Bu'ni

An fungi mga orgamismo na nabubuhay sa pagkakan nin mga materyal sa tinanom o sa hayop. An nakawsa kan inaapod na parasitic infection (dermatophytes) nagoop'op sa keratin, sarong materyal nakukua sa pinakaluwas na soknong kan kublit, buhok asin mga koko. An mga fungi na ini mas buhay sa lugar na mayo'mo' asin maimbong.

Sa Ingles, an termino medikal kaining bu'ni iyo tinea asin may idinudugang na sana sa poro depende kun saen na lugar an atake kan bu'ni; arog kan sa banga kan payo, an apod tinea capitis, sa hawak an apod tinea corporis asin sa bitis tinea pedis.

Sabi ngane kaiyan mas nanbubuhay ini sa lugar na maiimbong saka medyo mayo'mo', kaya parati yaon ini napoon sa mga li-ang kan mga moro' kan bitis o kamot, sa lokonlokonan sa tohod o siko asin sa ka'ka' man. An iba nakukua ini sa daga, alagad dipisil ma-isihan kun saen nanggad naghale an bu'ni na naolakit sa tawo.

An kundisyon na ini dati nang lakop poon pa kan mga taon 1906, na kadto binubulong sa paglahid kan merkuryo. An mga mabuhok na lugar sinasabing dipisil bulongon kaya ini inaagi sa x-ray asin sinusundan nin paglahid kan mga medikasyon na panlaban sa mga parasitikong organismo.

Kan enot an huna ini impeksyon huli sa sarong olod pero an totoo bako man. Ini mga impeksyon fungal sa kublit asin parati an hitsura kaini naporma nin bilog na pitak na an palibot na gilid nasmumulang golod-golod. Pero bako man pirme arog kaini. Sa totoo an dakul na bilog na porma sa kublit na paghuna bu'ni bako man siring kun maingat inieksamen kan doktor, kaya kaipohan nanggad an malikay na pag'eeksamen pisikal kan apektadong kublit, an pagsi'rip sa mikroskopyo kan kinaros na kublit, asin pagkukultura kan sampol ngane mapatama an diagnosis asin tamang bulong an maitao.

An fungi nananalubo na husto sa mga basa-basa asin maimbong na lugar arog kan mga locker room, mga parigosan na publiko, asin sa mga tipig kan mga kublit nin tawo o hayop. Ngane malikayan an maolaktan nin bu'ni, ini an dapat sundon na mga lakdang:

• Dai makigamit kan gamit nin iba arog kan gubing, twalya, o sa mga gamit sa paghigda.
• An paglaba kan bado sa mainit na tubig gamit an sabon na may anti-fungal na sangkap.
• An dai paglakaw nakabitis, na may tamang su'lot sa bitis.

May mga panlahid na ngonyan na sayod na panlaban sa bu'ni arog kan miconazole o terbinafine na linalahid magkaduwang beses sa aldaw. Saro man na lokal na tinanom na mabantig na gayo na panlahid asin pampahale' sa bu'ni iyo an kasitas. An paglahid sige sana sagkod na mawara ini, pero kun minsan may nawalat na mairom na inomayan. Kun labilabi an bu'ni, an medikasyon inaagi sa pagtomar nin tableta.

• Kun ano an bu'ni

• 2. Medicinal Plants of the Philippines. Quisumbing, Eduardo. Dept. of Agriculture & Natural Resources Technical Bulletin 16. Manila. 1951.

  Pinopoonan an artikulong ini. Makakatabang ka sa Bikol Wikipedia sa pagparambong kaining pahina.