Ёсіф Сяма́шка (рас.
Иосиф Семашко; 5 студзеня 1799, Паўлаўка Ліпавецкага павету Кіеўскай губэрні, цяпер Віньніцкая вобласьць, Украіна — 23 лістапада (5 сьнежня) 1868) — царкоўны дзяяч Расейскай імпэрыі. Мітрапаліт літоўскі і віленскі (з 1840). Галоўны ініцыятар гвалтоўнага далучэньня беларускіх і ўкраінскіх вернікаў Уніяцкай царквы да Ўрадавага сыноду Расейскай імпэрыі (Маскоўскай царквы). Разам з Мураўёвым-вешальнікам адзін з галоўных праваднікоў палітыкі русіфікацыі Беларусі.
Ёсіф Сямашка | |
Мітрапаліт літоўскі і віленскі | |
---|---|
6 красавіка 1840 — 23 лістапада 1868 | |
Адукацыя | |
Дзейнасьць | каталіцкі сьвятар, каталіцкі дыякан, каталіцкі сьвятар, праваслаўны сьвятар, каталіцкі біскуп |
Нарадзіўся | 5 студзеня 1799 сяло Паўлаўка, Ліпавецкі павет, Кіеўская губэрня |
Памёр | 23 лістапада (5 сьнежня) 1868 Вільня |
Пахаваны | Вільня |
Узнагароды | |
Галерэя здымкаў у Вікісховішчы |
Нарадзіўся ў сям’і небагатага ўкраінскага шляхціча Ёсіфа Сямашкі, які ўжо па нараджэньні будучага мітрапаліта стаў уніяцкім сьвятаром. Меў братоў Мікалая, які стаў лекарам, і Яна, які стаў уніяцкім сьвятаром, а таксама сястру Алену.
У 1816 годзе скончыў школу ў Няміраве, у 1820 годзе — Галоўную сэмінарыю пры Віленскім унівэрсытэце з ступеньню магістра багаслоўя.
Быў катэдральным прапаведнікам і прафэсарам багаслоўя Луцкай сэмінарыі, засядацелем Луцкай кансысторыі. 6 кастрычніка 1820 году атрымаў пасьвячэньне ў бязжоннага іпадыякана, 26 сьнежня таго ж году — у дыякана. 28 сьнежня 1821 году атрымаў пасьвячэньне ў сьвятара. 7 студзеня 1822 году атрымаў сан протаярэя. Быў сябрам 2-га дэпартамэнту рымска-каталіцкай калегіі (Санкт-Пецярбург), з 1823 году — канонікам, з 1825 — прэлатам-схалястам Луцкага ўніяцкага катэдральнага капітула, які заставаўся ў Пецярбургу.
У 1827 годзе на прапанову расейскіх уладаў падаў запіску маскоўскаму гаспадару аб становішчы Ўніяцкай царквы і сродках па яе далучэньня да Ўрадавага сыноду Расейскай імпэрыі (Маскоўскай царквы). Мікалай I ухваліў запіску, якая стала праграмай далейшых дзеяньняў. Захады ў гэтым кірунку таемна распрацоўваліся міністрам унутраных справаў Блудавым з удзелам Сямашкі і ажыцьцяўляліся на месцах пад кантролем і пры спрыяньні расейскіх уладаў.
3 1829 году быў вікарным япіскапам амсьціслаўскім Полацкай уніяцкай архіяпархіі, старшынём яе кансысторыі. Адначасна захоўваў сяброўства, а потым старшынства ў калегіі (у 1828 годзе ўтварылася асобная Грэцка-ўніяцкая калегія). У 1833 годзе стаў кіроўным япіскапам літоўскім. На гэтай пасадзе вёў падрыхтоўчую работу да ліквідацыі Ўніяцкай царквы: езьдзіў у япархіі, наглядаў за ўвядзеньнем у цэрквах іканастасаў і служэбнікаў маскоўскага друку, вынішчэньнем арганаў і навучаньнем сьвятароў на расейскай мове і інш., узгадняў арганізацыйныя пытаньні з расейскімі ўладамі.
У верасьні 1836 году зьвярнуўся зь лістом да пецярбурскага мітрапаліта Серафіма з прашэньнем аб далучэньні да Ўрадавага сыноду Расейскай імпэрыі. 1 сьнежня 1838 году склаў запіску, у якой разглядаліся спосабы «вонкавага далучэньня ўніятаў да праваслаўнай царквы». Сярод непрыдатных спосабаў называліся патрабаваньне згоды ад уніяцкіх вернікаў і скліканьне сабора ўніяцкага духавенства, бо сабор мусіў быў дэманстраваць аднадушнасьць, якой не было. Гэта прывяло б да пераходу ў рыма-каталіцтва значнай часткі ўніятаў. Найлепшым спосабам лічыў падпарадкаваньне ўніятаў Урадаваму сыноду Расейскай імпэрыі імпэратарскім указам, заўважаючы: «Калі трэба фармальнае прашэньне, то і яно можа быць пададзена, прынамсі, ад начальніцкага духавенства, з тым толькі, каб цяпер пра тое яшчэ не было апублікавана».
Быў ініцыятарам і актыўным удзельнікам Полацкага царкоўнага сабора 1839 году. Разам з прашэньнем аб «узьяднаньні» падаў маскоўскаму гаспадару просьбу дазволіць яму пражыць рэшту дзён прыватным чынам, але не ў манастыры, па-за заходнімі губэрнямі. Гэтую просьбу аднак не задаволілі. У 1840 годзе стаў праваслаўным архіяпіскапам літоўскім і віленскім (з 1852 году — мітрапалітам). У 1844 годзе пераехаў зь Пецярбурга ў сваю япархію, спачатку ў Жыровічы, потым у Вільню (1845 год), спрыяў пераводу з Жыровічаў у Вільню Літоўскай духоўнай сэмінарыі. 1 красавіка 1847 году стаў сябрам Урадавага сыноду Расейскай імпэрыі.
Сям’я Сямашкі не падтрымала яго ў справе далучэньня ўніятаў да Расейскай праваслаўнай царквы. Бацька а. Ёсіф ня прыняў ліквідацыі Ўніяцкай царквы і ў 1840 годзе ўчыніў у сябе на кухні ўніяцкую каплічку, дзе служыў набажэнствы і зладзіў шлюб дачкі Алены. У 1847 годзе мітрапаліт Сямашка сілай перавёз свайго бацьку пад Вільню і зрабіў яго сьвятаром царквы Ўрадавага сыноду Расейскай імпэрыі ў Дзікушках, але айцец Ёсіф працягваў служыць там па-ўніяцку. Ян Сямашка, паводле сьведчаньня сучасьнікаў, называў свайго брата мітрапаліта Сямашку «праклятым, які засудзіў сябе і згубіў народ». Айцец Ян наказаў пахаваць сябе пры касьцёле ў Ільлінцах, аднак на загад мітрапаліта Сямашкі яго цела адабралі ў каталікоў і пахавалі пры Ўваскрасенскай царкве Маскоўскага патрыярхату.
У 1832 годзе пачалася акцыя адбіраньня старых беларускамоўных богаслужбовых і іншых кніг і замены іх на маскоўскія. З цэркваў і манастыроў у Полацкую духоўную кансысторыю да паленьня звозіліся выданьні беларускіх друкарняў, сярод якіх былі арыгінальныя навукова-тэалягічныя, мастацкія і вершаваныя творы беларускай літаратуры. Сьвятары спрабавалі ратаваць іх: так, 2 красавіка 1834 году ў Наваградку на рукі япіскапа Ёсіфа (Сямашкі) 56 сьвятароў злажылі пратэст, але, на загад маскоўскага гаспадара, усіх іх пакаралі за гэта годам манастырскай турмы.
Па ліквідацыі ў 1839 годзе Ўніяцкай царквы кнігі з царкоўных і манастырскіх бібліятэк звозіліся ў Жыровічы і на загад Сямашкі ў 1841—1844 гадох спальваліся ў манастырскіх печках. Дзеля таго, што такі спосаб нішчэньня кніг быў марудным, і частка кніг раскрадалася, у 1844 годзе Сямашка загадаў вынесьці кнігі на манастырскі пляц і спаліць іх на вогнішчы адразу. У 1852 годзе Сямашка асабіста назіраў, як гараць 1295 кніг, знойдзеных у былых уніяцкіх цэрквах. У сваіх «Запісках» ён з гонарам паведамляў, што за наступныя тры гады на яго загад спалілі яшчэ дзьве тысячы тамоў. Сярод спаленых былі ня толькі кнігі, выдадзеныя па складаньні Берасьцейскай уніі. Напрыклад, у 1865 годзе ад аднаго недапаленьня выпадкова выратавалі 10 аркушаў Тураўскага Эвангельля XI ст., знойдзеныя ў скрыні з вугалем.
Побач з кнігамі Сямашка тысячамі паліў старыя беларускія абразы, у тым ліку напісаныя да складаньня Берасьцейскай уніі. Апроч таго, ён спаліў каля тысячы стажытных арганаў. За Сямашкам таксама пачаліся і першыя перабудовы беларускіх цэркваў на расейскі ўзор.
У сваіх «Запісках» Сямашка пісаў, што «Самаадданасьць і бескарыслівасьць бачныя ва ўсім маім жыцьці: я не ўхіляўся ад цяжкасьцяў, не прасіў аб сабе перад начальствам, ніколі ня браў, не даваў хабару». Праўда, там жа ён сам упамінае шматлікія матэрыяльныя ўзнагароды, атрыманыя ад расейскіх уладаў: 6 сьнежня 1827 году — дыямантавы крыж і ў дадатак 1500 рублёў гадавога ўтрыманьня і 100 рублёў выплатаў на месяц, 3 траўня 1829 году — 1000 рублёў срэбрам «на першапачатковае абзавядзеньне», 20 траўня 1829 году — жалаваньне па 1000 рублёў срэбрам, у канцы 1833 году — ордэн Сьвятой Ганны першай ступені, у пачатку 1836 году — дыямантавую панагію, у 1838 годзе — ордэн Сьвятога Ўладзімера другой ступені, 9 красавіка 1843 году — ордэн Сьвятога Ўладзімера першай ступені. Па Полацкім саборы Сямашка атрымаў пажыцьцёвую штогадовую пэнсію ў памеры 6000 рублёў. Суму япіскап назначыў сам, зыходзячы з той, якую за Кацярынай ІІ атрымалі адхіленыя ад пасадаў уніяцкія япіскапы.
У сваё апраўданьне Сямашка пісаў, што не імкнуўся да атрыманьня гэтых узнагарод і пра іх даведваўся толькі па атрыманьні.
Адну зь першых ацэнак дзейнасьці Ёсіфа (Сямашкі) даў расейскі пісьменьнік Аляксандар Герцэн, які шмат пісаў пра гвалтоўны характар далучэньня беларускіх уніятаў да расейскага праваслаўя і называў Сямашку «Юдам у Хрысьце» (рас. Иудой во Христе).
Беларуская дасьледніца Вольга Сяхновіч характарызуе дзейнасьць Ёсіфа (Сямашкі) як «грубае патаптаньне свабоды сумленьня, … а мэтады гэтай дзейнасьці ў дачыненьні да канкрэтных людзей можна характэрызаваць як катаваньні». Беларускі гісторык Сяргей Абламейка з прычыны зьнішчэньня Сямашкам помнікаў пісьменства, кнігадруку, мастацтва і архітэктуры называе яго «Герастратам беларускай культуры». Паводле С. Абламейкі, «галоўная і найтрагічнейшая „заслуга“ гэтага царкоўнага дзеяча ў тым, што беларусы сёньня думаюць, што ходзяць у праваслаўныя цэрквы, хоць, насамрэч, яны ходзяць у цэрквы расейскія… Сямашка — галоўны антыгерой беларускай гісторыі ХІХ стагодзьдзя і галоўны герой Расеі таго часу, гэта менавіта ён, а не Мураўёў-вешальнік зрабіў найболей для перамогі „русского дела в Западном крае“…»
На думку загадніка катэдры царкоўнай гісторыі Менскай духоўнай сэмінарыі протаярэя Аляксандра Раманчука, вядомага дакладам пра «асабісты духоўны подзьвіг» Мураўёва-вешальніка — забойства 8 каталіцкіх сьвятароў, дзейнасьць Сямашкі спрыяла «захаваньню беларускага народа перад абліччам польскай экспансіі» і «аб’яднаньню беларусаў, расейцаў і ўкраінцаў у адзіны магутны народ». Разам з тым Раманчук вызнае, што да нядаўняга часу ў Беларусі не існавала народнага шанаваньня Ёсіфа (Сямашкі) і яго асобу ведала толькі вузкае кола гісторыкаў.
4 красавіка 2011 году Сынод Беларускага экзархату Маскоўскага патрыярхату пастанавіў зьвярнуцца да маскоўскага патрыярха Кірыла з хадайніцтвам аб «магчымасьці праслаўленьня ў абліччы мясцовашанаваных сьвятых Беларускай Праваслаўнай Царквы мітрапаліта Літоўскага і Віленскага Ёсіфа (Сямашкі, 1789—1868)». 3 верасьня 2012 году Сынод усталяваў дні малітоўнага ўспаміну Ёсіфа (Сямашкі).
Беларускі грэцка-каталіцкі сьвятар Андрэй Крот адзначае шчырасьць намеру Сямашкі далучыць уніятаў да Расейскай праваслаўнай царквы, але разам з тым паказвае на спрэчную бескарысьлівасьць яго дзейнасьці, супрацоўніцтва з расейскімі ўладамі з мэтай правядзеньня іх палітыкі, трагічныя наступствы яго дзейнасьці для беларускай культуры і выкарыстаньне нехрысьціянскіх сродкаў у дасягненьні пастаўленай мэты. Таксама а. Андрэй зазначае, што ў выпадку Сямашкі Беларускі экзархат не прытрымліваецца пэўных уласных крытэраў кананізацыі, такіх як народнае шанаваньне будучага сьвятога і выкананьне ім эвангельскіх запаветаў.
This article uses material from the Wikipedia Беларуская (тарашкевіца) article Ёсіф (Сямашка), which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Зьмест даступны на ўмовах CC BY-SA 4.0, калі не пазначанае іншае. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Беларуская (тарашкевіца) (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.