Барская Канфэдэрацыя

У 1764 годзе каралём і вялікім князем стаў былы фаварыт Кацярыны II Станіслаў Аўгуст Панятоўскі, які быў прыхільнікам рэформаў і моцнай улады. Суседнія дзяржавы — Расея і Прусія — былі незадаволеныя такой палітыкай і сталі падтрымліваць супраціўнікаў караля, якія ядналіся ў канфэдэрацыі і з зброяй у руках выступалі супраць цэнтральнай улады. Адначасна супраціўнікі Расеі аб’ядналіся ў Барскую канфэдэрацыю, якая выступала за незалежнасьць дзяржавы.

Як адказ на такія падзеі Расея ўвяла на тэрыторыю Вялікага Княства Літоўскага войскі. У 1768 годзе яны занялі Нясьвіж і Слуцак.

Найбольшага размаху рух канфэдэратаў дасягнуў у 1770—1771 гадох. Змаганьне супраць расейскіх войскаў і прыхільнікаў Панятоўскага ахапіла Амсьціслаўскае, Берасьцейскае, Полацкае ваяводзтвы, Ашмянскі, Браслаўскі, Ваўкавыскі паветы, ваколіцы Гомля і іншыя землі Вялікага Княства Літоўскага. Расейскія ўлады афіцыйна прызналі, што канфэдэратаў падтрымлівае мясцовае насельніцтва.

На бок канфэдэратаў перайшоў Міхал Казімер Агінскі, які разграміў расейцаў пад мястэчкам Безьдзежам. Аднак неўзабаве яго трохтысячны аддзел пацярпеў паразу пад Сталовічамі ад Суворава. Расея і Прусія ўжо вялі перамовы аб падзеле Рэчы Паспалітай, пазьней да іх далучылася Аўстрыя.

Асноўны артыкул: Першы падзел Рэчы Паспалітай

5 жніўня 1772 году гэтыя дзяржавы падпісалі ў Санкт-Пецярбургу канвэнцыю, згодна зь якой пад уладу расейскага стальцу пераходзілі Інфлянцкае і Амсьціслаўскае ваяводзтвы, амаль усё Віцебскае, разьмешчаная на правым беразе Дзьвіны частка Полацкага, а таксама ўсходнія землі Менскага ваяводзтва з гарадамі Рагачовам, Прапойскам, Чачэрскам і Гомелем. Прусія атрымала паўночна-заходнюю частку Польшчы і частка Заходняй Украіны зь Львовам перайшла пад кантроль Аўстрыі.

• Арлоў У., Герасімовіч З. Краіна Беларусь. Вялікае Княства Літоўскае / Рэц. А. Грыцкевіч, У. Ляхоўскі; рэд. З. Санько; картограф В. Цемушаў. — KALLIGRAM, spol s r.o., 2012. — 400 с. : іл. ISBN 978-985-6919-82-7.
• Арлоў У. Імёны свабоды. (Бібліятэка Свабоды. XXI стагодзьдзе) — Радыё Свабодная Эўропа / Радыё Свабоды, 2007. — 576 с.: Іл. (14 с.)
• Емельянчык Ул. Стварэнне Барскай канфедэрацыі // Гісторыя Беларусі ў 6 тт. Том 3. Беларусь у часы Рэчы Паспалітай. — Менск, 2007. — C. 220—221.
• Орлов В., Саганович Г. Десять веков белорусской истории (862—1918): События. Даты. Иллюстрации. — Вильня: Наша Будучыня, 2001. — 223 с.: Илл. (152—153 с.)

• Студэнцкія праекты | Газэта АНЦІПОД, № 1 (4) 2002 г. Каляндар падзеяў