Бельск Падляскі

Гэта артыкул пра места ў Падляскім ваяводзтве Польшчы. Калі вам патрэбны артыкул пра вёску ў Кобрынскім раёне Беларусі, глядзіце артыкул Бельск.

Bielsk Podlaski, падляск.: Biêlśk Pudláśki) — места ў Польшчы, на рацэ Белай. Адміністрацыйны цэнтар Бельскага павету Падляскага ваяводзтва. Плошча 26,88 км². Насельніцтва на 2009 год — 26 493 чалавекі. Знаходзіцца за 50 км на поўдзень ад Беластоку.

Бельск Падляскі лац. Bielsk Padlaski
польск. Bielsk Podlaski
Меская ратуша
Герб Бельску Падляскага
Першыя згадкі:	1252
Магдэбурскае права:	18 лістапада 1495
Краіна:	Польшча
Ваяводзтва:	Падляскае
Павет:	Бельскі
Плошча:	26,88 км²
Насельніцтва (2009)
колькасьць:	26 493 чал.
шчыльнасьць:	985,6 чал./км²
Часавы пас:	UTC+1
летні час:	UTC+2
Тэлефонны код:	+48 85
Паштовыя індэксы:	17-100 — 17-102
Нумарны знак:	BBI
Геаграфічныя каардынаты:	52°45′50.76″ пн. ш. 23°11′24.72″ у. д. / 52.7641° пн. ш. 23.1902° у. д. / 52.7641; 23.1902 23°11′24.72″ у. д. / 52.7641° пн. ш. 23.1902° у. д. / 52.7641; 23.1902
Бельск Падляскі на мапе Польшчы Бельск Падляскі
Галерэя здымкаў у Вікісховішчы
http://www.bielsk-podlaski.pl

Бельск — магдэбурскае места гістарычнага Падляшша, старажытны замак Вялікага Княства Літоўскага, на этнічнай тэрыторыі беларусаў. Да нашага часу тут захавалася капліца Сьвятога Мікалая і цэрквы Раства Багародзіцы, Сьвятога Міхала Арханёла і Сьвятой Тройцы, збудаваныя ў стылі традыцыйнай беларускай драўлянай архітэктуры, а таксама меская ратуша, Фарны касьцёл, комплекс кляштару кармэлітаў з касьцёлам Маці Божай з Гары Кармэль і царква Ўваскрасеньня Хрыстова, помнікі архітэктуры XVII—XIX стагодзьдзяў. Сярод мясцовых славутасьцяў вылучалася царква Сьвятога Мікалая, помнік традыцыйнай беларускай драўлянай архітэктуры.

Тапонім «Бельск» утварыўся ад назвы ракі Белай паводле найбольш старажытнай мадэлі — уласная назва ракі + суфікс -ск. Увогуле, у айканіміі этнічных беларускіх зямель суфікс -ск (-цак) зьяўляецца глыбока традыцыйнай рэліктавай зьявай, якая падкрэсьлівае самабытнасьць беларускага народа і старажытнасьць тэрыторыі яго расьсяленьня. Такі суфікс адзначаецца з IX—X стагодзьдзяў, у тым ліку ў назвах двух найстаражытнейшых местаў Полацку і Смаленску, засьведчаных летапісамі пад 862 і 863 гадамі. Звыш паловы гарадоў з назвамі на -ск, памянёных у летапісах XI стагодзьдзя, прыпадае менавіта на зону фармаваньня беларусаў, дзе гэты суфікс выяўляе прадуктыўнасьць і ў наступныя стагодзьдзі. Кожнае трэцяе беларускае места зь ліку занесеных у «Сьпіс рускіх гарадоў далёкіх і блізкіх» канца XIV стагодзьдзя сканчаецца на -ск (-цак).

Паміж Вялікім Княствам Літоўскім і Каралеўствам Польскім

Першы пісьмовы ўпамін пра Бельск датуецца 1252 годам, калі ён уваходзіў у склад Галіцка-Валынскага княства. У 1-й палове XIV ст. Бельск далучыўся да Вялікага Княства Літоўскага. У 1377 годзе тутэйшы замак вытрымаў крыжацкую аблогу. 2 верасьня 1391 году кароль польскі Ягайла перадаў Бельск мазавецкаму князю Янушу I, які надаў месту Хэлмінскае права.

У пачатку XV ст. вялікі князь Вітаўт вярнуў Дарагічынскую зямлю разам зь Бельскам у склад Літвы. У 1430 годзе места атрымала прывілеі ад Вітаўта, які збудаваў тут касьцёл Панны Марыі. У гэты час Бельск уваходзіў у склад Дарагічынскага павету. У 2-я палове XV ст. ён стаў цэнтрам Бельскага павету. 18 лістапада 1495 году вялікі князь Аляксандар надаў месту Магдэбурскае права.

У 1501 годзе Бельск атрымаў герб «у срэбным полі выява чырвонага зубра з залатымі рагамі на зялёнай зямлі». У 1507 годзе места перайшло ў валоданьне Алены Іванаўны, удавы вялікага князя Аляксандра. У XVI ст. тут дзеялі цэрквы Богаяўленская, Раства Багародзіцы, Сьвятой Тройцы, Васкрасенская, манастыр Сьвятога Мікалая; пры касьцёле Сьвятога Марціна існаваў шпіталь для бедных. У 1513 годзе Бельск увайшоў у склад Падляскага ваяводзтве. 1 ліпеня 1564 году ў месьце на сойме Вялікага Княства Літоўскага абвясьцілі Бельскі прывілей і зацьвердзілі Статут Вялікага Княства Літоўскага 1566 году.

У 1569 годзе згодна з умовамі Люблінскай уніі Бельск перайшоў да Каралеўства Польскага. У 1570 годзе вялікі пажар зьнішчыў замак. У 1636 годзе цэрквы Раства Багародзіцы і Сьвятой Тройцы прынялі Берасьцейскую унію. У 1641 годзе Адам і Альжбэта Казаноўскія збудавалі ў Бельску касьцёл Сьвятога Міхала для кляштару кармэлітаў абутых. У 1710 годзе места спустошыла эпідэмія. У 1783 годзе Ян Клемэнс Браніцкі збудаваў у Бельску касьцёл.

Захаваліся сьведчаньні азначэньня жыхароў Бельску і ваколіцаў ліцьвінамі: шляхціч Станіслаў Будлеўскі ў 1746 годзе азначаўся як Nobilis Lithuanus ex terra Bielscensi districtus Branscensis.

Пад уладай Расейскай імпэрыі

У выніку трэцяга падзелу Рэчы Паспалітай (1795 год) Бельск апынуўся ў складзе Прусіі, а з 1807 году — у Расейскай імпэрыі. У 1808 годзе ён стаў цэнтрам павету Беластоцкай вобласьці (з 1842 году ў Гарадзенскай губэрні). На 1857 год у Бельску былло 10 мураваных і 216 драўляных будынкаў, дзеяла 5 цэркваў, працавала 5 прадпрыемстваў; пад юрысдыкцыяй места знаходзіліся вёскі Відава, Сьпічкі, Шасталы, Стрыкі, Парцэва, Аўгустава і Пасечнікі.

Народжаны ў ваколіцах Бельску віленскі доктар Людвік Чаркоўскі сьведчыў у сваёй этнаграфічнай працы (1907 год), што падляскія мазуры і русіны называюць беларускую мову «літоўскай», а яе носьбітаў — «ліцьвінамі».

За часамі Першай сусьветнай вайны ў 1915 годзе Бельск занялі войскі Нямецкай імпэрыі.

Найноўшы час

25 сакавіка 1918 году згодна з Трэцяй Устаўной граматай Бельск абвяшчаўся часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. Згодна з Рыскай мірнай дамовай 1921 году ён апынуўся ў складзе міжваеннай Польскай Рэспублікі.

З пачаткам Другой сусьветнай вайны 15 верасьня 1939 году Бельск акупавалі войскі Трэцяга Райху, але праз тыдзень места перадалі СССР згодна з пактам Молатава-Рыбэнтропа. У лістападзе 1939 году Бельск увайшоў у склад БССР, дзе стаў цэнтрам раёну Беластоцкай вобласьці. У 1941—1944 гадох места зноў знаходзілася пад акупацыяй нацысцкай Нямеччыны. 16 жніўня 1945 году ўлады СССР перадалі Бельск Польскай Народнай Рэспубліцы.

• Места на старых здымках
•  
  Царква Сьвятога Мікалая, 1933 г.
•  
  Капліца Сьвятога Мікалая, 1936 г.
•  
  Замкавая вуліца, да 1939 г.
•  
  Царква Раства Багародзіцы па надбудове купала-цыбуліны, 1915—1918 гг.

•  
  Царква Сьвятога Міхала па маскоўскай перабудове, да 1939 г.
•  
  Вуліца каля царквы Сьвятога Міхала, 1934 г.
•  
  Вуліца каля царквы Сьвятога Міхала, 1941 г.
•  
  Касьцёл кармэлітаў па маскоўскай перабудове, 1916 г.

Бельск разьмяшчаецца на Бельскай раўніне і займае 1,94% паверхні Бельскага павету.

Клімат мерна кантынэнтальны, характарызуецца мерна цёплым летам і мерна халоднай зімой. Колькасьць ападкаў складае 550 мм.

Кліматычныя зьвесткі для Бельску Падляскага
Паказьнік	Сту	Лют	Сак	Кра	Тра	Чэр	Ліп	Жні	Вер	Кас	Ліс	Сьн	Год
Сярэдні максымум t, °C	−3	−3	4	11	17	20	21	21	16	11	4	1	11
Сярэдні мінімум t, °C	−6	−6	−2	2	7	10	12	11	8	4	0	−4	3
Крыніца: Weatherbase

Дэмаграфія

• XIX стагодзьдзе: 1857 год — 2788 чал.; 1878 год — 5810 чал. (2756 муж. і 3054 жан.), зь іх 940 праваслаўных, 895 каталікоў, 7 эвангелістаў і 3968 юдэяў; 1889 год — 7012 чал. (3583 муж. і 3428 жан.), зь іх паводле стану: шляхты нашчадкавай і асабістай 65, праваслаўнага духавенства 22, каталіцкага 1, юдаісцкага 2, грамадзянаў нашчадкавых і асабістых 14, купцоў 60, мяшчанаў 5942, цэхавых 110, вайскоўцаў (з радзінамі) 781, замежных падданых 15; паводле веры: праваслаўных 2870, каталікоў 1883, пратэстантаў 27, юдэяў 2222, мусульманаў 10
• XXI стагодзьдзе: 2009 год — 26 493 чал.

Адукацыя

 

У Бельску дзее Комплекс школаў з дадатковай беларускай мовай навучаньня імя Яраслава Кастыцэвіча. Агулам у 2 школах комплексу — больш за 700 вучняў. Апроч таго, у месьце працуе Беларускі ліцэй імя Браніслава Тарашкевіча, дзе беларуская мова зьяўляецца абавязковым прадметам.

 

У Бельску знаходзіцца адзіная ў Польшчы школа іканапісу.

Культура

Бельск — адзiн з найбольш значных цэнтраў беларускай культуры ў Польшчы. Тут штогод праводзіцца фэст беларускай аўтарскай песьні «Бардаўская восень», дзеюць самадзейныя беларускія музычныя калектывы.

У Бельску працуюць прадпрыемствы па вытворчасьці прамысловага абсталяваньня, зборачных вузлоў, будаўнiчых матэрыялаў (мэталiчных вырабаў і інш.). Існуе льноапрацоўчае прадпрыемства «Lenpol», вырабляецца трыкатаж, ёсьць значныя прадпрыемствы па перапрацоўцы сельскагаспадарчай прадукцыі, абслугоўваньні сельскай гаспадаркі. Разьмешчане ў Бельску-Падляскім малочнае прадпрыемства «Mlekovita-Bielmlek» пастаўляе прадукцыю ў розныя рэгіёны Польшчы. Бельскі аддзел прадпрыемства «Netter» прапануе мяса і разнастайныя мясапрадукты, фірма «Hoop» буйны вытворца, экспартэр напояў і водаў.

Бельск — значны вузел аўтамабільных шляхоў: № 19 (Беласток — Бельск Падляскі — Люблін — Жэшаў, № 66 (Замбраў — Бельск Падляскі — Палоўцы), № 689 (Бельск Падляскі — Гайнаўка — Белавежа)

Празь места праходзіць чыгунка Беласток — Чарэмха — Берасьце.

Інфраструктура

Дзее Музэй малой айчыны ў Бельску — Студзіводах, ініцыятарам стварэньня якога быў вядомы краязнавец, галоўны рэдактар часопісу «Бельскі гостінэць» Дарафей Фёнік.

Славутасьці

• Гарадзішча (XIII ст.)
• Забудова гістарычная (XIX — пачатак XX ст.; фрагмэнты)
• Капліца Сьвятога Мікалая (1678; адноўлена ў 1996)
• Капліца Сьвятога Юрыя (1900)
• Касьцёл Раства Найсьвяцейшай Панны Марыі і Сьвятога Мікалая (1783)
• Касьцёл Маці Божай з Гары Кармэль (1641)
• Кляштар кармэлітаў (1641)
• Могілкі: вайсковыя часоў 1-й сусьветнай вайны; каталіцкія, капліца Сьвятога Вінцэнта (1859); праваслаўныя, царква Сьвятой Тройцы (кан. XVIII ст.)
• Ратуша (пасьля 1776)
• Сядзібна-паркавы комплекс Смульскіх (XIX ст.)
• Царква Раства Багародзіцы (Замкавая або Прачысьценская; XVII ст.)
• Царква Сьвятога Міхала Арханёла (1789, 1914)
• Царква Ўваскрасеньня Хрыстова (1716, 1912—1913)

Страчаная спадчына

• Царква Сьвятога Мікалая

• Славутасьці Бельску
•  
  Капліца Сьвятога Мікалая
•  
  Касьцёл Раства Найсьвяцейшай Панны Марыі
•  
  Касьцёл Маці Божай з Гары Кармэль
•  
  Кляштар кармэлітаў

•  
  Царква Раства Багародзіцы
•  
  Царква Сьвятога Міхала Арханёла
•  
  Царква Сьвятой Тройцы
•  
  Царква Ўваскрасеньня Хрыстова

• Надзея Артымовіч (1946—2023) — беларуская паэтка ў Польшчы
• Юрка Асеньнік (нар. 1969) — музыка
• Якаў Бранштэйн (1897—1937) — беларускі крытык і літаратуразнавец габрэйскага паходжаньня
• Пётар Буйко(be) (1895—1943) — доктар мэдычных навук беларускага паходжаньня
• Ёсіф Лянгбард (1882—1951) — беларускі савецкі архітэктар, пэдагог

• Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 1: Абаленскі — Кадэнцыя. — 684 с. — ISBN 985-11-0314-4
• Цітоў А. Геральдыка Беларускіх местаў / Маст. А. Бажэнаў. — Менск: «Полымя», 1998. — 287 с.: іл. ISBN 985-07-0131-5.
• Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom I: Aa — Dereneczna. — Warszawa, 1880.

• Бельск Падляскі , Radzima.org