Биг-Мак индексы (ингл.
Big Mac Index) — һатып алыу һәләте нисбәтен билдәләүҙың рәсми булмаған ысулы.
Бигмак индексы һатып алыу һәләте нисбәте теорияһына нигеҙләнгән, уға ярашлы, валюта курсы төрлө илдәрҙә тауар кәрзине хаҡын (йәғни алмаш валюта курстары нисбәтен) тигеҙләргә тейеш, тик кәрзин урынына McDonald’s компанияһы бөтә ерҙә лә һатҡан стандарт бутерброд алына.
Был төрлө дәүләттәрҙең ғәмәлдәге алмаш валюта курсын асыҡлау өсөн эшләнә. Бындай тикшеренеүҙе «The Economist» журналы 1986 йылдан бирле алып бара. Биг-Мак журнал эксперттары тарафынан эталон сифатында ике сәбәп арҡаһында ҡулланыла: McDonald’s донъяның күпселек илдәрендә бар, ә Биг-Мактың үҙендә бер нисә төр аҙыҡ-түлек (икмәк, сыр, ит һәм йәшелсәләр) бар, шунлыҡтан ул халыҡ хужалығының универсаль сағылышы тип ҡарала. Хаҡы һәр илдә етештереү күләмдәренә, ҡуртым хаҡына, эшсе көскә һәм башҡа факторҙарға бәйле. Был ысул оҡшаш килемле илдәрҙә валюта хаҡындағы тап килмәүҙәрҙе күрергә мөмкинлек бирә, айырыуса кризис ваҡытында ҡиммәтле валюта отошһоҙ булғанда файҙалы. Көсһөҙөрәк валюта продукция сығымдары һәм хаҡтары буйынса өҫтөнлөк бирә.
Барлыҡҡа килгән көнөндә, 1967 йылда, Биг-Мак 47 цент тора. Киләһе йылына ул Американың милли стандартына әйләнә, хаҡы 49 цент була. 1986 йылда, The Economist тарафынан Big Mac Index һанала башлағанда, ул инде $1.60 тора. 1986 йылда таблицала 15 ил була. 1990 йылда, йәғни Мәскәүҙәге Пушкин майҙанында беренсе совт Макдоналдсы асылғанда, Биг-Мак хаҡы 3 һум 75 тин була, Дәүләт Банкының рәсми курсына ярашлы, ул 6 доллар 18 центҡа торош итә. Уртаса эш хаҡы ул саҡта 248 һум 50 тин була. Ә АҠШ-та был бутерброд 2 доллар 10 цент тора. 1991 йылдың 1 апреленән, СССР-ҙа хаҡтар ысҡындырылғандан һуң, Биг-Мак хаҡы 10 һумға етә, йәғни 4,44 долларға. Ә АҠШ-та Биг-Мак был мәлгә 2 доллар 25 цент була.
2007 йылда иң ҡиммәтле сэндвич — Исландияла (7,44 доллара), Норвегияла(6,63) һәм Швейцарияла (5,05), иң арзаны — Ҡытайҙа (1,41 доллара). Рәсәйҙә 1,85 доллар, АҠШ-та — 3,22 доллар.
2009 йылдың «The Economist» журналында нәшер ителгән һәм «Ведомости» гәзитенең интернет-версияһында урыҫ телендә баҫылған мәғлүмәттәргә ярашлы, Рәсәй һумы әүәлгесә 43 %-ҡа баһалап еткерелмәгән көйө ҡала, Рәсәйҙә бер доллар 18 һум 80 тин торорға тейеш була. Ошо уҡ хәбәрҙә белдерелеүенсә, Рәсәйҙә Биг-Мак бер йыл эсендә, 8 һумға (13,5 %-ҡа) ҡиммәтләнеп, 67 һумға етә, ә долларҙа һанағанда $0,5-ға (19,7 %) арзаная. Һуңғы йылдарҙа Рәсәй һатып алыу һәләте нисбәте йәһәтенән АҠШ менән айырманы ҡыҫҡарта; бутерброд индексы буйынса һум бер йыл элек 29 %-ҡа баһалап еткерелмәй — яҡынса Япония һәм Сәғүд Ғәрәбстаны валюталары кеүек. Шунан айырма 43 %-ҡа арта (сағыштырыу өсөн 32,8 һум/$ алына) — иң арзан бигмаклы дүрт илдекенән генә күберәк (барлығы 47 валюта баһалана). Девальвация үрендә ғинуарҙа айырма 51 %-ҡа етә. Әгәр алмашыу курсы Биг-Мак индексы буйынса билдәләнһә, доллар 18,8 һум торор ине (2008 й. июлендә — 16,5 һум).
2010 йылдың 23 июленә Биг-Мак АҠШ-та — 3,73$, Рәсәйҙә — 71 һум, йәғни ағымдағы курс буйынса 2,33$ (1$ = 30,47 һум). Был индексҡа ярашлы, доллар 19 һум булырға тейеш. Һум 38 %-ҡа баһалап еткерелмәгән.
McDonald’s-та һатылған Биг-Мак Рәсәйҙә — 78 һум (2,7 доллар), АҠШ-та 4,07 доллар тора. Йәғни, The Economist нәшер иткән «Биг-Мак индексы» шаһитлыҡ итеүенә ҡарағанда, һум 34 процентҡа баһалап еткерелмәгән, Рәсәйҙә доллар 18,5 һум торорға тейеш. Иң ҡиммәтле гамбургер Норвегияла — 8,31 доллар. Швейцарияла ул — 8,06 доллар, Швецияла — 7 долларҙан ашыу, Бразилияла 6 долларҙан күберәк тора.
Шул уҡ ваҡытта Гонконгта Биг-Мак 2 долларҙан кәм, Ҡытайҙа — 2,27 доллар, Таиландта — 2,35 доллар, Мысырҙа — 2,36 доллар. 2011 йылда The Economist тәү башлап исемлеккә Һиндостанды индерә. Унда Биг-Мак етештерелмәй, уның урынына журналистар тауыҡ ите менән әҙерләнгән Махараджа-Макты ала. The Eсonomist билдәләүенсә, ит хаҡы гамбургер үҙҡиммәтенең 10 проценты самаһын алып тора. Махараджа Мак Биг Макҡа ҡарағанда Гонконгта 1,89 долларға арзаныраҡ. Донъяның баһалап еткерелмәгән валюталары араһында, һинд рупияһынан ҡала — украин гривнаһы. Американың The Economist журналы 2012 йылдың ғинуарына «Биг-Мак» индексын яңырта, уға ярашлы, украин валютаһы 50,2 %-ҡа баһалап еткерелмәгән булып сыға. Яңыртылған индекс буйынса, доллар 4 гривна торорға тейеш.
АҠШ-та Биг-Мак — 4,33 доллар, Рәсәйҙә 2,29 доллар (75 һум) тора, йәғни һум 53 %-ҡа ҡиммәтен юғалтҡан. Иң ҡиммәтле Биг Мак — Венесуэлала (7,92 доллар), унда «Биг Мак индексы» 5 йылда бөтәһенән дә шәберәк үҫкән, ҡиммәтлек йәһәтенән икенсе һәм өсөнсө урындарҙа — Норвегия (7,06 доллар) һәм Швейцария (6,56 доллар).
Биг-Мак (һәм башҡа «Бургерҙар») үҙҙәренең йәшәү тарихында күләм йәһәтенән дә үҙгәрә. Йәғни Биг-Мак, әйтәйек, ике йыл элек һәм хәҙер — компоненттарының өлөш ауырлығы буйынса төрлө продукт. Шунлыҡтан уның хаҡ үҫеше сағыштырмалыҡҡа эйә, уны продукттың өлөш ауырлығы менән сағыштырырға кәрәк.
2015 йылда иң арзан Биг-Мак Украинала була — 1,2 доллар (баһаланып етмәгәнлек — 74,9 %), артабан Рәсәйҙә — 1,36 $ (-71,5 %), унан һуң — Һиндостанда — 1,89 доллар (-60,6 %). Иң ҡиммәт Биг-Мак Швейцарияла — 7,54 доллар (+57,5 %), шунан Норвегия килә — 6,30 $ (+31,5 %), Дания — 5,38 $ (+12,2 %), Бразилия — 5,21 $ (+8,7 %), Швеция — 4,97 $ (+3,7 %). Башҡа илдәрҙә Биг-Мак АҠШ-тағынан арзаныраҡҡа һатыла, ә АҠШ-та ул 4,79 $ тора.
«The Economist» журналы эксперттары фекеренсә, Рәсәй һумы, Украина, Мысыр, Филиппин, Аргентина, Гонконг, Индонезия, Таиланд, Малайзия кеүек илдәр валютаһы менән бер рәттән, 50 % самаһына баһалап еткерелмәгән.
«The Economist» журналы килтергән Биг-Мак индексына ярашлы, 2005 йылда бер доллар 15,2 һум торорға тейеш ине, ә 26-нан ашыу түгел. 2006 йылда индекс баһаһы буйынса доллар Рәсәйҙә 14 һум булды. Рәсәй Биг-Магы ул саҡта донъялағы иң арзан сэндвичтар исемлегендә һигеҙенсе урынды биләй ине. Рәсәйҙең «Комсомольская правда» гәзите үҙенең «бутерброд индексын» — Рәсәйҙең төрлө ҡалаларында йәшәүселәрҙең рәсми булмаған тормош муллығы күрһәткесен даими баҫа. Был күрһәткес уртаса эш хаҡының вокзал яны кафеһында һатылыусы ярым ыҫланған колбасалы бутерброд хаҡына нисбәте булараҡ, йәғни уртаса эш хаҡына нисә бутерброд алып булыуынан сығып иҫәпләнә.
This article uses material from the Wikipedia Башҡорт article Биг-Мак индексы, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). Башҡа шарт булмаһа, CC BY-SA 4.0 лицензияһына ярашлы, эстәлек менән һәр кем файҙалана ала. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki Башҡорт (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.