Менск Койданаўская Вуліца: вуліца ў Менску

Гэтая назва мае некалькі сэнсаў. Калі вас цікавяць іншыя сэнсы, глядзіце таксама Койданаўская вуліца.

Існуе з XVI стагодзьдзя.

Койданаўская лац. Kojdanaŭskaja
вуліца
Менск
Койданаўская вуліца ў бок плошчы Свабоды
Агульная інфармацыя
Раён гораду	Цэнтральны
Былыя назвы	Койданаўская Фэрдынанда Лясаля Кірхэнштрасэ
Даўжыня	~450 м
Бліжэйшыя станцыі мэтро	Няміга
На мапе
Google · Яндекс
Вуліца Койданаўская ў Вікісховішчы

Дамінантамі вуліцы былі комплексы кляштараў бэнэдыктынаў з касьцёлам Сьвятога Міхала Арханёла і рохітаў з касьцёлам Сьвятой Вэранікі, зруйнаваныя расейскімі ўладамі, а таксама вежа-званіца калегіюму езуітаў, зруйнаваная савецкімі ўладамі. Да нашага часу захавалася мураваная забудова сярэдзіны XVIII — пачатку XX стагодзьдзяў. Паралельна вуліцы, непадалёк знаходзяцца такія славутасьці Менску, як архікатэдральны касьцёл Імя Найсьвяцейшай Панны Марыі і сядзіба Пшазьдзецкіх.

Назва Койданаўскай вуліцы ўтварылася ад мястэчка Койданава, кірунак на якое яна паказвае. Цяперашняя афіцыйная назва ўжываецца з савецкіх часоў, калі вуліцу перайменавалі, відаць, у гонар кастрычніцкага перавароту.

Вялікае Княства Літоўскае

Вуліца ўзьнікла ў XVI ст., злучаючы пляц Нізкага Рынку і браму ў абарончым вале, ад якога зьлівалася з Койданаўскім трактам.

У пачатку XVII ст. магнаты пашырылі свае ўладаньні ў Менску. Пляцы на Койданаўскай сталі прэстыжнымі. Так, двума пляцамі каля брамы валодаў фэадал Лукаш Богуш-Шышка. У тэстамэнце ён перадаў іх шпіталю для немаёмных. З часам на гэтым месцы зьявілася дабрачынная ўстанова й невялікі касьцёл.

У 1650 годзе, у час вайны Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай, у Менску аселі езуіты паводле фундацыі смаленскага біскупа Гераніма Ўладзіслава Сангушкі, які набыў для іх рэзыдэнцыі ў мешчаніна Ягора Гегера абнесеную каменнай агароджай мураваную рэнэсансную сядзібу з драўлянай капліцай на рагу вуліцы Койданаўскай і пляцу Высокага Рынку. Комплекс паступова разрастаўся: тут зьявіліся будынкі школы (канец XVII ст.), касьцёл (пачатак XVIII ст., захаваўся да сёньня, Касьцёл імя Найсьвяцейшай Панны Марыі), калегіюм (сярэдзіна XVIII ст.). У глыбіні кварталу месьціліся гаспадарчыя будынкі. Двухпавярховы калегіюм знаходзіўся там, дзе цяпер стаіць жылы дом (плошча Свабоды, 11). Будынак меў чатырохпавярховую вежу з гадзіньнікам. Пазьней (у канцы XIX — пачатку XX стагодзьдзяў) тут працавала казённая палата. У 1951 годзе гэты будынак быў зьнесены, а на ягоныя месцы ўзьведзены іншы.

У глыбіні Койданаўскай, на скрыжаваньні зь Няміскім завулкам (сучасная вуліца Камсамольская) знаходзіўся кляштар бэнэдыктынаў. Пляц пад будынкі яны купілі ў пачатку XVIII ст. У 1773 годзе тут збудавалі драўляны касьцёл сьвятога Міхаіла Арханёла, які выходзіў паўночным фасадам на Койданаўскую. Побач зь ім месьціліся двухпавярховы дом ксяндза й фруктовы сад, абнесены плотам.

Пад уладай Расейскай імпэрыі

Па здушэньні вызвольнага паўстаньня 1830—1831 гадоў у 1833 годзе расейскія ўлады ліквідавалі кляштар, а ягоную маёмасьць канфіскавалі. Будынак касьцёла выкарыстоўваўся пад склад. Прыкладна да сяр. XIX ст. усе будынкі кляштару разбурылі, а колішнюю ягоную тэрыторыю паступова забудавалі жылымі дамамі.

У XIX ст. будынкамі на гэтай вуліцы валодалі заможныя службоўцы, купцы, мяшчане. У сярэдзіне 30-х гадоў XIX ст. вуліца ўпарадкавалі і забрукавалі. У гэты ж час на Койданаўскай заставаліся і драўляныя будынкі, але 21 чэрвеня 1881 году вялікі пажар зьнішчыў іх.

Найноўшы час

У 1919 годзе савецкія ўлады перайменавалі Койданаўскую вуліцу ў гонар Фэрдынанда Лясаля, нямецкага сацыяліста й філёзафа. У час польскай акупацыі 1919—1920 гадоў вуліцы вярнулі гістарычную назву, аднак у 1922 годзе бальшавікі зноў перайменавалі Койданаўскую, на гэты раз у вуліцу Рэвалюцыйную.

У 1941—1944 гадах, у часы нямецкай акупацыі, вуліца насіла назву Кірхэнштрасэ (Царкоўная вуліца), пры гэтым у беларускіх колах яна насіла назву вуліца Рагнеды. У паваенны час істотных зьмяненьняў, зьвязаных з вуліцаю, не адбылося.

У сакавіку 2010 году Камісія па найменаваньні і перайменаваньні вуліцаў пры Менгарвыканкаме пастанавіла вярнуць вуліцы Рэвалюцыйнай назву Койданаўская, але гэтую пастанову на зацьвердзілі дэпутаты Менгарсавету.

• Гістарычная графіка
•  
  Бурса езуіцкага калегіюму. Т. Крамэр, да 1801 г.
•  
  Дом Невахаў, 1860 г.
•  
  Дом Марсэнтаў, 1817 г.
•  
  Дом Вэндарфаў, 1849 г.

•  
  Дом Вэндарфаў, да 1850 г.
•  
  Дом Капланаў, 1879 г.
•  
  Дом Гурвічаў, да 1881 г.
•  
  Па пажары. М. Баярскі, 1881 г.

•  
  Дом Гальперынаў, 1881 г.
•  
  Дом Гендэляў, 1881 г.
•  
  Дом Капланаў 1881 г.
•  
  Дом Полякаў, 1881 г.

•  
  Дом Прушынскіх, 1881 г.
•  
  Дом Сьлёзбэргаў, 1881 г.
•  
  Дом Фогеляў, 1881 г.
•  
  Дом Фрыдманаў, 1881 г.

•  
  Дом Шульманаў, 1881 г.
•  
  Гатэль Лівадыя, 1893 г.
•  
  Дом Вечарэвінаў, 1900 г.
•  
  Дом Варгаўцічаў, 1906 г.

• Гістарычныя здымкі
•  
  Пачатак вуліцы, 1914 г.
•  
  Пачатак вуліцы, да 1918 г.
•  
  Гатэль Лівадыя і жаночая гімназія, да 1918 г.
•  
  Пачатак вуліцы, 23 лютага 1918 г.

•  
  Былая жаночая гімназія, 1925 г.
•  
  У бок Высокага Рынку, 1920-я гг.
•  
  Дамы Капланаў і Сьлёзбэргаў, 1926 г.
•  
  Рог з Гарадзкім Валам, 1934 г.

•  
  Бурса езуіцкага калегіюму (па рэканструкцыі), 1938 г.
•  
  Фрагмэнт аэрафотаздымка, 1941 г.
•  
  У бок Нямігі, 1941—1943 гг.
•  
  З боку Фэліцыянаўскай,. 1943—1944 гг.

•  
  Рог з Фэліцыянаўскай, 1944 г.
•  
  Рог з Фэліцыянаўскай, ліпень 1944 г.
•  
  Рог з Фэліцыянаўскай, ліпень 1944 г.
•  
  Пачатак вуліцы, 4 ліпеня 1944 г.

Праходзіць у Цэнтральным раёне Менску ад плошчы Свабоды да вуліцы Гарадзкі Вал, перасякае вуліцу Камсамольскую. Нумарацыя дамоў — ад плошчы Свабоды.

Рух транспарту на працягу ўсёй вуліцы аднабаковы, маршруты грамадзкага транспарту на ёй адсутнічаюць, непадалёк месьціцца станцыя мэтро «Няміга».

Ляжыць паміж вуліцамі Няміга й Інтэрнацыянальнай.

 

Вуліца Койданаўская і суседнія вуліцы
Мапа Openstreetmap.org, ліпень 2014 году
Каардынаты пачатку вуліцы: 53°54′05″ пн. ш. 27°32′58″ у. д. / 53.9014846° пн. ш. 27.5493632° у. д. / 53.9014846; 27.5493632
Каардынаты канца вуліцы: 53°54′14″ пн. ш. 27°33′17″ у. д. / 53.9039729° пн. ш. 27.5547652° у. д. / 53.9039729; 27.5547652

Вылучаюцца 3 ансамблі: першы — ад плошчы Свабоды да перакрыжаваньня з вуліцай Камсамольскай (дамы № 2—16); другі — ад Камсамольскай да вуліцы Гарадзкі Вал (№ 22—32); трэці — на гэтым жа ўчастку (№ 11—17); дом № 3 не ўваходзіць ні ў адзін з гэтых ансамбляў.

Дамы № 3, 4, 6, 6а, 6б, 6в, 8, 8а, 9, 10, 12, 13, 14, 15, 15а, 17, 22, 24, 24а, 24б, 26, 26а, 28, 32 уваходзяць у склад гісторыка-культурнай каштоўнасьці 1-й катэгорыі «Гістарычны цэнтар г. Менску».

Цотны бок

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

• № 2/13 — на рагу вул. Койданаўскай і пл. Свабоды. Пабудаваны ў 2-й палове XVIII ст. з цэглы. Першапачаткова Г-падобны ў пляне, двухпавярховы з цокальным паверхам, быў паўднёвым флігелем гарадзкой сядзібы Пшазьдзецкіх. У канцы XIX стагодзьдзя рэканструяваны: стаў П-падобным ў пляне, у тарцовых частках надбудаваны 3-і паверх. У XIX — пачатку XX ст. у будынку быў інтэрнат мужчынскай духоўнай вучэльні. Пасьля кастрычніцкага перавароту месьціўся Наркамат асьветы БССР, у 1922—1925 гадах першая шматгаліновая навукова-дасьледчая ўстанова ў рэспубліцы, папярэднік Акадэміі Навук БССР — Інстытут беларускай культуры (Інбелкульт). У 1956 годзе тут месьціўся кінатэатар «Навіны дня», які быў разьлічаны на 200 месцаў і служыў для паказу паўторных фільмаў. Цяпер у будынку месьцяцца дзяржаўныя ўстановы.

• № 4 — пабудаваны ў XIX ст. з цэглы. Двухпавярховая прастакутная ў пляне пабудова накрытая двухсхільным дахам. За савецкім часам у будынку месьцілася рамонтна-будаўнічая кантора Ленінскага раёну. Цяпер у ім месьцяцца грамадзкія ўстановы.

• № 6 — пабудаваны ў XIX ст. з цэглы. Двухпавярховы прастакутны ў пляне будынак на глухім высокім цокалі. Ранейшы адрас — Койданаўская, 6, дом Грушкіна. У пачатку XX ст. тут месьцілася Прыватная лячэбніца па хваробах зроку С. Д. Камінскага. Адчыненая ў студзені 1903 году, была разьлічаная на 6 ложкаў, вёўся амбуляторны прыём. За савецкім часам у будынку месьціўся трэст паказальных рэстаранаў Міністэрства гандлю БССР. Цяпер у ім месьцяцца грамадзкія ўстановы.

• № 8 — пабудаваны ў XIX ст. з цэглы. Чатырохпавярховы ў пляне будынак з прастакутным арачным праездам у левай частцы. Чацьверты паверх надбудаваны ў пачатку XX ст. Ранейшы адрас — Койданаўская, 8, дом Аскельрода. Тут месьцілася банкірская кантора Г. А. Ліфшыц, вядомая таксама як гандлёвы дом «Г. А. Лішфыц». Заснаваны ў 1895 годзе, меў аддзяленьне ў Лібаве, карыстаўся замежнымі сувязямі. Разам з гандлем галава фірмы вяла ўлік вэксальных абавязацельстваў. У 1903 годзе грашовыя абароты дасягалі 1 мільёна рублёў. За савецкім часам у будынку месьцілася рамонтна-будаўнічая кантора Варашылаўскага (цяпер Савецкі) раёну і трэст № 21 беларускага філіялу дзяржаўнага інстытуту па праектаваньні й электрыфікацыі сельскай гаспадаркі.

• № 8а — пабудаваны ў XIX ст. як жылы. Двухпавярховы будынак мае плян складанай формы, шчыльна прымыкае ў двары да дому № 10. Ад 21 ліпеня 1995 году па 31 жніўня 1996 тут месьцілася рэдакцыя першай недзяржаўнай бесцэнзурнай беларускамоўнай радыёстанцыі 101,2.

• № 10 — пабудаваны ў XIX ст. з цэглы. Двухпавярховая пабудова чатырохвугольная ў пляне, асноўны аб’ём падоўжаны ў глыбіню двара й накрыты двухсхільным дахам. Цяпер у будынку месьціцца Музэй гісторыі гораду Менску.

• № 12 — пабудаваны ў XIX ст. з цэглы. Двухпавярховая пабудова са складанай выцягнутай у глыбіню двара формай пляну, накрытая вальмавым дахам. У наш час будынак рэканструяваны да непазнавальнасьці. Ранейшы адрас — Койданаўская, 12. У пачатку XX ст. у будынку месьцілася Электратэхнічнае бюро й склад электратэхнічных прыладаў інжынэра Ф. Я. Левіна. За савецкім часам у будынку месьцілася тыпаграфія «Чырвоны друкар» і граверная майстэрня пры тыпаграфіі. Цяпер у будынку месьцяцца крамы.

• № 14 — пабудаваны ў XIX ст. з цэглы. Шчыльна прымыкае да дому № 12. Двухпавярховы прастакутны ў пляне будынак накрыты двухсхільным дахам. Галоўны фасад мае сымэтрычную кампазыцыю. У цэнтральнай частцы вялікі прастакутны арачны праезд, над якім навісае балькон, што аб’ядноўвае 2 дзьвярныя праёмы, абрамленыя паўкалёнкамі. Цяпер у будынку месьцяцца грамадзкія ўстановы.

• № 22 — пабудаваны ў XIX ст. з цэглы. Двухпавярховая прастакутная ў пляне пабудова накрытая двухсхільным дахам. Галоўны фасад мае сымэтрычную кампазыцыю. Ранейшы адрас — Койданаўская, 20, дом Фішэра. У пачатку XX ст. тут месьцілася гасьцініца «Лівадзія» Б. М. Футэра (11 нумароў).

• № 24 — пабудаваны ў XIX ст. з цэглы. Трохпавярховы будынак складанай аб’ёмна-прасторавай кампазыцыі, П-падобны ў пляне. Ранейшы адрас — Койданаўская, 22, дом Залкінда. 21 чэрвеня 1910 году ў гэтым доме была заснаваная Аляксееўская прыватная васьміклясная з правамі ўрадавай жаночая гімназія Е. Д. Рэйман. У 1913 годзе пераведзеная ў іншы будынак. Пасьля ў гэты будынак пераехала Другая вышэйшая пачатковая вучэльня, у якой у 1913 годзе налічвалася 207 вучняў. Цяпер у будынку месьцяцца грамадзкія ўстановы.

• № 24а — пабудаваны ў XIX ст. з цэглы. Будынак складаецца з двух самастойных аб’ёмаў, якія шчыльна прымыкаюць адзін да аднаго. Адзін з аб’ёмаў двухпавярховы, прастакутны ў пляне, другі аб’ём трохпавярховы, накрыты двухсхільным дахам з трохвугольнымі франтонамі ў тарцах.

• № 24б — пабудаваны ў пачатку XX ст. з цэглы. Двухпавярховы чатырохвугольны ў пляне будынак зь неатынкаваным 2-м паверхам пакрыты двухсхільным дахам.

• № 26 — пабудаваны ў XIX ст. з цэглы. Двухпавярховы чатырохвугольны ў пляне з вуглавой прыбудовай у дваровай частцы будынак пакрыты двухсхільным дахам.

• № 28 — пабудаваны ў XIX ст. з цэглы. Двухпавярховы П-падобны ў пляне падоўжаны ў глыбіню кварталу будынак накрыты вальмавым дахам. Ранейшы адрас — Койданаўская, 26, дом Ельскіх. У пачатку XX ст. тут месьцілася гасьцініца «Купецкая» А. Я. Ельскага (10 нумароў).

• № 32 — пабудаваны ў XIX ст. з цэглы. Двухпавярховы Т-падобны ў пляне будынак накрыты двухсхільным дахам. Галоўны фасад падзелены карнізам на дзьве часткі.

Няцотны бок

 

 

 

 

• № 3 — пабудаваны ў XIX ст. з цэглы. Двухпавярховы будынак з трохпавярховай цэнтральнай часткай, якая завершаная ў выглядзе трохвугольнага шчыта. Будынак быў рэзыдэнцыяй віцэ-губэрнатара гораду. За савецкім часам у будынку месьцілася выдавецтва «Полымя».

• № 9 — ранейшы адрас — Койданаўская, 7. У пачатку XX ст. тут месьцілася гасьцініца Крукоўскага (13 нумароў).

• № 11 — пабудаваны ў XIX ст. з цэглы. Трохпавярховы ў пляне будынак накрыты двухсхільным дахам, які ўтварае ў тарцы трохвугольны шчыт. Ранейшы адрас — Койданаўская, 9, дом Фішэра. У пачатку XX ст. тут месьцілася гасьцініца «Нова-Варшаўская» Ш. Махцея (10 нумароў). За савецкім часам у будынку месьціўся Беларускі прамысловы мэблевы саюз і арцель «Чалюскінец», атэлье мод арцелі «Чырвоны Кастрычнік». Тут жа месьціўся цэх арцелі імя Кірава, які вырабляў шыльды, кватэрныя нумары, афішы, рэкляму. На цяперашні час будынак займае адно з аддзяленьняў Інстытуту бізнэсу й мэнэджмэнту тэхналёгіяў БДУ.

• № 13 — пабудаваны ў XIX ст. з цэглы. Трохпавярховая пабудова прымыкае да дому № 15, мае складаную замкнёную аб’ёмна-прасторавую кампазыцыю, накрытая двухсхільным дахам.

• № 15 — пабудаваны ў XIX ст. з цэглы. Трохпавярховы Г-падобны ў пляне будынак пад двухсхільным дахам. Стары адрас — Койданаўская, 19, дом Варгафціка. У пачатку XX ст. тут месьцілася прыватная хірургічная лячэбніца М. Н. Шапіры, якая была заснаваная ў 1912 годзе й была разьлічаная на 6 ложкаў. У 1922—1928 гадах дом займаў Інбелкульт, з 1929 году — Акадэмія навук. У 1930 г. тут знаходзіўся інтэрнат студэнтаў і кватэры навуковых, тэхнічных работнікаў БДУ, а ў аднапавярховым каменным будынку па тым жа адрасе студэнцкая пральня. У 1933 г. у будынку месціўся інтэрнат Беларускага дзяржаўнага інстытута народнай гаспадаркі, а ў 1935 г. — ваенная кафедра інстытута. У 1991—2004 гадах тут месьціўся Нацыянальны навукова-асьветны цэнтар імя Францішка Скарыны. Заходні бок пабудовы на цяперашні час займае амбасада Швэцыі ў Менску.

• № 15а — пабудаваны ў канцы XIX ст. з цэглы.

• № 17 — пабудаваны ў XIX ст. з цэглы. Двухпавярховы строга прастакутны ў пляне кампактны будынак пакрыты двухсхільным дахам. Ранейшы адрас — Койданаўская, 21, дом Бакштанскага. У пачатку XX ст. у гэтым будынку месьцілася бясплатная вячэрняя аднаклясная школа для навучаньня жыдоўскіх хлопчыкаў Т. А. Шабад. Таксама тут была Бібліятэка Таварыства прадстаўленьня бедным жыдам Менску сродкаў для навучаньня рамёствам.

• Агульны выгляд вуліцы
•  
  Усходні канец вуліцы пры Плошчы Свабоды
•  
  Скрыжаваньне з Фэліцыянаўскай вуліцай
•  
  Участак вуліцы з дамамі 24 і 11
•  
  Заходні канец вуліцы пры вуліцы Раманаўская Слабада

На доме № 2/13 — на рагу вул. Койданаўскай і пл. Свабоды, дзе ў 1922—1925 гадах месьціўся Інбелкульт, знаходзіцца помнік Максіму Гарэцкаму. Максім Гарэцкі — беларускі пісьменьнік, дзяяч беларускага нацыянальна-дэмакратычнага адраджэньня, правадзейны сябра Інбелкульту, навуковы сакратар Літаратурнай камісіі (да 10 чэрвеня 1925), вучоны спэцыяліст (2 кастрычніка 1928) Інстытуту навуковай мовы Інбелкульту.

У наш час па вуліцы арганізаваны аднабаковы аўтамабільны рух. Грамадзкі транспарт па вуліцы ня ходзіць, аднак паблізу праходзіць шэраг маршрутаў аўтобусаў і тралейбусаў, а таксама месьціцца станцыя мэтро Няміга.

Аб’ект Дзяржаўнага сьпісу гісторыка-культурных каштоўнасьцяў Рэспублікі Беларусь, шыфр  711Е000001

• Улица Революционная (рас.) Мінск стары і новы. minsk-old-new.com.
• Рэвалюцыйная вуліца Менск.by. mensk.by.
• Вуліца Рэвалюцыйная Менск. Гісторыя па фатаздымках. oldmensk.net.
• Інфраструктура вуліцы Рэвалюцыйнай (рас.) Ato.by
• 3-D мапа вуліцы Рэвалюцыйнай (рас.) Interax.by
• Тамковіч Ю. В. Спроба рэканструкцыі карты Беларускага дзяржаўнага ўніверсітэта ў 1921—1941 гг. // Беларускі гістарычны часопіс. — 2021. — № 10 (267), кастрычнік. — С. 18-27.

27°32′57.5″ у. д. / 53.901528° пн. ш. 27.549306° у. д. / 53.901528; 27.549306