Аршанскі Раён

Плошча раёну складае 1667,73 км². Насельніцтва на 2019 год — 154 943 чалавек. Адміністрацыйны цэнтар — горад Ворша.

Аршанскі раён
Герб
Агульныя зьвесткі
Краіна	Беларусь
Статус	раён Беларусі
Уваходзіць у	Віцебская вобласьць
Адміністрацыйны цэнтар	Ворша
Найбуйнейшыя гарады	Арэхаўск, Барань, Копысь
Дата ўтварэньня	17 ліпеня 1924
Старшыня раённага выканаўчага камітэту	Ігар Ісачэнка
Насельніцтва (2019)	154 943
Шчыльнасьць	92,9 чал./км² (6-е месца)
Нацыянальны склад	беларусы — 92,01% расейцы — 5,99% астатнія — 2%
Плошча	1667,73 км²
Вышыня па-над узр. м.  · сярэдняя вышыня	171 м
Месцазнаходжаньне Аршанскага раёну
Мэдыя-зьвесткі
Часавы пас	UTC +3
Тэлефонны код	+375-21-61
Паштовыя індэксы	211 0хх
Код аўтам. нумароў	2
Афіцыйны сайт
Дадатковыя мультымэдыйныя матэрыялы

Мяжуе з Талачынскім, Лёзьненскім, Сеньненскім, Дубровенскім раёнамі Віцебскай вобласьці і Шклоўскім, Горацкім раёнамі Магілёўскай вобласьці. Працягласьць з поўначы на поўдзень 53 кілямэтры, з захаду на ўсход — 44 кілямэтры.

Рэльеф

Паверхня пераважна пагорыстая і плятопадобная, паўднёвая частка на Аршанска-Магілёўскай раўніне, у цэнтры — Аршанскае ўзвышша, на поўначы — частка Лучоскай нізіны. Пераважаюць вышыні 180—220 м над узроўнем мора, найвышэйшая адзнака 237,5 м (на паўночны захад ад вёскі Стайкі).

Карысныя выкапні

Карысныя выкапні — даляміты, пяскова-жвіровы матэрыял, будаўнічыя пяскі, легкаплаўкія гліны. Здабыча торфу.

Клімат

Клімат умерана кантынэнтальны. Сярэдняя тэмпэратура студзеня паводле 1996 году — 7,8 °C. Сярэдняя тэмпэратура студзеня −7,9 °C, ліпеня 17,7 °C. Ападкаў 627 мм за год. Сярэдняя колькасьць ападкаў — 656 мм/год. Працягласьць вэгетацыйнага пэрыяду складае 184 дні.

Гідраграфія

Найвялікшая рака — Дняпро з прытокамі Адроў, Аршыца (справа), Крапівенка і Лешча (зьлева). Найбуйнейшыя азёры на тэрыторыі раёну: Вялікае Арэхаўскае, Дзевінскае, Кузьміно, Карэсіна, Перавалачнае. Гушчыня натуральнай рачной сеткі 0,43 км/км².

Глебы

Глебы сельскагаспадарчых угодзьдзяў: дзярнова-падзолістыя і дзярнова-карбанатныя забалочаныя (3%), тарфяна-балотныя (3%), поймавыя (2,5%), паводле мех. складу — сугліністыя (84,9%), супясчаныя (11,4%), тарфяныя (3%), пясчаныя (0,7%). Пад сельскагаспадарчымі ўгодзьдзямі 107 тыс. га., зь іх 11,7 тыс. га асушаных.

Расьліннасьць

23% тэрыторыі раёну займаюць лясы. Гэта хваёвыя, яловыя, радзей сустракаюцца бярозавыя, асінавыя, альховыя лясы.

Плошча балотаў складае 3224 гектараў.

Жывёльны сьвет

З паляўніча-прамысловых жывёлаў водзяцца лось, дзік, эўрапейская казуля, высакародны алень. Таксама ёсьць рысь эўрапейская, буры мядзьведзь, барсук — жывёлы з Чырвонай кнігі Рэспублікі Беларусі, якія находзяцца пад аховай дзяржавы.

Помнікі прыроды

 

• Вялікі камень кудаеўскі ў ваколіцах вёскі Кудаева.

• XX стагодзьдзе: 1995 год — 44 800 чалавек, сярэдняя шчыльнасьць — 26,4 чал/км², гарадзкога 12%
• XXI стагодзьдзе: 1 студзеня 2007 году — 32 200 чалавек; 2008 год — 31 700 чалавек; 2009 год — 30 700 чалавек, у тым ліку ў мястэчку Арэхаўск — 3100 чалавек а ў мястэчку Копысь — 825 чалавек; 2009 год — 31 009 чалавек (перапіс), у тым ліку 3665 чалавек гарадзкога насельніцтва; 2016 год — 158 290 чалавек (у тым ліку горад Ворша — 116 552 чалавекі); 2017 год — 157 526 чалавек; 2018 год — 156 411 чал.; 2019 год — 154 943 чал.

Адукацыя

У 1996 годзе ў раёне былі 26 сярэднеагульнаадукацыйных, 7 базавых, 11 пачатковых школ, 2 музычныя школы, дзіцяча-юнацкая спарт. школа. У раёне — 33 школы, у тым ліку пачатковых — 6, базавых — 7, сярэдніх — 20, школа-інтэрнат (агульная колькасьць вучняў — 3726). Дзіцячых школ-садкоў — 19, вечаровая школа, дзіцячая юнацкая сярэдняя школа алімпійскага рэзэрву, Высокаўская прафэсійна-тэхнічная вучэльня, дзяржаўны Смалянскі аграрны каледж (былы саўгас-тэхнікум).

Ахова здароўя

У 1996 годзе ў раёне было 6 бальніц, 28 фэльчарскіх пунктаў. Сыстэма аховы здароўя ўлучае ў сябе 6 лякарань, 6 мэдычных амбулаторыяў, 24 фэльчарскія пункты.

Культура

У 1996 годзе ў раёне былі 4 клюбныя, 58 бібліятэчных устаноў. Сёньня на тэрыторыі раёну ёсьць цэнтральная раённая бібліятэка, Будынак рамёстваў, раённы вучэбна-мэтадычны цэнтар, 17 сельскіх дамоў культуры, 20 сельскіх клюбаў, 41 бібліятэка, 2 музычныя школы, 2 дзіцячыя школы мастацтваў, 5 самадзейных калектываў са званьнем «Народны». Выдаецца «Аршанская газэта».

У Ляўках знаходзіцца другая філія музэю Янкі Купалы, якая з 1962 па 1977 год існавала на грамадзкіх асновах. У 1978 годзе ўрад Беларусі прыняў рашэньне аб стварэньні Купалаўскага мэмарыяльнага запаведніку «Ляўкі» плошчай 19 гектараў.

Гісторыка-архітэктурныя каштоўнасьці

 

• Бастыённы замак у вёсцы Вялікая Міцькаўшчына— помнік бастыённай фартыфикацыі XIV—XVIII ст.
• Царква Сьвятой Тройцы ў мястэчку Арэхаўск (пачатак XIX стагодзьдзя)
• Сядзіба ў мястэчку Арэхаўск (канец XIX стагодзьдзя)
• Сядзібна-паркавы ансамбль у вёсцы Берасьценава (XIX стагодзьдзя)
• Сядзібна-паркавы комплекс Макшыцкіх у мястэчку Высокае (канец XIX стагодзьдзя)
• Царква Сьвятога Прарока Ільлі ў мястэчку Высокае (сярэдзіна XIX стагодзьдзя — пачатак XX стагодзьдзя)
• Паштовая станцыя ў вёсцы Грышаны (канец XIX стагодзьдзя)
• Царква Сьвятога Аляксандра Неўскага ў вёсцы Крапіўна (другая палова XIX ст.)
• Каталіцкая могілкавая капліца ў вёсцы Ламачына
• Сьвята-Пакроўская царква ў вёсцы Машкова (канец XIX стагодзьдзя)
• Царква Ўваскрэшаньня Хрыстова ў мястэчку Межава (ХІХ стагодзьдзе)
• Сядзібна-паркавы комплекс Лубенскіх ў мястэчку Межава (ХІХ стагодзьдзе)
• Царква Сьвятога Аляксея ў мястэчку Смаляны (1864)
• Былая ўніяцкая царква Сьвятога Спаса ў Смалянах (1710)
• Касьцёл Найсьвяцейшай Панны Марыі і кляштар дамініканаў у Смалянах (1680)
• Руіны замка ў Смалянах (XVII стагодзьдзе)
• Сядзібна-паркавы комплекс у Смалянах (XVIII стагодзьдзе)
• Царква Сьвятых Канстанціна і Алены ў вёсцы Солаўе (канец XIX стагодзьдзя)
• Сядзібна-паркавы комплекс Любамірскіх у вёсцы Юрцава (ХІХ стагодзьдзе)

Страчаная спадчына

• Уніяцкая царква Сьвятога Яна Хрысьціцеля ў вёсцы Вялікае Бабіна.
• Уніяцкая Сьвята-Ільлінская царква ў сяле Высокае.
• Сядзібна-паркавы комплекс Васілеўскіх у вёсцы Гародня (1780).
• Уніяцкая царква Сьвятой Тройцы ў вёсцы Гразіна.
• Рагвалодаў камень у вёсцы Дзятлава (1171).
• Царква Нараджэньня Божай Маці ў вёсцы Крапіўна.
• Уніяцкая Сьвята-Ільлінская царква ў вёсцы Машкова.
• Уніяцкая царква Покрыва Багародзіцы ў вёсцы Межава.
• Касьцёл у вёсцы Пагост (XVIII—XX стагодзьдзі).
• Уніяцкая царква Сьвятых Апосталаў Пятра і Паўла ў вёсцы Рагазіна.
• Уніяцкая Царква Прачыстай Багародзіцы (1767 год) у вёсцы Рэпухава .
• Царква Сьвятой Тройцы ў вёсцы Солаўе (XVIII стагодзьдзе).
• Уніяцкая царква Царква Прачыстай Багародзіцы ў вёсцы Юрцава (1767).
• Царква Сьвятога Спаса (XVII — XVIII ст.) ў вёсцы Якаўлевічы.

Рэлігія

У раёне існуе 15 рэлігійных суполак, зь іх: 11 — праваслаўных (Арэхаўск, Баўбасаў, Барань, Копысь, Крапіўна, Межава, Смаляны, ), 1 — каталіцкая ( Барань), 3 — хрысьціянаў веры эвангельскай (Баўбасаў, Барань, Межава).

Малочна-мясная жывёлагадоўля, сьвінагадоўля, птушкагадоўля, пасевы збожжавых, кармавых культураў, бульбы. Разьвіта льнаводзтва. Прадпрыемствы лёгкага машынабудаваньня, станкабудаваньня, паліўнай, лёгкай (тэкст., швейная), харчовай прамысловасьці, па вытворчасьці будаўнічых матэрыялаў (кафля, цэгла, жалезабетонныя вырабы). Беларуская ДРЭС. На 1 студзеня 1995 году ў Аршанскім раёне было 23 калгасы і 10 саўгасаў.

Гандаль

Гандлёвае абслугоўваньне ажыцьцяўляюць 43 прадпрыемствы, спажывецкае таварыства прадстаўленае 124 прадпрыемствамі і 41 прадпрыемствам грамадзкага харчаваньня.

Транспарт

 

Буйны транспартны вузел краіны. Праз раён пралягаюць аўтамагістралі Берасьце — Масква (М1, E30) і Магілёў — Віцебск (М8, E95) . Праз раён з Воршы бягуць чыгункі ў Менск, Магілёў, Крычаў, Віцебск, Лепель, Маскву. Магістральны газапровад Таржок-Менск-Івацэвічы, газапровад на Наваполацак (адгалінаваньне ад нафтапровада «Дружба»).

Першыя зьвесткі пра населеныя пункты, якія цяпер належаць Аршанскаму раёну, зьявіліся ў сярэдзіне 16 стагодзьдзя. Тады быў створаны Аршанскі павет Віцебскага ваяводзтва. У 17 стагодзьдзі на тэрыторыі раёну пабудаваны Куцеінскі Богаяўленскі манастыр. Істотны штуршок у разьвіцьці раёну адбыўся пасьля будаўніцтва чыгункі Масква-Варшава ў сярэдзіне 19 стагодзьдзя. 17 ліпеня 1924 году быў утвораны Аршанскі раён у складзе Аршанскай акругі, у 1930 годзе — уключаны ў склад Віцебскай вобласьці.

8 красавіка 2004 году былі скасаваныя Запольскі, Першамайскі і Стайкаўскі сельсаветы; Дубраўскі сельсавет перайменаваны ў Зубрэвіцкі з адміністрацыйным цэнтрам у вёсцы Зубрэвічы; скасаваны Арэхаўскі пасялковы савет і створаны Арэхаўскі сельсавет, адміністрацыйным цэнтрам якога стаў гарадзкі пасёлак Арэхаўск. Гістарычныя сельсаветы: Бразьдзечынскі, Веравойшанскі, Дубраўскі, Кудаеўскі, Ліпкаўскі, Малотынскі, Першамайскі, Стайкаўскі.

• Арсень Старац (? — 1681) — разьбяр па дрэве, майстар беларускай рэзі, манах Куцеінскага Багаяўленскага манастыра пад Воршай.
• Восіп Андрэеў (XVIII стагодзьдзе) — цесьляр (разьбяр па дрэве).
• Фёдар Урончанка (1779, Копысь — 06.04.1852, Санкт-Пецярбург) — міністар фінансаў Расеі пры Мікалаі I.
• Міхаіл Урончанка (1802, Копысь — 14.10.1855, Харкаў) — генэрал-маёр, вучоны і пісьменьнік, перакладчык, географ і геадэзіст.
• Дзьмітры Сямёнаў (03.01.1835, Асінаўка — 08.03.1902) — пэдагог, аўтар прац па пэдагогіцы і геаграфіі, пісьменьнік.
• Васіль Шчарбакоў (27.02.1898, Дубраўка — 27.05.1939, Менск) — беларускі гісторык. Акадэмік АН БССР (1931), доктар гістарычных навук.
• Мікола Ярмоленка (17.01.1900, Клюкаўка — 10.05.1972, Менск) — беларускі хімік, акадэмік НАН Беларусі.
• Соф’я Друкер (07.01.1907, Копысь — 1984, Менск) — беларуская сьпявачка, народная артыстка Беларусі.
• Уладзімер Мяжэвіч (23.05.1907, Якаўлевічы — 01.07.1982, Менск) — беларускі пісьменьнік.
• Мікола Садковіч (08.01.1907, Вусьце — 16.08.1968, Менск) — беларускі і расейскі рэжысэр, кінадраматург.
• Алесь Стаховіч (20.06.1907, Кашына — 07.02.1956, Менск) — беларускі пісьменьнік.
• Мікалай Альхоўскі (27.09.1909, Межава — 26.08.1978, Масква) — удзельнік Другой сусьветнай вайны, Герой Савецкага Саюзу (1944).
• Аляксей Кароль (1945, Копысь— 2015) — беларускі грамадзкі дзеяч, журналіст, рэдактар беларускамоўнай газэты «Новы час».
• Уладзімер Корбан (12.08.1910, Барань — 30.11.1971, Менск) — беларускі сатырык.
• Мікалай Федарэнка (23.01.1922, Рагозіна — 1.09.2000) — беларускі мастак.
• Мікалай Крукоўскі (26.11.1923, Машкова — 30.09.2013, Менск) — беларускі філёзаф, культуроляг.
• Леанід Калодзежны (28.02.1935, Солаўе — 26.12.2003, Ворша) — беларускі пісьменьнік, мастак-афарміцель.
• Янка Сіпакоў (15.01.1936, Зубрэвічы — 10.03.2011, Менск) — беларускі паэт, пісьменьнік.
• Уладзімер Платонаў (01.12.1939, Стайкі) — беларускі матэматык, доктар фізыка-матэматычных навук (1967), прафэсар (1968), акадэмік Акадэміі навук Беларусі (1972), акадэмік АН СССР (1987), акадэмік Расейскай АН (1991), чалец Хенаньскай Акадэміі навук (1990) і Індыйскай нацыянальнай акадэміі навук (1993), 9-ы прэзыдэнт Нацыянальнай акадэміі навук Беларусі (1987—1992).
• Пётар Шарыпа (11.04.1942, Арашкі — 3.11.2013, Менск) — беларускі мастак, настаўнік.
• Марыя Філіповіч (01.01.1947, Сьмётанка — 17.02.2003, Менск) — беларуская пісьменьніца, журналістка.
• Уладзімер Барысенка (05.01.1949, Якаўлевічы) — беларускі журналіст, празаік, паэт.
• Яўген Анішчанка (25.10.1955, Бранцава) — беларускі гісторык.
• Сяржук Доўгушаў (17.04.1983, Новае Тарчылава) — беларускі сьпявак, музыка-мультыінструмэнталіст, этнограф.

У раёне налічваецца 263 населеныя пункты; 14 сельсаветаў: Андрэеўшчынскі, Арэхаўскі, Бабініцкі, Барздоўскі, Вусьценскі, Высокаўскі, Забалацкі, Задроўеўскі, Зубаўскі, Зубрэвіцкі, Крапівенскі, Межаўскі, Пішчалаўскі, Смалянскі.

• Аршанскі раён. // Гарады і вёскі Беларусі: энцыклапедыя. Т. 10. Віцебская вобласць. Кн. 1 / рэдкал.: У.У. Андрыевіч (гал. рэд.) [і інш.]. — Менск: БелЭн, 2018. — 696 с.: іл. ISBN 978-985-11-1062-5. — С. 51—202.
• Аршанскі раён: II (№ 126 — № 342) / Рэдкал.: С. В. Марцэлеў (гал. рэд.) і інш. // Збор помнікаў гісторыі і культуры Беларусі : энцыкляпэдыя. — Менск: Беларуская энцыклапедыя, 1985. — Т. Віцебская вобласьць. — С. 87 — 117.
• Бурак Ф. Ф, Рудава Г. П., Костка А. А., Янюк М. Ф. «Аршанскі раён». Энцыклапедыя прыроды Беларусі: у 5 т. Т. 1: Ааліты ― Гасцінец / Рэдкал.: І. П. Шамякін (галоўны рэдактар) і інш. — Мн.: БелСЭ, 1983. — 574 с.: іл. С. 129 — 130.
• Кучынскі, П. Глебава-геалагічны нарыс паўночнай Аршаншчыны. / Васількоў І. Г. // Праца навуковага таварыства па вывучэнню Беларусі пры Беларускай Дзяржаўнай Акадэміі сельскай гаспадаркі ў Горках : зборнік артыкулаў. — Горкі: Друкарня Акадэміі, 1926. — Т. 1. — С. 147—165.
• Ляўко В. М., Шынкевіч А. М.. «Аршанскі раён» / М. В. Біч і інш. // Энцыкляпэдыя гісторыі Беларусі. У 6 т. Т. 1: А — Беліца.. — Мн.: БелЭн., 1996. — Т. 1. — С. 192 — 194. — ISBN 5-85700-073-4.
• Памяць Беларусі 1941 — 1945. Рэспубліканская кніга. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш.. — Менск: Беларусая энцыклапедыя, 2005. — С. 152 — 155. — 592 с. — 15 000 ас. — ISBN 985-11-0322-5.
• Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Оршы і Аршанскага р-на. У 2 кн. Кн. 1-я. — Мн.: БелЭн, 1999. — 384 с.: іл. ISBN 985-11-0156-7.
• Памяць: Гіст.-дакум. хроніка Оршы і Аршанскага р-на. У 2 кн. Кн. 2-я. — Мн.: БелЭн, 2000. — 528 с. ISBN 985-11-0170-2.
• Сідор С. І. Аршанскі раён. / Рэдкал.: Г. П. Пашкоў і інш. // Беларуская энцыклапедыя: у 18 т. : энцыкляпэдыя. — Мн.: Беларуская энцыклапедыя, 1996. — Т. 1: А — Аршын. — С. 542 — 543. — ISBN 985-11-0035-8.
• Туристская энциклопедия Беларуси / редкол. Г. П. Пашков [и др.]; под общ. ред. И. И. Пирожника. — Мн., 2007. — 648 с. ISBN 978-985-11-0384-9.

  Аршанскі раён — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў

• Аршанскі раён  (рас.), Глёбус Беларусі
• Аршанскі раён , Radzima.org
• Афіцыйная старонка Аршанскага раённага выканаўчага камітэту (рас.) (анг.)
• Мапа ды кароткія зьвесткі (рас.)
• Праект «Прыдзьвіньне» — Аршанскі раён — Гісторыя, прырода, вядомыя ўраджэнцы краю(недаступная спасылка)