Белы

Адміністрацыйны цэнтар Бельскага раёну Цьвярской вобласьці. Насельніцтва на 2016 год — 3311 чалавек. Знаходзіцца за 294 км на паўднёвы захад ад Цьвяры, за 20 км на мяжы з Смаленскай вобласьцю, за 50 км на поўдзень ад чыгуначнай станцыі Нялідава (лінія Ржэў — Вялікія Лукі).

Белы лац. Bieły
Жаночая гімназія
Герб Белага
Першыя згадкі:	1359
Магдэбурскае права:	2 траўня 1625
Краіна:	Расея
Суб’ект фэдэрацыі:	Цьвярская вобласьць
Муніцыпальны раён:	Бельскі
Плошча:	18 км²
Насельніцтва:	3311 чал. (2016)
Часавы пас:	UTC+3
Тэлефонны код:	48250
Паштовы індэкс:	172530
Нумарны знак:	69
Геаграфічныя каардынаты:	55°50′0″ пн. ш. 32°56′0″ у. д. / 55.83333° пн. ш. 32.93333° у. д. / 55.83333; 32.93333 32°56′0″ у. д. / 55.83333° пн. ш. 32.93333° у. д. / 55.83333; 32.93333
Белы на мапе Расеі Белы
Галерэя здымкаў у Вікісховішчы

Белы — магдэбурскае места гістарычнай Смаленшчыны, на этнічнай тэрыторыі беларусаў.

Раньнія часы

Упершыню Белы ўпамінаецца ў XIII ст. як горад Смаленскага княства. Пазьней ён стаў сталіцай удзельнага Бельскага княства.

Паміж Вялікім Княствам Літоўскім і Маскоўскай дзяржавай

У 1355 годзе Белы далучыўся да Вялікага Княства Літоўскага. У Сьпісе рускіх гарадоў далёкіх і блізкіх (канец XIV ст.) Белы значыцца сярод «літоўскіх» замкаў. У пачатку XVI ст. места трапіла пад уладу Маскоўскай дзяржавы.

У 1610 годзе Белы вярнуўся ў Вялікае Княства Літоўскае, дзе ўвайшоў у склад Смаленскага ваяводзтва. 2 траўня 1625 году кароль і вялікі князь Жыгімонт Ваза надаў месту Магдэбурскае права і герб «у срэбным полі вобраз Сьвятой Панны Марыі, Маці сына Божага». З пачаткам вайны Маскоўскай дзяржавы з Рэччу Паспалітай у 1654 годзе маскоўскія войскі захапілі Белы.

Пад уладай Маскоўскай дзяржавы і Расейскай імпэрыі

Згодна з умовамі Андрусаўскага замірэньня 1667 году Белы апынуўся ў складзе Маскоўскай дзяржавы. У 1726 годзе ён стаў цэнтрам павету Смаленскай губэрні.

На 1856 год у месьце было 1075 будынкаў, дзейнічала 5 цэркваў, працавалі 132 крамы. Паводле афіцыйных зьвестак за 1866 год, «сумесь беларусаў і расейцаў» складала 35,21% насельніцтва Бельскага павету.

Найноўшы час

25 сакавіка 1918 году згодна з Трэцяй Устаўной граматай Белы абвяшчаўся часткай Беларускай Народнай Рэспублікі. 1 студзеня 1919 году згодна з пастановай І зьезду КП(б) Беларусі ён увайшоў у склад Беларускай ССР, дзе стаў цэнтрам павету («падраёну») Смаленскага раёну. Аднак 16 студзеня Масква адабрала места разам зь іншымі этнічна беларускімі тэрыторыямі ў склад РСФСР. У 1929 годзе Белы ўвайшоў у склад Калінінскай (Цьвярской) вобласьці. У Другую сусьветную вайну з 4 кастрычніка 1941 да 10 сакавіка 1943 году места знаходзілася пад акупацыяй Трэцяга Райху.

Дэмаграфія

• XIX стагодзьдзе: 1880 год — 7709 чал.; 1889 год — 9176 чал. (4664 муж. і 4512 жан.)
• XX стагодзьдзе: 1969 год — 4,5 тыс. чал.; 1989 год — 5,2 тыс. чал.
• XXI стагодзьдзе: 2009 год — 3691 чал.; 2016 год — 3311 чал.

Прамысловыя прадпрыемствы места: ільнозавод, леспрамгас, філія маскоўскага ПА «Станконормаль», пальчаткавая фабрыка, прадпрыемствы харчовай прамысловасьці.

 

Інфраструктура

Дзейнічае Бельскі краязнаўчы музэй.

Славутасьці

• Гарадзішча
• Жаночая гімназія (XIX ст.)
• Царква Сьвятых Апосталаў Пятра і Паўла (1817)

Страчаная спадчына

• Царква Зьвеставаньня Багародзіцы (1814)
• Царква Сьвятога Мікалая (1754)
• Царква Сьвятой Тройцы (1804)
• Царква Ўваскрасеньня Хрыстова (1807)

• Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. — Мн.: Беларуская Энцыклапедыя, 2005. — Т. 1: Абаленскі — Кадэнцыя. — 684 с. — ISBN 985-11-0314-4
• Цітоў А. Геральдыка Беларускіх местаў / Маст. А. Бажэнаў. — Менск: «Полымя», 1998. — 287 с.: іл. ISBN 985-07-0131-5.
• Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich. Tom I: Aa — Dereneczna. — Warszawa, 1880.