Серб Теле

• Серб телендәге  йомшаҡ ђ иҫке славян /дь/ һәм /дзь/-ларынан баш алған, һәм дзеканьеның үҙенсәлекле формаһы булып тора. Үҙ сиратында ҡаты џ урыҫ телендә сит телдәрҙән алынған һүҙҙәрҙә осраған (мәҫәлән, джем) пост-алвеоляр аффрикатаны [ʤ] хәтерләтә. Һуңғы хәреф ғәмәлдә серб телендә шундай уҡ тәғәйенләнештә ҡулланыла.

^** Серб телендә ч хәрефе урыҫ теле әйтелешендәге ҡыҫҡартылған "т" /тш/ (лучше һүҙенең әйтелешенә оҡшаған) һаңғырау постальвеоляр аффрикатаны аңлата. Урыҫ телендәге  "ч" әйтелешенә оҡшаған йомшаҡ аффрикатаны билдәләү өсөн ћ хәрефе ҡулланыла. Шуға ҡарамаҫтан, бик күп диалекттарҙа йомшаҡ өн ҡулланыштан сығып бөтөп бара, һәм, хәрефенә ҡарамай, ҡаты менән алмаштырыла.

Хәреф тип һаналмаған орфографик билдәләр 

 

• дефис;
• апостроф: уның урыҫ телендәге функцияларына өҫтәп әйтһәк, йыш ҡына, бигерәк тә шиғриәттә һәм диалект әйтелеше үҙенсәлектәрен биргәндә, серб апострофы әйтелештә төшөп ҡалған өндәр һәм тотош ижектәрҙе билдәләй (међ’ њима = међу њима «между ними», св’јетли = свијетли, ’љеб = хљеб, не мо’ш = не можешь);
• сиркәү славян яҙмаһына барып тоташҡан юл өҫтөндәге [диакритик билдәләр] (береһе ике мәғәнәғә эйә биш билдә), һүҙлектәрҙә регуляр файҙаланыла, ғәҙәти текста һирәк осрай, күпселек осраҡта омографтарҙы айырыу өсөн (пу́ра «нос корабля» — пу̀ра «мамалыга» — пу̏ра «индюшка» һүҙҙәре кеүек):
  • баҫым билдәһенең дүрт төрө бар:
    • оҙон аҫҡы (нисходящее) баҫым (серб.сер. дугосилазни акценатдугосилазни акценат) өҫтән баштүбән әйләндерелгән ҡыҫҡа (краткой) менән билдәләнә: лу̂к «лук (ҡорал); дуга; свод, арка» — лу̏к «лук (йәшелсә)»; пр̂ст «прах, персть, земля» — пр̏ст «палец, перст»;
    • оҙон күтәрелеүсе (восходящее) баҫым (серб.сер. дугоузлазни акценатдугоузлазни акценат) акут менән билдәләнә: ме́сни «мясной» — ме̏сни «местный»;
    • ҡыҫҡа аҫҡы (нисходящее) баҫым (серб.сер. краткосилазни акценаткраткосилазни акценат) ике штрих менән билдәләнә (миҫалдарҙы өҫтән һәм аҫтан ҡарағыҙ); хәҙер бының өсөн башлыса икеләтә (двойной) гравис ҡулланыла, ә элек икеләтә акут осрай торған булған, һәм өҫтән умлаут;
    • ҡыҫҡа күтәрелеүсе (восходящее) баҫым (серб.сер. краткоузлазни акценаткраткоузлазни акценат) гравис менән билдәләнә: му̀ла «мулла» — му̏ла «мул»;
  • баҫымһыҙ ижектәрҙә оҙонлоҡ (долгота) билдәләнеүе мөмкин: ро̀ман «ромашка» — ро̀ма̄н «роман»; йәғни, мәҫәлән, ҡыҫҡа [и] менән до̏бри һүҙе урыҫ ҡыҫҡа сифатына тап килә - («добры молодцы»), ә оҙон [и:] менән яҙылған до̏брӣ һүҙе — тулы сифатҡа тап килә - («добрые»);
  • берлек ялғауҙарына тап килгән күплектәге эйәлек килеш формалары шулай уҡ һуңғы баҫымһыҙ һуҙынҡы өҫтөндә "ҡыйыҡ" йә "башлыҡ" менән билдәләрнә (серб.сер. генитивни знакгенитивни знак): дана и ноћи «дня и ночи» (берлек, эй. килеш) — дана̂ и ноћи̂ «дней и ночей» (күплек, эй. килеш); был осраҡта әйтелештәге билдә тура килә торған (соответствующий) баҫымһыҙ ижектең оҙонлоғон күрһәтә.

Морфологияһы

Исем

Серб исемдәре род, һан һәм килеш грамматик категорияларына эйә. Өс род категорияһы (мужской, женский, средний), ике һаны (берлек һәм күплек) һәм ете килеше (именительный (төп), родительный (эйәлек), дательный (төбәү), винительный (төшөм), творительный, местный (урын-ваҡыт) һәм звательный) бар.

Һәр исем, урыҫ телендә булған кеүек, өс склонениеның ҡайһына булһа ла ҡарай:

• Беренсе склонениеға ҡараған исемдәр төп килеш, берлектә -е, -о хәрефтәренә тамамлана йәки нулле ялғауға эйә, ә эйәлек килеш, берлектә -а хәрефенә тамамлана. Беренсе склонениеға мужской родтағы исемдәрҙең күпселеге һәм средний родтағы исемдәр ҡарай.

• Икенсе склонениеға ҡараған исемдәр төп килеш, берлектә -а хәрефтәренә, ә эйәлек килеш, берлектә — -е хәрефтәренә тамамлана. Икенсе склонениеға женский родтағы исемдәрҙең күпселеге һәм мужской родтағы исемдәрҙең ҡайһы бере ҡарай.

• Өсөнсө склонениеға ҡараған исемдәр төп килеш, берлектә нулле ялғау, ә эйәлек килеш, берлектә -и хәрефенә тамамлана. Өсөнсө склонениеға женский родтағы бик күп исемдәр ҡарай.

Түбәндә исемдәр склонениеһы парадигмаһы килтерелгән.

Беренсе склонение

Икенсе склонение

Өсөнсө склонение

Шулай уҡ ҡарағыҙ

• Славян-сербский теле
• Серб-хорват теле

Иҫкәрмәләр

Әҙәбиәт

• Сербский язык // Брокгауз һәм Ефрондың энциклопедик һүҙлеге: 86 томда (82 т. һәм 4 өҫтәмә том). — СПб., 1890—1907. (рус.)

Һылтанмалар

• Srpski jezik i njegove varijante (kovceg.tripod.com)  (серб.)
• Naziv jezika (pescanik.net)  (хорв.)
• Мастерская сербского языка и культуры (srpskijezik.edu.rs)
• Английско-Сербский словарь 2009 йыл 23 май архивланған.
• Вокабулар. Српски речник.