Atswete

An pangaran kan kahoy na ini gikan sa tataramon na Nahuatl: an achiotl, na boot sabihon mansana "tumpong". Midbid man ini sa apod na "sapran" sa bikol, o aploppas, asin sa arapodan na na urucu sa lenggwaheng Tupi. Ini tinanom na haleng Amerika asin man sa Subangan Asya; ini dinara kan mga Espanyol kan ika-17ng siglo. Midbid na gayo ini komo sarong tinanom na kinukuan kan arok o kolor na annatto, na hale sa bunga kaini. May kolor-rosas na mga burak an tinanom na ini asin igwa man mapulang bunga ini na an mga pisog sa laog kolor pula. "Atswete" (annatto) an apod magin an kahoy o bunga kaini.

Dawa dai man kinakakan an mga bunga kan atswete, an importante igdi iyo an mga pisog kaini. Napapaluwas an kolor kaini paagi nin pagbuntog sa tubig kan mga pisog o ikinakaag sa mainit na mantika. Ginagamit na pangkolor sa mga produkto arog kan keso, sira, ensalada, asin nababakal ini sa pormang pulbos o mapulot na sarsa na nataong kolor a mga lutoon. Sa Pilipinas ini nababakal man sa pakete an mga inalang na pisog kan atswete. Ini nangengenot man na rekado o sangkap sa pagluto sa Mehiko, Amerika Latina, Jamaica, asin igdi sa Pilipinas. Nagiging popular sn paggamit kan sapran imbes gamiton na pangkolor an mga bakong natural o mga sentitekong pang-kolor.

• Haloy nang ginagamit kan mga katutubong Amerikano an atsuwete sa pagpinta sa saindang mga kublit, orog na an mga ngabil, kaya ini naapod na poon na lipstik. Ginagamit man ining pangtugma kan buhok kan mga kalalakihan kan mga katutubong Tsáchila nin Ecuador, na iyo an rason kun napano naapod sindang mga Colorado kan mga Kastila.

• Nagagamit an mga ibang parte kan tinanom sa pagbulong nin panggagatok tonsil, mga paso', [[mga bungang-saldang], leprosy, kulog pahyo, gabat nin paghangos, panggagatok nin baga' asin almoranas.

• Ginagamit an tagok kan bunga sa pagbulong kan diabetes asin mga impeksiyon bunga nin fungus.