6°3′0″ у. д. / 46.23333° пн. ш.
6.05° у. д.
Вялі́кі гадро́нны кала́йдэр, ВГК (таксама Вялікі гадронны паскаральнік; па-ангельску: Large Hadron Collider, LHC) — самы вялікі ў сьвеце паскаральнік часьцінак гадронаў (пратонаў) і цяжкіх іёнаў, створаны для вывучэньня вынікаў іх сутыкненьняў. Знаходзіцца ў CERN (Эўрапейскай Радзе Ядзерных Дасьледаваньняў) каля Жэнэвы. ВГК разьмяшчаецца на тэрыторыі Францыі і Швайцарыі.
Вялікі гадронны калайдэр зьяўляецца самай вялікай штучнай машынай у сьвеце. Яго структурныя элемэнты знаходзяцца ў тунэлі ў форме круга даўжынёй 26 659 м, на глыбіні ад 50 да 175 мэтраў пад зямлёй.
Сынхратрон прызначаны разганяць пратоны з энэргіяй 7 ТэВ (7×1012 электронвольт) на часьцінку. Вынікі вымяраюцца двума вялікімі дэтэктарамі элемэнтарных часьцінак: ATLAS і CMS, двума меншымі ALICE і LHCb, і малымі TOTEM, CASTOR і LHCf.
Першыя выпрабаваньні працы паскаральніка адбыліся 11 і 24 жніўня 2008 году.
Першыя прапановы аб пабудове гадроннага калайдэра зьявіліся ў 1984 годзе і былі афіцыйна ўхваленыя праз 10 гадоў. Яго папярэднікам быў вялікі электрон-пазытронны паскаральнік (LEC), які афіцыйна пачаў працаваць 13 лістапада 1989 году з удзелам кіраўнікоў дзяржаваў і міністраў навукі эўрапейскіх краінаў. Праз 11 гадоў, 2 лістапада 2000 году электронна-пазытронны калайдэр быў зачынены каб вызваліць танэль для пабудовы ВГК. Паскаральнік ВГК пачаў сваю працу 10 верасьня 2008 году. Для кіраваньня пратонных пучкоў выкарыстоўваюцца 1624 звышправадніковых магніты. Апошні з магнітаў быў усталяваны 27 лістапада 2006 году. Магніты працуюць пры тэмпэратуры 1,9К (-271 °C), і для іх ахалоджаньня выкарыстоўваецца вадкі гель. Будаўніцтва лініі ахалоджаньня скончана 19 лістапада 2006 году. 19 верасьня 2008 году адбылося здарэньне з трансфарматарам, які абслугоўваў ахалоджаньне паскаральніка. Празь некалькі дзён адбылася аварыя аднаго з магнітаў і ўцечка гелію. Рамонт працягнуўся больш году, паскаральнік у сярэдзіне лістапада быў наладжаны і ўвечары 23 лістапада сутыкнуліся першыя пратоны.
Пасьля сэрыі рамонтаў 20 лістапада 2009 году паскаральнік зноў быў запушчаны. Чакалася, што да студзеня — лютага 2010 году энэргія пучкоў пратонаў у танэлі паскаральніка дасягне 7 ТэВ ці 3,5 ТэВ на пучок, што ў некалькі разоў болей за цяперашнія вынікі. Дасягнуць гэтай энэргіі ўдалося 30 сакавіка 2010 году.
Вялікі гадронны калайдэр — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў
This article uses material from the Wikipedia Беларуская (тарашкевіца) article Вялікі гадронны калайдэр, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Зьмест даступны на ўмовах CC BY-SA 4.0, калі не пазначанае іншае. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Беларуская (тарашкевіца) (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.