Бабруйская Фартэцыя

Помнік гісторыі і абарончай архітэктуры
Бабруйская фартэцыя
Бабруйская фартэцыя
Краіна	Беларусь
Места	Бабруйск
Каардынаты	53°08′20″ пн. ш. 29°14′45″ у. д. / 53.13889° пн. ш. 29.24583° у. д. / 53.13889; 29.24583 29°14′45″ у. д. / 53.13889° пн. ш. 29.24583° у. д. / 53.13889; 29.24583
Аўтар праекту	Карл Апэрман
Заснавальнік	Расейская імпэрыя
Першае згадваньне	1810
Дата заснаваньня	1807
Статус	Дзяржаўны сьпіс гісторыка-культурных каштоўнасьцяў Рэспублікі Беларусь
Бабруйская фартэцыя на мапе Беларусі Бабруйская фартэцыя
Бабруйская фартэцыя на Вікісховішчы

Баруйская фартэцыя або крэпасьць — помнік гісторыі і абарончай архітэктуры пачатку XIX стагодзьдзя ў Бабруйску, магутная фартыфікацыя, збудаваная ўладамі Расейскай імпэрыі на месцы Старога Места і старажытнага замка (зь іх руйнаваньнем, як і ў выпадку Берасьця). Знаходзіцца пры ўтоку ракі Бабруйкі ў Бярэзіну. Твор архітэктуры клясыцызму. Аб’ект Дзяржаўнага сьпісу гістарычна-культурных каштоўнасьцяў Беларусі.

У выніку другога падзелу Рэчы Паспалітай (1793 год) Бабруйск апынуўся пад уладай Расейскай імпэрыі. У 1807 годзе тут пачалося будаваньне бастыённай фартэцыі. На будоўлі працавала каля 50 батальёнаў салдатаў, а таксама людзі з навакольных вёсак. Да 1810 году насыпалі валы і зрабілі земляныя фартыфікацыі. У 1810—1812 гадох паводле праекту інжынэра Карла Опэрмана збудавалі 5 бастыёнаў, валы дадаткова ўмацавалі глыбокімі равамі. Тады ж часткова зруйнавалі комплекс езуіцкага калегіюму ў выніку яго рэканструкцыі пад парахавы склад, а таксама збудавалі кашары, шпіталь і склады.

У 1812 годзе фартэцыю ўзяла ў аблогу дывізія Яна Дамброўскага, аднак узяць ня здолела. На той час тут было амаль 300 гарматаў. Па вайне 1812 году пачаўся другі этап будаваньня, які характарызаваўся шырокім размахам: павялічылася тэрыторыя фартэцыі, зьявіліся 17 дадатковых бастыёнаў, вежы, форт «Фрыдрых Вільгельм». У 1830-я гады на вонкавым рове ўзьвялі капаніры дзеля флянгавага артылерыйнага і ружэйнага агню.

Па паўстаньні дзекабрыстаў у 1825 годзе з фартэцыі зрабілі турму, куды звозілі вырачаных «за вальнадумства і бунт супраць цара». Тут трымалі ў зьняволеньні 23 дзекабрыстаў, беларускага пісьменьніка Вінцэнта Дуніна-Марцінкевіча, а таксама за «крамольныя» вершы — слыннага селяніна-паэта Паўлюка Багрыма. У 1840-х гадох сюды выслалі сяброў падпольнага гуртку Петрашэўскага на чале з сваім кіраўніком. У 1905 годзе ў фартэцыі выбухнула паўстаньне дысцыплінарнага палку, якое жорстка здушылі расейскія карнікі.

У пачатку 1918 году фартэцыю заняў Першы Польскі корпус пад камандаю генэрала Юзэфа Доўбара-Мусьніцкага. У 1919—1920 гадох польскія ўлады стварылі на тэрыторыі фартэцыі лягер для ваеннапалонных. З такімі ж мэтамі выкарыстоўвалі фартэцыю немцы ў час Другой сусьветнай вайны.

Твор архітэктуры клясыцызму. Паводле пляну 1818 году, структуру комплексу вызначала сетка ўзаемна пэрпэндыкулярных вуліцаў, забудаваных мураванымі 2—3-павярховымі дамамі. Уваход на тэрыторыю фартэцыі ажыцьцяўляўся празь Вадзяную, Менскую і Слуцкую брамы. На скрыжаваньні галоўных вуліцаў, адна зь якіх вяла ад Менскай да Вадзяной брамы, другая — да Слуцкай брамы, знаходзіўся парадны Саборны пляц з домам камэнданта (1818 год), будынкамі шпіталя (1822 год) і штаба (1824 год), саборнай царквой Аляксандра Неўскага (1827 год). У заходняй частцы разьмяшчаліся кашары, ва ўсходняй — склады, артылерыйскі і інжынэрны паркі. У аздабленьні будынкаў выкарыстоўваліся рызаліты, руст, абрамленьні аконных праёмаў

Гістарычная графіка

• Старая графіка
•  
  XIX ст.
•  
  XIX ст.
•  
  1811 г.
•  
  1818 г.

•  
  1818 г.
•  
  1818 г.
•  
  1819 г.
•  
  1822 г.

•  
  1825 г.
•  
  1825 г.
•  
  1825 г.
•  
  1853 г.

•  
  1855 г.
•  
  1857 г.
•  
  1858 г.
•  
  1859 г.

•  
  1859 г.
•  
  1918 г.
•  
  1918 г.
•  
  1918 г.

Гістарычныя здымкі

• Старыя здымкі
•  
  1911 г.
•  
  1914 г.
•  
  да 1918 г.
•  
  да 1918 г.

•  
  да 1918 г.
•  
  1918 г.
•  
  1918 г.
•  
  1918 г.

•  
  1918 г.
•  
  1918 г.
•  
  1918 г.
•  
  1918 г.

•  
  1918 г.
•  
  1918 г.
•  
  1918 г.
•  
  3 траўня 1918 г.

•  
  3 траўня 1918 г.
•  
  3 траўня 1918 г.
•  
  3 траўня 1918 г.
•  
  М. Руліцкі, 3 траўня 1918 г.

•  
  красавіка — травень 1918 г.
•  
  травень 1918 г.
•  
  1918—1919 гг.
•  
  1919 г.

•  
  1919 г.
•  
  1919 г.
•  
  1919 г.
•  
  8 верасьня 1919 г.

•  
  1920 г.
•  
  1941 г.
•  
  1941—1944 гг.
•  
  1941—1944 гг.

Сучасныя здымкі

• Сучасны стан
•  
  Менская брама
•  
  Кашары
•  
  Набярэжны рэдут
•  
  Парахавы склад

•  
  Склеп
•  
  Стайня
•  
  Шпіталь
•  
  Штаб

• Архітэктура Беларусі: Энцыклапедычны даведнік. — Менск: Беларус. энцыкл., 1993. — 620 с.: іл. ISBN 5-85700-078-5.
• Скрыпка М. Цытадэль над Бярэзінай (з гісторыі Бабруйскай крэпасці) // Помнікі гісторыі і культуры Беларусі. № 4, 1987.

Аб’ект Дзяржаўнага сьпісу гісторыка-культурных каштоўнасьцяў Рэспублікі Беларусь, шыфр  512Г000059

• Бабруйская фартэцыя , Radzima.org