагінскай воласьці. У 1876 годзе сын і дочкі Мечыслава Прозара Канстанцін, Марыя, Зофія, Станіслава мелі ў дварах Гарадзішча, Астраглядавічы і Савічы разам 31 581 дзесяціну ўгодзьдзяў; яшчэ ў Гарадзішчы — 2 вадзяныя з гадавым прыбыткам у 1260 рублёў, 1 конны млын (50 р.), 1 вятрак (100 р.), сукнавальню (60 р.), завод па вытворчасьці жалеза (70 р.). У 1886 годзе тут дзейнічалі бровар і вадзяны млын. Паводле сьпісу землеўладальнікаў Менскай губэрні на 1889 год, уласьнікам маёнтку Гарадзішча ў 3730 дзесяцін угодзьдзяў быў сапраўдны стацкі саветнік Уладзімер Мацьвееў Ергольскі. Але ў дадатку «Апісаньне сумежных земляў» што да пляну надзела брагінскіх сялянак Аляксандры і Ганны Сідаравых Лаўрусенкаў, выкананым у 1887 годзе землямерам панам Вырвічам, засьведчана, што маёнтак Гарадзішча належаў Патону. У кнізе «Памяць. Брагінскі раён» без спасылкі на крыніцу сказана, што ў 1890 годзе двор Гарадзішча набыў расейскі аташэ ў Швэйцарыі Аскар Пятровіч Патон. На 1903/1904 год сярод зямельных уласьнікаў Менскай губэрні, якія мелі 500 і болей дзесяцін, названы уладальнік маёнтку Гарадзішча, што ў Брагінскай воласьці, спадчынны дваранін Пётр Аскаравіч Патон. У 1913 годзе маёнтак Гарадзішча П. А. Патона складаў 2183 дзесяціны ўгодзьдзяў.

9 лютага 1918 года, яшчэ да падпісаньня Берасьцейскай мірнай дамовы з бальшавіцкай Расеяй (3 сакавіка), Германія перадала паўднёвую частку Беларусі Украінскай Народнай Рэспубліцы. У адказ на гэта 9 сакавіка Другой Устаўной граматай тэрыторыя абвяшчалася часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. Двор Гарадзішча, аднак, апынуўся ў складзе часова створанай 15 чэрвеня Палескай губэрні з цэнтрам у Рэчыцы, з кастрычніка — у Мазыры. Прычым, старастай (губэрнатарам) гэтман Украінскай Дзяржавы Павал Скарападзкі прызначыў былога ўладальніка маёнтку, галаву Рэчыцкай павятовай управы П. А. Патона. Ад 18 траўня тут дзейнічала «варта Украінскай Дзяржавы».

1 студзеня 1919 году, згодна з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі, Брагінская воласьць увайшла ў склад Сацыялістычнай Савецкай Рэспублікі Беларусі, аднак 16 студзеня яна разам зь іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі перададзена ў склад РСФСР.

8 сьнежня 1926 году Брагін і яго значна пашыраную тэрытарыяльна воласьць вярнулі БССР. Тады ж утвораны Брагінскі раён. Найболей інтэнсіўна пасёлак Двор-Гарадзішча развіваўся ў 1920-я гады. У 1932 годзе арганізаваны калгас. Паводле Яўгена Рапановіча, імя Э. Тэльмана паселішчу нададзена 25 кастрычніка 1934 году.

 

У гады Вялікай Айчыннай вайны акупанты забілі 13 жыхароў. Падчас баёў за вызваленьне пасёлка ў кастрычніку 1943 году загінулі 6 савецкіх салдатаў, якія пахаваны ў брацкай магіле.

На 2004 год, пасёлак знаходзіўся ў складзе калгаса імя Э. Тэльмана (цэнтр — вёска Сялец); працавалі клуб, крама.

• XX стагодзьдзе: 1909 год — у фальварку Гарадышча (Городыще) 1 двор, 17 жыхароў.
• XXI стагодзьдзе: 2004 год — 57 гаспадарак, 177 жыхароў; 2006 год — 55 гаспадарак, 169 чалавек, зь якіх 50 ва ўзросьце да 16 гадоў, 75 — у працаздольным і 44 — старэйшым за працаздольны; 2009 год — 133 жыхары; 2021 год — 107 жыхароў.

Плян Двара-Гарадзішча складаецца з крывалінейнай вуліцы, блізкай да мэрыдыянальнай арыентацыі і забудаванай драўлянымі хатамі сядзібнага тыпу.

 

Славутасьці

• Парк пры сядзібе Ракіцкіх (канец XVIII ст.)

Страчаная спадчына

• Сядзіба Ракіцкіх (канец XVIII ст.)

• Людвік Ракіцкі (1774 — каля 1828) — рэчыцкі павятовы маршалак у 1802—1811, менскі губэрнскі маршалак у 1811—1814 гг.
• Юзаф Дашчынскі (1774, Вільня — 1844, двор Астраглядавічы) — піяніст, кампазытар, дырыжор, кіраўнік аркестра ў двары Гарадзішча.

• Гарады і вёскі Беларусі: Энцыклапедыя. Т. 1, кн. 1. Гомельская вобласць / С.В. Марцэлеў; рэдкал.: Г.П. Пашкоў (гал. рэд.) [і інш.]. — Менск: БелЭн, 2004. — 632 с.: іл. ISBN 985-11-0303-9.