Антанас Сьмятона

Пачатковую школу скончыў у Тавянах(lt), браў прыватныя ўрокі ў Вількаміры і Лібаве, у 1893 скончыў прагімназію ў Паланзе, паступіў у гімназію ў Мітаве, уваходзіў у таемную вучнёўскую патрыятычную арганізацыю. Скончыў гімназію ў Санкт-Пецярбургу (1897) і паступіў у Пецярбурскі ўнівэрсытэт на юрыдычны факультэт, двойчы быў выключаны, але скончыў у 1902 року. Працаваў у Вільні ў Зямельным банку.

Быў рэдактарам заснаванай разам з Тумасам-Вайжгантасам газэты «Viltis» (бел. «Viltis»; 1907—1913), часопісу «Vairas» (па-беларуску: «Стырно»; 1914—1915), супрацоўнічаў у газэце «Vilniaus žinios» (па-беларуску: «Віленскія весткі»), пэўны час быў фактычным рэдактарам штотыднёвіку «Lietuvos ūkininkas» (па-беларуску: «Летувіскі гаспадар»).

У часе Першай сусьветнай вайны — першы віцэ-старшыня, пасьля старшыня Цэнтральнага камітэта летувіскага таварыства дапамогі пацярпелым ад вайны.

У 1923—1927 выкладаў у Летувіскім унівэрсытэце (Коўна) этыку, старажытную філязофію, стылістыку летувіскае мовы. З 1926 дацэнт. У 1932 року ўганараваны званьнем ганаровага доктара філязофіі.

У 1902—1907 сябра Летувіскай дэмакратычнай партыі (лет. Lietuvių demokratų partija). Удзельнічаў у сходзе летувісаў у Вільні 4—5 сьнежня 1905, дзе было вылучанае патрабаваньне аўтаноміі Летувы. На Летувіскай канфэрэнцыі 18—22 верасьня 1917 у Вільні быў абраны ў Раду Летувы (лет. Lietuvos Taryba, пазьней Дзяржаўная рада) і стаў ягоным старшынём (1917—1919). 16 лютага 1918 Рада абвясьціла незалежнасьць Летувы.

4 красавіка 1919 — 19 красавіка 1920 быў першым прэзыдэнтам Летувы.

У 1920—1924 роках старшыня Партыі нацыянальнага прагрэсу (лет. Tautos Pažangos Partija). Заснаваў і рэдагаваў шэраг пэрыядычных выданьняў у 1921—1924 роках. Да 1924 браў удзел у дзейнасьці патрыятычнай ваенізаванай арганізацыі «шаўлісаў» Зьвяз стральцоў Летувы (лет. Lietuvos šaulių sąjunga). У 1924 року адзін з арганізатараў нацыяналістычнай партыі таўтынінкаў («Зьвяз летувіскіх нацыяналістаў») і ейны старшыня (1925—1926).

 

 

Асноўны артыкул: Ваенны пераварот у Летуве (1926)

Адзін з кіраўнікоў і арганізатараў ваеннага перавароту 17 сьнежня 1926, які ўсталяваў уладу левацэнтрысцкай кааліцыі. У дзень перавароту абраны прэзыдэнтам Летувы; быў пераабраны ў 1931 і 1938 роках, ачоліўшы ўсталяваны аўтарытарны рэжым.

Пасьля пастановы 14 чэрвеня 1940 савецкага ўльтыматуму Летуве перадаў паўнамоцтвы прэзыдэнта Антанасу Меркісу і ўцёк зь сям’ёй у Нямеччыну, пасьля адтуль пераехаў у Швайцарыю. Апошнія месяцы правёў у ЗША. Загінуў падчас пажару ў Кліўлэндзе, штат Агаё.

• A. Smetona. Rinktiniai raštai. — Kaunas: Menta, 1990.
• A. Banevičius. 111 Lietuvos valstybės 1918—1940 m. politikos veikėjų: Encikloped. žinynas. — Vilnius: Knygų prekybos valst. firma «Knyga», 1991.
• A. Eidintas. Antanas Smetona: polit. biografijos bruožai. — Vilnius: Mintis, 1990.
• Liudas Truska, Algimantas Lileikis, Gediminas Ilgunas, Rimgaudas Gelezevicius. Lietuvos prezidentai. — Vilnius: 1995.
• L. Truska. Antanas Smetona ir jo laikai. — Vilnius: Valstybinis leidybos centras, 1996.

  Антанас Сьмятона — сховішча мультымэдыйных матэрыялаў

• Antanas Smetona (лет.)
• Antanas Smetona Архіўная копія (анг.)