Ваўкавыскі Раён

Плошча раёну складае 1,2 тыс. км². Насельніцтва на 2018 год — 69 720 чалавек. Адміністрацыйны цэнтар — места Ваўкавыск.

Ваўкавыскі раён
Герб
Агульныя зьвесткі
Краіна	Беларусь
Статус	раён Беларусі
Уваходзіць у	Гарадзенская вобласьць
Адміністрацыйны цэнтар	Ваўкавыск
Дата ўтварэньня	15 студзеня 1940
Кіраўнік	Міхаіл Сіцько[d]
Насельніцтва (2018)	69 720
Шчыльнасьць	58,4 чал./км²
Плошча	1192,85 км²
Вышыня па-над узр. м.  · сярэдняя вышыня	149 м
Месцазнаходжаньне Ваўкавыскага раёну
Мэдыя-зьвесткі
Часавы пас	UTC +3
Тэлефонны код	+375-15-12
Паштовыя індэксы	231 9хх, 231 8хх
Афіцыйны сайт
Дадатковыя мультымэдыйныя матэрыялы

Ваўкавыскі раён мяжуе зь Бераставіцкім, Зэльвенскім, Мастоўскім, Сьвіслацкім раёнамі Гарадзенскай вобласьці і Пружанскім раёнам Берасьцейскай вобласьці.

• 15 студзеня 1940: утвораны Ваўкавыскі раён.
• 1 студзеня 1998: места Ваўкавыск і Ваўкавыскі раён аб’яднаныя ў адну адміністрацыйную адзінку раённага падпарадкаваньня.
• 13 студзеня 2010 году ўзнагароджаны Ганаровай граматай Нацыянальнага сходу Рэспублікі Беларусь.

Рэльеф

Раён разьмешчаны на Ваўкавыскім узвышшы. Пераважаюць вышыні 140—200 м, максымальная — 234 м (усходней места Ваўкавыск).

Карысныя выкапні

Найбольш распаўсюджанымі карыснымі выкапнямі зьяўляюцца крэйда, пяскова-жвіровы матэрыял, гліна, прызначаная для глыбокай керамікі, будаўнічыя пяскі.

Клімат

Клімат умерана кантынэнтальны. Сярэдняя тэмпэратура студзеня −5 °С, ліпеня 17,9 °С. Сярэднярочная колькасьць ападкаў складае 632 мм Вэгетацыйны пэрыяд працягваецца з 10 красавіка па 29 кастрычніка і складае 194 дзён. У сярэднім у року налічаецца 95 дзён са сьнегавым полагам. Сярэдні паказьнік глыбіні прамярзаньня глебы — да 71 см. Пераважны кірунак ветру ў Ваўкавыскім раёне — заходні і паўднёва-ўсходні.

Гідраграфія

Галоўная рака Рось (басэйн Нёману) з прытокамі Ваўпянка, Нятупа, Харужаўка, Каласоўшчына.

Расьліннасьць

Пад лясамі (пераважна хваёвымі) 23% тэрыторыі раёну. Біялягічны заказьнік дзяржаўнага значэньня Замкавы лес.

• XXI стагодзьдзе: 2009 год — 75 329 чал. (перапіс); 2016 год — 70 737 чал.; 2017 год — 70 371 чал.; 2018 год — 69 720 чал.

Колькасьць насельніцтва раёну складае 80,8 тысячаў чалавек, зь іх у сельскай мясцовасьці жыве 20,5 тысячаў чалавек. Найвялікшыя паселішчы паводле колькасьці жыхароў:

• места Ваўкавыск — 46,4 тыс. чал.;
• мястэчка Рось — 6,1 тыс. чал.;
• мястэчка Краснасельскі — 7,2 тыс. чал.

У раёне жывуць людзі 56 нацыянальнасьцяў і народнасьцяў. Нацыянальны склад насельніцтва паводле перапісу 1999 року:

• беларусы — 58,4%;
• палякі — 28,2%;
• расейцы — 10,6%;
• украінцы, летувісы, габрэі, татары і іншыя — 2,8%.

У раёне дзейнічаюць 11 рымска-каталіцкіх, 12 праваслаўных супольнасьцяў, 1 супольнасьць Хрысьціянаў Веры Эвангельскай, 3 супольнасьці Эвангельскіх Хрысьціянаў-баптыстаў, 1 супольнасьць Адвэнтыстаў Сёмага Дня, 1 супольнасьць Сьведак Еговы.

Інфраструктура

У раёне працуюць 4 спартовыя школы і 180 спартовых збудаваньняў, траса для правядзеньня эўрапейскіх чэмпіянатаў па мотаспорту.

У сыстэме адукацыі дзейнічаюць 27 дашкольных установаў, 30 агульнаадукацыйных школаў, гімназія, прафтэхвучэльня, пэдагагічны каледж. Сетку культурна-асьветных установаў складаюць дзіцячая школа мастацтваў, 5 дзіцячых музычных школаў з 6 філіямі, раённы мэетадычны цэнтар народнай творчасьці, 34 бібліятэкі, ваенна-гістарычны музэй імя П. І. Баграціёна.

Агульная плошча сельгасугодзьдзяў складае 73,3 тыс. га, зь іх асушаныя 7 тыс. га. Асноўныя галіны сельскай гаспадаркі: мяса-малочная жывёлагадоўля, вырошчваюць збожжавыя, кармавыя культуры, бульбу, цукровыя буракі.

Прадпрыемствы: будаўнічых матэрыялаў (цэмэнт, шыфэр, вапна, азбэста-цэмэнавыя трубы, сылікатная цагліна), дрэваапрацоўчай (драўніна і піламатэрыялы), камбікармавой, харчовай прамысловасьці.

Ваўкавыск — вузел чыгунак на Баранавічы, Масты, Шчучын, Слонім, Ружаны, Пагранічны; аўтадарогі Горадня — Ваўкавыск і Баранавічы — Пагранічны.

Археалягічныя помнікі

• Каменныя могільнікі яцьвягаў (больш за 10 у межах раёну).
• Краснасельскі археалягічны комплекс. Улучае шахты па здабычы крэменю, майстэрні па яго апрацоўцы і разьмешчаныя побач стаянкі эпохі каменнага і бронзавага вякоў каля мястэчка Краснасельскі і суседніх зь ім вёсак. Захаваліся больш за 80 амаль непашкоджаных выпрацовак. На гэтай тэрыторыі знаходзяцца таксама могільнік 3-га тысячагодзьдзя да н. э., селішчы жалезнага веку і сярэдневякоўя. З 1969 року абвешчаны дзяржаўным запаведнікам.

Помнікі прыроды

• батанічныя: парк у в. Краскі; 500-рочны дуб у Ваўкавыскім лесьнікоўстве; фрагмэнты паркаў у вёсках Шніпава, Мачульна, Вярэйкі (пачатак ХІХ ст.), Цеалін (ХІХ ст.), Субачы (канец ХІХ ст.).
• геалягічныя: агаленьне верхнямелавых пародаў Рось.

Гісторыка-архітэктурныя каштоўнасьці

• Гістарычная забудова ў месьце Ваўкавыску (XIX — пач. ХХ стст.)
• Капліца ў месьце Ваўкавыску.
• Касьцёл Сьв. Вацлава ў месьце Ваўкавыску (1846—1848).
• Сядзіба ў месьце Ваўкавыску (XIX ст.).
• Капліца ў в. Воўпа (пач. ХХ ст.).
• Касьцёл Сьв. Яна Хрысьцiцеля ў в. Воўпа (1773).
• Царква Сьвв. апп. Пятра й Паўла ў в. Воўпа (1859).
• Касьцёл Найсьв. Панны Марыі ў в. Вярэйкі (1848).
• Могілкавая капліца ў в. Вярэйкі (XIX ст.).
• Касьцёл Сьв. Міхала Арханёла ў в. Гнезна (1524—1527).
• Сядзібна-паркавы комплекс Тарасовічаў у в. Гнезна (пач. ХІХ ст.).
• Царква ў в. Дзевяткоўцы (1-ая палова. ХІХ ст.).
• Царква Сьв. Мікалая ў в. Дзятлавічы (1870—1898).
• Былая вуніяцкая, цяпер праваслаўная царква Сьв. Міхала Арханёла ў в. Ізабеліне (XVIII ст.).
• Касьцёл Сьвв. Апп. Пятра й Паўла ў в. Ізабеліне (1778).
• Сынагога ў в. Ізабеліне (XVIII ст.).
• Сядзіба Сегліцаў у в. Краскі (XIX—XX стст.)
• Капліца ў в. Кузьмічы (ХІХ ст.).
• Царква ў в. Лічыцы (канец ХІХ ст.).
• Замчышча ў в. Мсьцібаве (XII—XVIII стст.).
• Касьцёл Сьв. Яна Хрысьцiцеля ў в. Мсьцібаве (1910—1922).
• Былы касьцёл, цяпер царква Сьв. Тройцы ў в. Падароск (XVIII ст.).
• Сядзібна-паркавы комплекс Чачотаў у в. Падароск (XIX ст.).
• Касьцёл у в. Плябанаўцы (канец ХІХ ст.).
• Гаспадарчы двор Патоцкіх у мястэчку Рось (XIX ст.).
• Касьцёл Найсьв. Тройцы ў мястэчку Рось (1801).
• Сынагога ў мястэчку Рось (ХІХ ст.).
• Царква Сьв. Тройцы ў мястэчку Рось (1909).
• Касьцёл Найсьв. Панны Марыі ў в. Рэпля (пач. ХХ ст.).
• Царква ў в. Сядзельнікі (канец ХІХ ст.).
• Сядзібна-паркавы комплекс Грабоўскіх у в. Цеалін (XIX ст.).
• Касьцёл Найсьв. Тройцы ў в. Шылавічы (1907—1914).

Страчаная спадчына

• Сынагога Вялікая ў месьце Ваўкавыск (XIX ст.)
• Царква Сьвв. апп. Пятра й Паўла ў месьце Ваўкавыск (XIX ст.)
• Сынагога ў в. Воўпа (XVII—XVIII стст.)
• Касьцёл у в. Ізабеліне (XVIII ст.)
• Кляштар дамініканаў у в. Канюхі (1735)
• Сядзіба Броніцаў у в. Канюхі (XVIII ст.)
• Сядзіба Ельскіх у в. Косіне (пач. ХІХ ст.)
• Сядзіба Булгарынаў у в. Малая Лапеніца (XVIII ст.)
• Сядзібна-паркавы комплекс Алендзкіх у в. Мачульне (XVIII ст.)
• Касьцёл у в. Мсьцібаве (XVIII ст.)
• Царква Сьв. Георгія ў в. Мсьцібаве (1875)
• Сядзібна-паркавы комплекс Патоцкіх у мястэчку Рось (XVIII ст.)
• Касьцёл у в. Рэпля (XVIII ст.)
• Сядзібна-паркавы комплекс Уладычанскіх ува ўр. Скарбец (XIX ст.)
• Сядзібна-паркавы комплекс Ельскіх у в. Хацькоўцы (XVIII ст.)

• Ларыса Геніюш (1910, Жлобаўцы —1983) — беларуская паэтка, пісьменьніца, дзяячка нацыянальнага руху
• Станіслаў Жукоўскі — мастак, сябра таварыства перасоўных выставаў (з 1903 року), Саюзу расейскіх мастакоў (з 1907 року)
• Антон Каменскі (1860—1933) — ілюстратар і графік
• Яраслаў Клімуць (1940, в. Вострава — 2022) — беларускі літаратуразнаўца

• Волковысский район // Туристская энциклопедия Беларуси / редкол. Г. П. Пашков [и др.]; под общ. ред. И. И. Пирожника. — Мн., 2007. — 648 с ISBN 978-985-11-0384-9

• Ваўкавыскі раён , Radzima.org
• Ваўкавыскі раён  (рас.), Глёбус Беларусі
• Ваўкавыскі райвыканкам