Рагвалодавічы: рускі княскі род

Паходзяць ад Рагвалода, які загінуў разам з сынамі пры захопе Полацку Ўладзімерам Сьвятаславічам. Нашчадкі Рагвалода ад яго дачкі Рагнеды называюцца ў летапісах «Рагваложымі ўнукамі». У замежнай гістарыяграфіі існуе меркаваньне пра тое, што на Русі было дзьве скандынаўскія дынастыі — Рурыкавічы і Рагвалодавічы. Навуковец з Даніі Адольф Стэндэр-Пэтэрсэн лічыў, што на Русі ўтварылася дзьве скандынаўска-славянскія дзяржавы — Наўгародзка-Кіеўская і Полацкая. Аўтар падмацоўвае гэта сьведчаньнем з Аповесьці мінулых часоў пра княжаньне ў Полацку Рагвалода, пра скандынаўскае паходжаньне яго імя. Амэрыканскі гісторык Амельян Прыцак лічыў, што полацкая дынастыя была адзінай з старажытных скандынаўскіх дынастыяў, якая змагла захавацца ў змаганьні з Рурыкавічамі.

Асноўны артыкул: Рагвалод (імя)

Рагнвальд або Рагвальд (Ragnvald, Ragvald) — імя германскага паходжаньня. Іменная аснова -раг- (-рэг-) / раган- (імёны ліцьвінаў Рагла, Рагін, Рагайла; германскія імёны Ragilo, Ragenus, Ragel) паходзіць ад гоцкага raginon 'гаспадарыць, судзіць, выракоўваць', ragin 'вырак', а аснова -валд- (-алд, -олт) (імёны ліцьвінаў Геральт, Левалт, Рамвольт; германскія імёны Gerwald, Lewolt, Romuald) — ад гоцкага і германскага waldan 'валодаць, гаспадарыць' або wulþus 'слава, мажнасьць'. Такім парадкам, імя Рагвалод азначае «вырак улады».

Яшчэ літоўскі (беларускі) пераклад пачатку XVII стагодзьдзя «Хронікі» Мацея Стрыйкоўскага сьведчыў: «…бо Феафіл Полацак узяў <…> па Васілю Рагвалодзе [сыне Рагвалода-Барыса], каторы тэж быў ліцьвін, і па Глебе, сыне яго, і застаў князем полацкім».

Традыцыйна пачынальнікам лічыцца Ізяслаў, сын Уладзімера Сьвятаславіча і Рагнеды Рагвалодаўны, дачкі полацкага князя Рагвалода. Але існуе меркаваньне, што полацкія князі не былі Рурыкавічамі, а паходзілі ад аднаго з полацкіх баяраў часоў Рагвалода. У генэалёгіі полацкіх князёў існуе шмат белых плямаў. Па 1127 годзе сьведчаньні пра прадстаўнікоў роду ўрыўкавыя, а ў XIII стагодзьдзі і наогул зьнікаюць.

Князі гэтае галіны былі адасобленыя ад астатніх Рурыкавічаў, валодаючы ўдзелам адно ў землях крывічоў з цэнтрам у Полацку і час ад часу варагаючы зь іншымі князьмі Русі. Сярод іх ужываліся княскія імёны, не прынятыя сярод іншых Рурыкавічаў — Рагвалод, Брачыслаў, Усяслаў, Прадслава ды іншыя. У XIII—ХIV актыўна ўступалі ў шлюбы з Гедзімінавічамі.

У XII ст. род падзяліўся на 6 лініяў, што паходзілі ад сыноў князя Ўсяслава Брачыславіча:

• нашчадкі Глеба Ўсяславіча (князі Полацка-Менскія);
• нашчадкі Барыса Ўсяславіча (князі Полацка-Друцкія);
• нашчадкі Сьвятаслава Ўсяславіча (князі Полацка-Віцебскія);
• нашчадкі Расьціслава Ўсяславіча;
• нашчадкі Давыда Ўсяславіча (князі Заслаўскія).

Таксама ад полацкіх князёў хутчэй за ўсё паходзілі князі Сьвіслацкія, але невядома, да якое галіны яны належылі. Незразумелае таксама паходжаньне князя Барыса Давыдавіча Полацкага, узгаданага Тацішчавым пад 1217 годам.

Вольф ад Полацкіх князёў выводзіць колькі княскіх родаў:

• князі Лукомскія (паводле іншай вэрсіі Ґедзімінавічы);
• князі Машкоўскія;
• князі Буйніцкія (паподле іншай вэрсіі Ґедзімінавічы);
• князі Сенскія;
• князі Друцкія.
• князі Адынцевічы
• княскі род Гедзімінавічаў

На думку некаторых дасьледчыкаў, да дынастыі належаў таксама сьвяты Сімяон (1220—1289), япіскап полацкі й цьвярскі.

1. Ізяслаў І (каля 978—1001, князь заслаўскі каля 987—1001, полацкі каля 989—1001
   1. Усяслаў І (990-я-1003), князь полацкі 1001—1003
   2. Брачыслаў (каля 997—1044), князь полацкі 1003—1044, віцебскі й усьвяцкі 1021—1044. На думку Ермаловіча ягонай жонкай была дачка правадыра водзі.
      1. Усяслаў ІІ Чарадзей (паміж снежнем 1028 і 7 студзеня 1029-14 красавіка 1101), князь полацкі 1044—1068, 1070, 1071—1101, вялікі князь кіеўскі 15 верасьня 1068 — красавік 1069
         1. Рагвалод ІІ Барыс (да 1057 — пач. 1128), князь полацкі 1101 — пач. 1128, пачынальнік Друцкае галіны
         2. Глеб Усяславіч (?- 13 верасьня 1119), князь менскі 1101—1119, пачынальнік менскае галіны; жонка: ад 1090 Настасься Яраполкаўна 1074-8 студзеня 1159, д. Яраполка Ізяславіча, князя ўладзімера-валынскага
         3. Раман Усяславіч (?-1114/1116), князь друцкі (?) 1101-?; ж: N, пасьля сьмерці пастрыглася ў манахіні ў Віцебску.
         4. Давыд Усяславіч (1047/1057-пасьля 1129), князь полацкі пач. 1128.
         5. Расьціслаў Усяславіч (1070-пасьля 1129), князь віленскі (?) 1101—1129; паводле аднае з вэрсіяў быў продкам князёў ВКЛ
         6. Сьвятаслаў Усяславіч (?-пасьля 1129), віцебскі князь 1101—1129, пачынальнік віцебскае лініі; жонка: Сафія Ўладзімераўна, д. Ўладзімера Манамаха
         7. Зоя (Сафія, Дабрадзея) Усяслаўна, м. — Аляксей Комнін (1104-каля 1138)

Князі Полацка-Друцкія (нашчадкі Барыса-Рагвалода Ўсяславіча)

Рагвалод ІІ Барыс (да 1057-пач. 1128), князь полацкі 1101-пач. 1128

1. Рагвалод ІІІ Васіль (?-пасьля 1171), князь полацкі 1128—1129 1144-1151, 1159—1162, князь друцкі 1158—1159, 1162-пасьля 1171; жонка: ад 1143 Марыя Ізяслаўна, д. Ізяслава ІІ Мсьціславіча
   1. Глеб Рагвалодавіч (?-каля 1186), князь друцкі пасьля 1171-каля 1186.
   2. Барыс Рагвалодавіч
   3. Усяслаў Рагвалодавіч (?-пасьля 1186), князь друцкі ад каля 1186
   4. Эўфрасіньня Рагвалодаўна (каля 1170-8 траўня 1243), сьвятая, інакіня Еўпраксія; муж: Яраслаў Уладзімеравіч Тарапецкі (?-каля 1245), князь Ізбарскі й Наваторжскі
   5. Марыя, м. — Сьвятаслаў Усеваладавіч Чарнігаўсчкі
2. Іван Рагвалодавіч (?-пасьля 1139)
3. Зьвеніслава Барысаўна (каля 1110—1202), інакіня Еўпраксія

Князі Полацка-Менскія (нашчадкі Глеба Ўсяславіча)

Глеб Усяславіч (?- 13 верасьня 1119), князь менскі 1101—1119, жонка: ад 1090 Настасься Яраполкаўна 1074-8 студзеня 1159, д. Яраполка Ізяславіча, князя ўладзімера-валынскага

1. Расьціслаў Глебавіч (?- пасьля 1161), князь менскі 1146—1151, 1159-пасьля 1161, князь полацкі 1151—1159; ж: Сафія Яраславаўна (каля 1111—1158), д. Яраслава Сьвятаполкавіча, князя ўладзімера-валынскага
   1. Сьвятаслаў Расьціславіч (?-1196)
      1. Расьціслаў Сьвятаславіч (?-1196)
   2. Глеб Расьціславіч (?-пасьля 1163), князь друцкі 1151—1158
2. Валадар Глебавіч (да 1120?-пасьля 1167), князь менскі 1151—1159, 1161-пасьля 1167, князь полацкі 1167. Жонка — ад каля 1136 Рыкса Баляславаўна (1116—1155), д. польскага караля Баляслава ІІІ Крывавуснага
   1. Уладзімерка Валадаравіч (?-пасьля 1182), князь менскі пасьля 1167—1186, князь полацкі 1186—1216.
   2. Васілька Валадаравіч (?-пасьля 1186), князь лагойскі ?-пасьля 1186
   3. Сафія Валадараўна (1136—1183); 1 муж: ад 1154 Вальдэмар I Кнутсан (4 студзеня 1131-12 траўня 1182), кароль Даніі; 2 муж: ад 1184 Людвіг III Кароткі (каля 1152-16 кастрычніка 1190), ландграф Цюрынгіі
   4. NN, м. — Альгімонт
3. Усевалад Глебавіч (?-1159/1162), князь заслаўскі 1151—1159, князь Стрэжаўскі 1159-да 1162
4. Ізяслаў Глебавіч (?-14 траўня 1134)

Князі Заслаўскія (нашчадкі Давыда Ўсяславіча)

Давыд Усяславіч (1047/1057-пасьля 1129), князь полацкі пач. 1128.

1. Брачыслаў Давыдавіч (?-пасьля 1129), князь заслаўскі і лагойскі 1116/1127-1129; жонка: ад 1125 Ксенія Мсьціславаўна, д. Мсьціслава І
2. Валодша
   1. Андрэй Валодшыч (?-пасьля 1180), князь лагойскі
3. Мікула
   1. Ізяслаў Мікуліч (?-пасьля 1180), князь барысаўскі
   2. Усяслаў Мікуліч (?-пасьля 1180), князь лагойскі

Князі Віленскія (нашчадкі Расьціслава Ўсяславіча)

Расьціслаў Усяславіч (1070-пасьля 1129), князь віленскі (?) 1101—1129; паводле аднае з вэрсіяў быў продкам князёў ВКЛ

1. Вячаслаў Расьціславіч; жонка: N Вячаславаўна, д. Вячаслава Уладзімеравіча, вялікага князя кіеўскага
   1. Раман Вячаславіч (?-пасьля 1165), віцебскі князь да 1165, васілеўскі ад 1165
2. Маўкольд, (?) паводле аднае з вэрсіяў быў бацькам Міндоўга.
3. Давіл, (?) паводле аднае з вэрсіяў быў бацькам вялікага князя літоўскага Віда й полацкага князя Гердзеня

Князі Полацка-Віцебскія (нашчадкі Сьвятаслава Ўсяславіча)

Сьвятаслаў Усяславіч (?-пасьля 1129), віцебскі князь 1101—1129, пачынальнік віцебскае лініі; жонка: Сафія Ўладзімераўна, д. Уладзімера Манамаха

1. Прадслава (каля 1112-23 траўня 1173), манахіня, сьвятая
2. Гардзіслава Сьвятаслаўна (каля 1115-пасьля 1173), інакіня Еўдакія.
3. Васілька Сьвятаславіч, князь полацкі 1132—1144, віцебскі (?) 1130—1132
   1. Усяслаў Васількавіч (?-каля 1186), віцебскі князь 1132—1162, да 1175—1178, пасьля 1180-каля 1186, князь полацкі 1162—1167, 1167-да 1175, 1178-пасьля 1180; жонка: N Раманаўна, д. Рамана I Расьціславіча, князя Смаленскага
      1. N Усяслаўна; муж: ад 3 лютага 1174 Яраполк Расьціславіч (?-пасьля 1196), князь уладзімерскі
   2. Вольга Васількаўна, інакіня Еўдакія
   3. Брачыслаў Васількавіч (?-каля 1186), князь заслаўскі 1158—1159, віцебскі 1168-да 1175, 1178-пасьля 1181
      1. Васілька Брачыславіч (?-каля 1221), віцебскі князь каля 1186-каля 1221; жонка: N Давыдаўна, д. Давыда Расьціславіча, смаленскага князя
         1. Брачыслаў II Полацкі (?-пасьля 1241, князь віцебскі каля 1221-каля 1232, князь полацкі 1232-пасьля 1241
            1. N Брачыславіч
            2. Аляксандра (Параскева) Брачыславаўна; муж: ад 1239 Аляксандар Неўскі, вялікі князь уладзімерскі (13 траўня 1221-14 лістапада 1263)
            3. N Брачыславаўна; муж: Таўцівіл (?-1263), князь полацкі 1243—1250, 1251—1252, 1252—1256, 1261—1263
            4. Канстанцін Бязрукі (?-пасьля 1270)
               1. Міхал Канстанцінавіч
               2. N Канстанцінавіч
            5. Ізяслаў Брачыславіч (?-каля 1264), віцебскі князь 1264
               1. Ізяслаў Ізяславіч (?-1265)
            6. Васілька Брачыславіч (?-1297), віцебскі князь пасьля 1264—1297
               1. Яраслаў Васільевіч (?-1320), віцебскі князь 1297—1320
                  1. Марыя Яраславаўна (?-1346); муж: ад 1318 Альгерд, князь ВКЛ (каля 1296-травень 1377)
         2. Любава Васількаўна; муж: ад 1209 Усевалад Вялікае Гняздо, вялікі князь ўладзімерскі (1154—14 красавіка 1212)
      2. Усяслаў Брачыславіч (?-пасьля 1180)
   4. Ізяслаў Васількавіч (?-да 1185)
   5. Марыя Васількаўна; муж: ад 1143 Сьвятаслаў Усеваладавіч (?-7 ліпеня 1194), князь чарнігаўскі і вялікі князь кіеўскі
   6. Усевалад Васількавіч (?-пасьля 1185), князь гарадзенскі
4. Вячка Сьвятаславіч (?-пасьля 1167), князь усьвяцкі, віцебскі 1162—1167
   1. Кірынія Вячаславаўна, інакіня Агаф’я
   2. Вольга Вячаславаўна, інакіня Яўхімія
5. Давыд Сьвятаславіч (?-пасьля 1173)
   1. Барыс Давыдавіч (?-1186), князь полацкі каля 1180—1186; 1-я жонка N; 2-я жонка Сьвятохна, магчыма дачка Казімера II Памяранскага
      1. (1) Вячка Барысавіч (1175/1180-1224), князь Кукейноскі да 1203—1207, князь Юр’еўскі 1223—1224
         1. Сафія Вячаславаўна (?-пасьля 1269); 1 муж ад 1229 Дытрых фон Кокенгаўзэн (?-1245/1254); 2-і муж ад 1254 Бернард дэ Гее (?-пасьля 1254)
      2. (1) Усевалад (Васілька ?) Барысавіч (?-пасьля 1225), князь Герцыке ?-пасьля 1225; жонка: N, д. Даўгерута, літоўскага князя
         1. N Усеваладаўна; 1-і муж: Конрад фон Мэендорф (?-пасьля 1224); 2-і муж: Ёган фон Бардэвіс (?-пасьля 1257)
      3. (2) Уладзімер Войцех Барысавіч (?-пасьля 1217

• Дайліда А. Пачаткі Вялікага княства Літоўскага: ад стварэння да Крэўскай уніі / Рэц. С. Тарасаў. Аўтарскае выданне. — Менск, 2019. — 459 с. — (сьціслая вэрсія кнігі: Вытокі Вялікае Літвы. — Менск, 2021. — 89 с.)
• Урбан П. Старажытныя ліцьвіны: мова, паходжаньне, этнічная прыналежнасьць. — Менск: Тэхналогія, 2001. — 216 с. — 500 ас. — ISBN 978-985-458-050-4
• Энцыклапедыя гісторыі Беларусі. У 6 т. / Беларус. Энцыкл.; Рэдкал.: Г. П. Пашкоў (гал. рэд.) і інш.; Маст. Э. Э. Жакевіч. — Мн.: БелЭн, 2001. — Т. 6. Кн. 1: Пузыны — Усая. — 591 с. — ISBN 985-11-0214-8