Гликоген

Хайуан күҙәнәктәрендә төп запас углевод һәм глюкоза һаҡлауҙың төп формаһы булып хеҙмәт итә. Цитоплазмаға гранула сифатында күҙәнәктәрҙең күп төрҙәрендә (башлыса бауыр һәм мускул күҙәнәктәрендә) һалына.

Гликогенды ҡайһы берҙә хайуан крахмалы тип атайҙар, сөнки уның төҙөлөшө йәшелсә крахмалының компоненты булған амилопектинға оҡшаш. Крахмалдан нығыраҡ тармаҡланған һәм компактлы структураһы менән айырыла, иодтар менән буялғанда зәңгәр төҫ бирмәй.

Гликоген глюкозаның ҡапыл етешмәүен ҡаплау өсөн кәрәк булғанда тиҙ мобилизациялана алған энергия запасын барлыҡҡа килтерә. Әммә гликоген запасы триглицеридтар (майҙар) менән тәьмин итеүгә ҡарағанда энергия ҡиммәте кәмерәк. Бөтә организмды туҡландырыу өсөн глюкозаға бауыр күҙәнәктәрендә (гепатоциттарҙа) һаҡланған гликоген ғына эшкәртелә ала. Гликогендың бауырҙағы йөкмәткеһе синтез артыу менән бауыр ауырлығының 5-6 % тәшкил итеүе мөмкин. Бауырҙағы гликогендың дөйөм массаһы өлкәндәрҙә 100-120 граммға етергә мөмкин. Мускулдарҙа гликоген тик локаль ҡулланыу өсөн генә глюкозаға эшкәртелә һәм күпкә түбән концентрацияла (мускулдарҙың дөйөм массаһының 1 % артыҡ түгел) туплана, шул уҡ ваҡытта мускулдарҙың дөйөм запасы гепатотциттарҙа тупланған запастан артығыраҡ булыуы ихтимал. Бөйөрҙәрҙә бик аҙ миҡдарҙа гликоген осрай, хатта баш мейеһе күҙәнәктәренең айырым төрҙәрендә (глиаль) һәм аҡ ҡан күҙәнәктәрендә лә аҙыраҡ осрай.

Запастағы углевод булараҡ, бәшмәк күҙәнәктәрендә гликоген бар.

Хайуан организмының бөтә күҙәнәктәрендә һәм туҡымаларында ике формала осрай: тотороҡло гликоген, ҡатмарлы аҡһымдар менән ныҡ бәйләнгән һәм гранула рәүешендәге лабиль, цитоплазмала үтә алмаҫлыҡ тамсылар күренешендә.

Организмда глюкоза етмәгәс, ферменттар тәьҫирендә гликоген ҡанға ингән глюкозаға тиклем тарҡала. Синтезды көйләү һәм гликогендың тарҡалыуы нервы системаһы һәм гормондар тарафынан башҡарыла. Синтезда йәки гликоген тарҡалыуҙа ҡатнашҡан ферменттарҙың нәҫелдәге етешһеҙлектәре һирәк осрай торған синдромдар — гликогеноз үҫешенә килтерә.

Гликоген запастары, уларҙың еңел булыуы арҡаһында, эшләүсе мускулдар өсөн төп энергия сығанағы булып хеҙмәт итә. Әммә мускулдарҙа гликоген запастары сикләнгән. Гликоген етмәүҙең һөҙөмтәһе булып арыу һәм һөҙөмтәләрҙең кәмеүе тора, ә киләсәктә — иммунитеттың көсһөҙләнеүе һәм ауырыуҙар хәүефенең артыуы.

• Артур К. Гайтон, Джон Э. Холл. Медицинская физиология / ред. В. И. Кобрин; ингл. тәрж. О. Г. Косицкая (62—66 бүлектәр); ингл. тәрж. Т. Е. Кузнецова (4—8, 32—42, 45—61бүлектәр); ингл. тәрж. М. И. Монгуш (67—83бүлектәр); ингл. тәрж. Н. Б. Павлов (43, 44, 84 бүлектәр); ингл. тәрж. Д. С. Свешников, Е. Н. Образцова (1—3, 25—31 бүлектәр); ингл. тәрж. Л. В. Трубецкая (9—24 бүлектәр). — 11-се нәшр.. — New York, New York, USA: Фән, Oxford Press, АСТ, 2006. — С. 1079. — ISBN 978-5-98657-013-6.
• Рене Макгрегор. Спорт туҡланыуы: Күнекмәләр алдынан, күнекмәләр ваҡытында һәм унан һуң нимә ашарға = Training Food. Get The Fuel You Need To Achieve Yout Goals — Before, During And After Exercise. — М.: Альпина Паблишер, 2016. — 304 p. — ISBN 978-5-9614-5763-6.