Гарадзенскі Раён

Плошча раёну складае 2,59 тыс. км². Насельніцтва на 2018 год — 49 803 чалавекі. Адміністрацыйны цэнтар — места Горадня.

Гарадзенскі раён
(Гродзенскі раён)
Герб
Агульныя зьвесткі
Краіна	Беларусь
Статус	раён Беларусі
Уваходзіць у	Гарадзенская вобласьць
Адміністрацыйны цэнтар	Горадня
Найбольшы горад	Горадня
Іншыя буйныя гарады	Скідзель
Дата ўтварэньня	15 студзеня 1940
Кіраўнік	Валерый Уладзіміравіч Хелскі[d]
Насельніцтва (2018)	49 803
Шчыльнасьць	19,2 чал./км²
Плошча	2,59 тыс. км²
Вышыня па-над узр. м.  · сярэдняя вышыня	139 м
Месцазнаходжаньне Гарадзенскага раёну
Мэдыя-зьвесткі
Часавы пас	UTC +3
Тэлефонны код	+375-15
Паштовыя індэксы	231 7хх
Афіцыйны сайт
Дадатковыя мультымэдыйныя матэрыялы

Гарадзенскі раён мяжуе зь Бераставіцкім, Шчучынскім і Мастоўскім раёнамі Гарадзенскай вобласьці, на захадзе з Польшчай, на поўначы зь Летувой.

Гарадзенскі раён быў утвораны 15 студзеня 1940 году ў складзе Беластоцкай вобласьці БССР.

У склад раёну пры стварэньні ўвайшлі наступныя тэрыторыі занятай у верасьні 1939 году Польскай Рэспублікі: Верцялішкаўская, Лаская, Горніцкая, часткі Індурскай і Госкай гмінаў Гарадзенскага павету, Кузьніцкая і частка Адэльскай воласьці Сакольскага павету.

Першапачатковая тэрыторыя раёну складала 1032,3 км² з насельніцтвам у 52 502 чалавекі.

У лістападзе 1940 году была далучаная частка скасаванага Парэцкага раёну.

У 1941—1944 гадах тэрыторыя раёну занятая нацысцкай Нямеччынай і ўключана непасрэдна ў Райх (правінцыя Ўсходняя Прусія).

У верасьні 1944 году ў сувязі зь перадачай Беласточчыны ў склад ПНР раён быў уключаны ў склад навастворанай Гарадзенскай вобласьці БССР, а частка раёну адыйшла да ПНР. У 1946 годзе падчас удакладненьня дзяржаўнай мяжы СССР і ПНР са складу раёну на карысьць ПНР дадаткова перададзены вёскі Клімаўка, Мінкаўцы, Номікі, Такі, Толчы, Шымакі.

У сувязі з палітыкай узбуйненьня раёнаў у БССР да раёну была далучаная тэрыторыя Сапоцкінскага раёну (скасаваны 10 сакавіка 1959 году) і частка Скідзельскага раёну (скасаваны 25 сьнежня 1962 году).

На ўсходзе раёну месьціцца заказьнік «Азёры».

Рэльеф

Значную частку раёну займае Нёманская нізіна, на захадзе — Гарадзенскае ўзвышша. Рэльеф — узгорыста-раўнінны. Пераважаюць вышыні 100—170 м над узроўнем мора, найвышэйшы пункт — 247 м (каля в. Капцёўка).

Карысныя выкапні

На тэрыторыі раёну разьмешчаны паклады цагляных глінаў, торфу, сылікатных пяскоў, крэйды, пяскова-жвіровага матэрыялу, бузаў.

Клімат

Клімат умерана кантынэнтальны. Сярэдняя тэмпэратура студзеня −5,1 °C, ліпеня 17,8 °C. Сярэднярочная колькасьць ападкаў складае 596 мм. Працягласьць вэгетацыйнага пэрыяду 199 дзён.

Працякаюць рэкі Нёман з прытокамі Сьвіслач, Ласосна, Чорная Ганча, Котра. Аўгустоўскі канал злучае раку Нёман з ракой Бобра (басэйн ракі Вісла). На тэрыторыі раёну разьмешчаныя азёры: Белае, Рыбніца, Малочнае, Кальніца, Вяроўскае.

Глебы

Глебы пераважна дзярнова-падзолістыя і дзярнова-падзолістыя забалочаныя.

Расьліннасьць

Пад лесам каля 32% тэрыторыі раёну (буйныя масівы — Гарадзенская пушча на паўночным усходзе ды Аўгустоўская пушча на паўночным захадзе), пераважаюць хваёвыя, бярозавыя і яловыя лясы. Агульная плошча балотаў займае 2,5% плошчы раёну (балотныя масівы Сьвятое, Масткі-Нівішча, Закрэўшчына). На тэрыторыі раёну разьмешчаныя заказьнікі: ляндшафтавы — Азёры, біялягічныя — Гожаўскі і Сапоцкінскі.

Колькасьць

• XXI стагодзьдзе: 2009 год — 54 525 чалавек (перапіс). У тым ліку: места Скідзель — 10 869 чал.; мястэчка Сапоцкін — 1231 чал.; мескае насельніцтва — 12 100 чал.; сельскае — 42 425 чал.; 2016 год — 49 954 чалавекі; 2017 год — 49 987 чалавек; 2018 год — 49 803 чалавекі

Нацыянальны склад

Нацыянальны склад насельніцтва паводле перапісу 2009 году:

• беларусы — 56%
• палякі — 33,6%
• расейцы — 7,8%
• украінцы — 1,3% і іншыя

Рэлігія

У раёне дзейнічаюць 46 рэлігійных супольнасьцяў, якія зарэгістравалі свае Статуты: 25 рымска-каталіцкіх, 17 праваслаўных. У месьце Скідзель дзейнічаюць: супольнасьць царквы Хрысьціянаў Веры Эвангельскай, царква Хрысьціянаў Адвэнтыстаў Сёмага Дня, мусульманская рэлігійная супольнасьць, Новаапостальская рэлігійная супольнасьць. У прыходах раёну працуюць 18 ксяндзоў, 10 зь іх грамадзяне Рэспублікі Польшча, 12 праваслаўных сьвятароў. На тэрыторыі раёну знаходзіцца 40 культавых будынкаў.

Інфраструктура

У раёне 23 сярэднія, 20 базавых, 6 пачатковых школаў, 11 музычных школаў, 26 дашкольных установаў, 41 клюб, 49 бібліятэкаў, 55 больнічных установаў, 2 санаторыі, ПТВ-199, 2 санаторныя школы, дзіцяча-спартовая школа.

Агульная плошча сельгасугодзьдзяў складае 117 тыс. га, зь іх асушаных 20,9 тыс. га. Асноўныя галіны сельскай гаспадаркі: мяса-малочная жывёлагадоўля (буйнарагатая жывёліна, сьвінагадоўля, конегадоўля), вырошчаюць буракі, збожжавыя, кармавыя культуры, бульбу. Агародніцтва.

Прадпрыемствы: харчовая (Скідзельскі цукровы камбінат, вытворчасьць мясных і агароднінных кансэрваў, алею, сыру, крухмалу), дрэваапрацоўчай прамысловасьці (мэбля, піламатэрыялы, сталярныя вырабы), паліўнай прамысловасьці (торфабрыкет), вытворчасьць будаўнічых матэрыялаў (кафля і жалезабэтонныя вырабы).

На тэрыторыі раёну праходзяць чыгуначныя лініі Вільня — Горадня — Беласток (Польшча), Горадня — Масты, аўтадарогі ад Горадні на Беласток, Друскенікі (Летува), Астрыну, Ліду, Вялікую Бераставіцу, Ваўкавыск.

На тэрыторыі раёну разьмешчана беларуская частка помніка гідратэхнічнага будаўніцтва — Аўгустоўскага канала.

Помнікі прыроды

• Канглямэрат пяскова-жвірова-аточыкавы «Прынёманскі».
• Геалягічныя агаленьні Калодзежны Роў і Равец.

Помнікі архітэктуры

• Касьцёл Унебаўзяцьця Найсьв. Панны Марыі ў в. Адамавічы (1854—1875).
• Касьцёл Унебаўзяцьця Найсьв. Панны Марыі ў в. Адэльск (XVIII ст.).
• Царква Сьв. Духа ў в. Азёры (1866).
• Сядзібна-паркавы комплекс Тукалаў у в. Белыя Балаты (XIX ст.).
• Царква Сьв. Аляксандра Неўскага ў в. Верцялішкі (1854).
• Царква Ўзвышэньня Сьв. Крыжа ў в. Галавачы (1881).
• Касьцёл Узвышэньня Сьв. Крыжа ў в. Галынка (1870—1891).
• Касьцёл Сьвв. Апп. Пятра й Паўла ў в. Гожа (1862—1865).
• Капліца Сьв. Роха ў в. Грандзічы (1908).
• Царква Дабравешчаньня Прасьв. Багародзіцы ў в. Жыдомля (1743).
• Касьцёл Найсьв. Сэрца Езуса і Сьв. Язэпа ў в. Занявічы (1917).
• Касьцёл Найсьв. Панны Марыі ў в. Зарачанка (1937).
• Касьцёл Найсьв. Тройцы ў в. Індура (1815).
• Царква Сьв. Аляксандра Неўскага ў в. Індура (1881).
• Сынагога ў в. Індура (XVIII—XIX стагодзьдзі).
• Касьцёл Унебаўзяцьця Найсьв. Панны Марыі і Сьв. Андрэя Баболі ў в. Казловічы (1817).
• Царква Праабражэньня Гасподняга ў в. Камотаў (1846).
• Касьцёл Унебаўзяцьця Найсьв. Панны Марыі ў в. Капцёўка (1936—1939).
• Царква Ўсьпеньня Прасьв. Багародзіцы ў в. Капцёўка (1891).
• Касьцёл Бяззаганага Пачацьця Найсьв. Панны Марыі ў в. Кашубінцы (1750).
• Касьцёл Бяззаганага Пачацьця Найсьв. Панны Марыі ў в. Квасоўка (1856—1872)
• Царква Сьв. Мікалая ў в. Лаша (1862).
• Сядзібна-паркавы комплекс у в. Лікаўка (XIX ст.).
• Млын у Луцкаўляны (канец ХІХ ст.).
• Царква Покрыва Прасьв. Багародзіцы ў в. Мількаўшчына (1904).
• Касьцёл Сьв. Юр’я ў в. Новая Руда (1938).
• Касьцёл Найсьв. Панны Марыі ў в. Падлабеньне (1882).
• Касьцёл Найсьв. Панны Марыі ў в. Парэчча (1904—1906).
• Царква Маці Божай Казанскай у в. Парэчча (1901).
• Касьцёл Зьвеставаньня Паньне Марыі ў в. Перстунь (1848).
• Касьцёл Маці Божай Шкаплернай у в. Прывалка (1919).
• Капліца ў в. Русота (XIX ст.).
• Капліца-пахавальня Ю. Дзяконскай у мястэчку Сапоцкін (1858).
• Капліца-пахавальня Ю. Гурскага ў мястэчку Сапоцкін (1873).
• Касьцёл Унебаўзяцьця Найсьв. Панны Марыі ў мястэчку Сапоцкін (канец XVIII ст.)
• Касьцёл Перамяненьня Пана ў в. Селіванаўцы (1865—1867).
• Касьцёл Сьв. Язэпа ў месьце Скідзель (1870).
• Царква Сьв. Міхала Арханёла ў месьце Скідзель (1851).
• Сядзіба ў в. Сьвіслач (канец ХІХ ст.).
• Капліца Божай Міласэрнасьці ў в. Сьвяцак (пачатак ХХ ст.).
• Палацава-паркавы комплекс Валовічаў у в. Сьвяцак (XVIII—XIX стагодзьдзі)

Страчаная спадчына

• Вуніяцкая царква ў мястэчку Азёры (1676)
• Сынагога ў мястэчку Азёры (XVIII ст.)
• Вуніяцкая царква ў мястэчку Галынка (1714)
• Касьцёл у в. Каменка (XVIII ст.)
• Царква Сьв. Георгія ў в. Котра (XVII ст.)
• Вуніяцкая царква ў в. Падлабеньне (1715)
• Вуніяцкая царква ў в. Перстунь (1819)
• Сынагога ў мястэчку Сапоцкін (XVIII ст.)
• Царква Ўсьпеньня Прасьв. Багародзіцы ў мястэчку Сапоцкін (1780)
• Царква Покрыва Прасьв. Багародзіцы ў месьце Скідзель (1867—1870)
• Сядзіба Антановічаў-Чацьвярцінскіх у месьце Скідзель (XIX ст.)
• Касьцёл у мястэчку Сьвіслач (1666)

• Эліза Ажэшка (1841—1910) — польска-беларуская пісьменьніца
• Антон Баліцкі (1891, в. Балічы —1937) — беларускі палітычны дзеяч, публіцыст, ахвяра камуністычных рэпрэсій
• Анжаліка Борыс (нар. 14 кастрычніка 1973) — настаўніца і польская грамадзкая дзяячка Беларусі
• Міхась Васілёк (1905—1960) — беларускі паэт
• Яўхім Карскі (1861—1931) — беларускі філёляг, фальклярыст, этнограф
• Макар Краўцоў (1891 — пасьля 1939) — беларускі літаратар, грамадзка-палітычны дзеяч, аўтар словаў да гімна БНР
• Ігнат Легатовіч (1796—1867) — беларускі і польскі паэт, пэдагог
• Вацлаў Пануцэвіч (1911—1991) — беларускі палітычны і рэлігійны дзеяч, гісторык
• Марцін Пачобут-Адляніцкі (1728—1810) — астраном, асьветнік

• Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Гродзенскага р-на. — Мн.: БелЭн, 1993. — 431 с.: іл. ISBN 5-85700-084-Х.
• Гродненский район // Туристская энциклопедия Беларуси / редкол. Г. П. Пашков [и др.]; под общ. ред. И. И. Пирожника. — Мн., 2007. — 648 с. ISBN 978-985-11-0384-9.

  Гарадзенскі раён — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў

• Гарадзенскі раённы выканаўчы камітэт (рас.)
• Гродзенскі раён // Гродзенскі аблвыканкам(недаступная спасылка)
• Вёскі і фота помнікаў на Radzima.org
• Гарадзенскі раён  (рас.), Глёбус Беларусі