Бірута: вялікая княгіня літоўская

Бірута лац. Biruta
Ходзька Л. «La Pologne historique...». Малюнак каля 1835—1837 гг.
Дата нараджэньня	1325
Месца нараджэньня	Паланга
Дата сьмерці	1382(1382)
Месца сьмерці	Крэва
Занятак	арыстакратка
Муж	Кейстут
Дзеці	Вітаўт
Бірута ў Вікісховішчы

Пра жыцьцё вялікай княгіні захавалася вельмі мала зьвестак.

Асноўны артыкул: Бірута (імя)

Біротэ або Берот (Bierotte, Berotus) — імя германскага паходжаньня. Іменная аснова -бер- (-бір-) (імёны ліцьвінаў Бірын, Бірыбольд, Бэрвольд; германскія імёны Birin, Beribald, Berwoldus) паходзіць ад гоцкага baira, германскага bero 'мядзьведзь'. Апроч таго, адзначалася германскае імя Baruthus (Bar-uth).

Варыянты імя ў гістарычных крыніцах: imenem Birutu… pannu Birutu (Хроніка Быхаўца).

Паходжаньне яе няпэўнае. Паводле зьвестак Хронікі Быхаўца, якія большасьцю дасьледнікаў разглядаюцца як мітычныя, паходзіла з Палангі ў Жамойці:

Пэўнай лічыцца толькі тая інфармацыя, што яна належала да дробнага баярскага або нават простага люду.

 

Паводле гэтай жа крыніцы, Кейстут пабачыў дзяўчыну ў Паланзе, закахаўся і прымусам узяў у жонку.

Шлюб паміж вялікім князем і Бірутай адбыўся толькі па сьмерці Гедзіміна, не раней за 1342 год.

У часе змаганьня за ўладу ў Вялікім Княстве Літоўскім паміж Кейстутам і ягоным пляменьнікам Ягайлам (1382 год) знаходзілася спачатку ў Горадні, пазьней у Берасьці, дзе вытрымала аблогу свайго заця мазавецкага князя Януша. Па паразе мужа разам зь дзецьмі — у зьняволеньні ў Крэўскім замку.

Згодна з крыжацкімі хронікамі, на загад Ягайлы і Скіргайлы яе ўтапілі. Адначасна ў якасьці помсты за закатаванага Кейстутам Вайдылу павесілі ейнага дзядзьку Відзімонта.

Сярод нашчадкаў, якіх Бірута нарадзіла Кейстуту, — Вітаўт, будучы вялікі князь літоўскі.

У сучаснай Летуве вялікая княгіня Бірута (лет. Birutė) лічыцца адной з найбольш папулярных асобаў. Да яе ставяцца як да сымбаля жаноцкасьці.

У цэнтры Палангі знаходзіцца скульптурная выява Біруты, ёй прысьвячаюцца літаратурныя творы, існуе шмат легендаў.

Паводле аднаго з паданьняў, вялікую княгіню пахавалі на гары ў Паланзе, якая цяпер носіць ейнае імя. У 1869 годзе на гэтым месцы збудавалі невялікую капліцу.

•  
  Бірута. А. Пянькоўскі, 1838 г.
•  
  Капліца на гары Біруты ў Паланзе,
  канец XIX ст.
•  
  Грот на гары Біруты, 2004 г.
•  
  Скульптура «Табе, Бірута»
  каля гары Біруты, 2006 г.

• Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 1: Абаленскі — Кадэнцыя. — 684 с. — ISBN 985-11-0314-4
• Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі / Рэц. С. Тарасаў. Аўтарскае выданне. — Менск, 2019. — 459 с. — (сьціслая вэрсія кнігі: Вытокі Вялікае Літвы. — Менск, 2021. — 89 с.)