Гайнаўка: места і гміна ў Падляскім ваяводзтве Польшчы
Га́йнаўка (па-польску: Hajnówka, па-падляску: Гайнувка, Hájnuvka) — горад ува ўсходняй Польшчы, на этнічнай тэрыторыі беларусаў, цэнтар павету ў Падляскім ваяводзтве.
Гэтая назва мае некалькі сэнсаў. Калі вас цікавяць іншыя сэнсы, глядзіце таксама Гайнаўка (неадназначнасьць).
Адміністрацыйна горад выдзелены ў асобную гарадзкую гміну, тут жа разьмешчаная сядзіба сельскай гміны Гайнаўка. Насельніцтва на 2012 год — 22 031 чалавек.
59% тэрыторыі Гайнаўкі складаюць сельскагаспадарчыя надзелы, яшчэ 3% — лясныя надзелы. Места займае 1,31% плошчы павету.
Гайнаўка знаходзіцца ў непасрэднай блізкасьці да Белавескай пушчы, найбуйнейшага некранутага лесу Эўропы. Празь места працякае рака Правая Лясная.
Назва
Паводле адной з вэрсіяў, назва паходзіць ад размоўнага «угай», або месца ў лесе (паляна), дзе пасьвілі скаціну.
Гісторыя
Рэч Паспалітая
1589 — тэрыторыя ўвайшла ў склад сталовых уладаньняў караля Рэчы Паспалітай
1639 — Сеймавая ардынацыя пастанавіла заснаваць каралеўскія вартоўні дзеля аховы пушчы
1670 — ва ўрочышчы Скарбаслаўка паўстала варта (цяпер раён Гайнаўкі Пляцоўка)
1679 — у варце несьлі службу 7 егераў і 2 асочнікі, якія таксама пільнавалі Каралеўскі тракт да каралеўскага двара ў Белавежы
XVIII стагодзьдзе — ва ўрочышчы Скарбаслаўка служыў каралеўскі вартаўнік іменем Гейна або Гайна — імаверна, немец з паходжаньня.
Расейская імпэрыя
1795 — пасьля III падзелу Рэчы Паспалітай да падпісаньня Тыльзіцкае дамовы 1807 року па тэрыторыі сучаснага места праходзіла граніца між Прускім і расейскім падзеламі
XIX стагодзьдзе — каля сядзібы вартаўніка паўстае вёска
23 траўня 1831 каля Гайнаўшчыны паўстанцкі аддзел генэрала Дэзыдэрыя Хлапоўскага атрымаў перамогу ў бітве з расейскімі войскамі
1900 — будаўніцтва шашы Бельск-Падляскі — Белавежа
1909 — будова чыгуначнай лініі на адцінку Седльцы — Ваўкавыск. Гайнаўка налічвае 600 мяшканцаў
1915 — адступленьне расейскага войска і эвакуацыя частку насельніцтва, гайнаўская варта спаленая
1915—1918 — немцы займаюцца вывазам драўніны; збудаваныя два тартакі, пякарня, пральня, лазьня, казіно, кінатэатар, фабрыка сухой дыстыляцыі драўніны, дэпо і сеткі вузкакалейных чыгунак
Міжваенная Польшча
люты 1919 — Гайнаўка ўвайшла ў склад Польшчы. Насельніцтва — 118 мяшканцаў
3 траўня 1923 — заснаваньне каталіцкае парафіі і прыстасаваньне нямецкага кінатэатру пад капліцу
1924 — ангельская фірма «The Century European Timber Corporation» набывае тартакі і лясныя чыгункі. У Гайнаўку адбываецца вялікі наплыў працаўнікоў
24 сакавіка 1924 — першы страйк на тэрыторыі хімічнае фабрыкі распачаў хвалю выступаў працаўнікоў, якая трывала зь перапынкамі да верасьня 1939
1925 — першая праваслаўная капліца. У Гайнаўцы налічваецца каля 4000 мяшканцаў, 70% зь якіх складаюць палякі, астатнія — беларусы, жыды, расейцы, немцы
1929 — польскія ўлады касуюць дамову з ангельскай «Цэнтурай» з прычыну рабаўніцкай эксплюатацыі пушчы
1930 — чатыры гайнаўскія фабрыкі забясьпечваюць працай амаль 2000 супрацоўнікаў
1934 — асада становіцца сядзібай гміны ў складзе Бельскага павету
9 сакавіка 1936 — капліца спаленая бальшавікамі; пачатак будаўніцтва новай
1939 — у Гайнаўцы налічваецца 17 тысячаў мяшканцаў. Дзейнічаюць Дзяржаўная школа драўнянай прамысловасьці, 3 сярэднія школы, гімнастычнае таварыства «Сокал», гатэль, два кінатэатры, аптэка, бібліятэка, тэатральная суполка
17 верасьня 1939 — бітвы зь немцамі падчас Верасьнёўскай кампаніі, бамбаваньне ваколіц пілётамі Люфтвафэ чыгуначнага вакзалу. Празь некалькі дзён Гайнаўка перададзеная СССР
27 верасьня 1939 — аддзелы 10-й арміі бальшавікоў захапілі склады ўзбраеньня ў раёне Гайнаўкі, узялі ў палон 125 польскіх жаўнераў і двух афіцэраў
кастрычнік 1939 — чэрвень 1941 — савецкая акупацыя
10 лютага 1940 — дэпартацыя ў Сыбір 462 жыхароў Гайнаўкі
25 чэрвеня 1941 — Гайнаўка занятая нямецкімі войскамі. Адразу была спаленая сынагога, кінатэатар «LUX», рэстарацыя і гатэль Гурскага
красавік — травень 1945 — у ваколіцах дзейнічаў аддзел 5-й Віленскай брыгады Арміі Краёвай пад даводзтвам маёра Зыгмунта Шэндэляжа «Лупашкі»
20 красавіка 1945 — жаўнеры Грамадзянскай АК раззброілі пастарунак камуністычнай міліцыі
15 траўня 1945 — патруль 1 швадрону 5-й Віленскай брыгады АК раззброіў пастарунак чыгуначнай аховы ля помпы на чыгуначнай станцыі
28 студзеня 1946 — 3-я Віленская брыгада Нацыянальнага вайсковага задзіночаньня захапіла места і раззброіла пастарунак Грамадзянскае міліцыі і Чырвонай арміі
23 чэрвеня 1946 — уведзеная ў эксплюатацыю зьнішчаная за нямецкай акупацыяй чыгунка да Белавежы
1948 — пачатак пабудовы каталіцкага касьцёлу, скончанага толькі ў 1965 з прычыны супраціву камуністычных уладаў
2003 — пачатак будаўніцтва касьцёлу і кляштару Аб’яднаньня сёстраў-клярысак
2004 — ліквідацыя пасажырскіх цягнікоў на чыгунцы Гайнаўка — Цісаўка
21 чэрвеня 2007 — меская рада прыняла ўхвалу пра ўвядзеньне беларускай мовы ў якасьці дапаможнай
2008 — адкрыты касьцёл сьвятых Кірылы і Мятода
жнівень 2010 — адкрыты касьцёл Аб’яднаньня сёстраў-клярысак
18 жніўня 2012 — візыт патрыярха маскоўскага і ўсяе Русі Кірылы I ў Сабор Сьвятой Тройцы.
Гаспадарка
Сёньняшняя Гайнаўка — значны прамысловы цэнтар, вузел чыгунак і аўтамабільных дарог.
Шмат фірмаў, вялікіх і дробных, займаецца тут дрэваапрацоўкай. Сярод іх: буйнейшае прамысловае прадпрыемства Гайнаўкі — дрэваапрацоўчы камбінат «Furnel», мэблевая фабрыка «Nikom» і інш. Гэтыя прадпрыемствы вырабляюць піламатэрыялы, разнастайную мэблю, летнія домікі, будаўнічыя дэталі, драўляны вугаль, тару, а таксама драўляную галянтарэю. Шмат што з гэтай прадукцыі служыць прадметам экспарту. Прадпрыемствы машынабудаваньня вырабляюць машыны і абсталяваньне для лясной і дрэваапрацоўчай прамысловасьці, абагравальнае абсталяваньне, трактары. Прадпрыемства будаўнічай керамікі «Lewkowo» зьяўляецца буйнейшым вытворцам керамікі на Падляшшы. Гайнаўскі павет добра вядомы экалягічна чыстымі харчовымі прадуктамі: малочнымі, мяснымі, кандытарскімі.
Дзякуючы прыгранічнаму становішчу Гайнаўскага павету і наяўнасьці чыгуначных шляхоў, што вядуць у Беларусь, у павеце працуюць гандлёвыя фірмы, якія займаюцца імпартам угнаеньняў, дрэва, прыроднага газу.
Разьмяшчэньне Гайнаўкі ля самай мяжы Белавескай пушчы спрыяла таму, што ў 2001 тут адкрыўся філіял Беластоцкага політэхнічнага інстытуту, дзе рыхтуюць адмыслоўцаў у галіне аховы прыроды і гаспадарчай дзейнасьці на ахоўваемых прыродных тэрыторыях.
Насельніцтва
2009 год — 21 583 чал.
Беларусы ў Гайнаўцы
Паводле вынікаў перапісу насельніцтва 2002 году ў Гайнаўцы самая вялікая ўдзельная вага беларусаў сярод усіх гарадоў Польшчы.
У шэрагу школ і гімназіяў Гайнаўкі сотні дзяцей як дадатковы прадмет вывучаюць беларускую мову (комплекс школаў з дадатковым вывучэньнем беларускай мовы(pl)). Акрамя таго, у Гайнаўцы дзейнічаюць гімназія і ліцэй з дадатковым вывучэньнем беларускай мовы, дзе гэты прадмет зьяўляецца абавязковым.
Гайнаўка — адзін з найбольш значных цэнтраў беларускай культуры ў Польшчы. У 1990 годзе была адкрыта першая экспазыцыя Гайнаўскага музэю помнікаў беларускай культуры. Цяпер музэй мае 3 будынкі, 6 экспазіцыйных заляў, кіназалю, бібліятэку, гатэль. У музэйнай экспазыцыі прадстаўлены сельскагаспадарчыя прылады працы, творы народнага мастацтва і культурныя здабыткі беларусаў у Польшчы.
Турыстычная інфармацыя
Фабрычныя будынкі пач. ХХ ст.
Касьцёл Узьнясеньня Сьвятога Крыжа (ХХ ст.) са знакамітым арганам з ХІХ ст.
Царква Сьвятой Тройцы (канец ХХ ст.) — адзін з найцікавейшых паводле архітэктурнага вырашэньня храмаў. Лічыцца самым вялікім праваслаўным храмам на тэрыторыі Польшчы (адначасова можа зьмясьціць 5000 вернікаў).
Ураджэнцы
Міхал Андрасюк (нар. 1959) — дзяяч беларускай меншасьці ў Польшчы
This article uses material from the Wikipedia Беларуская (тарашкевіца) article Гайнаўка, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Зьмест даступны на ўмовах CC BY-SA 4.0, калі не пазначанае іншае. Images, videos and audio are available under their respective licenses. ®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Беларуская (тарашкевіца) (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.