صراف تبریزی

حاج رضا صرّاف تبریزی، ۱۲۷۱ هیجری قمری ایلینده ، تبریزین راسته کوچه محله سینده اولان « حصار » دربندینده دونیایا گؤز آچمیشدیر. « صرّاف » اون ایکی یاشیندا آتاسین الیندن وئردی . آنجاق علاجسیزلیقدان یاشاییش کئچیرتمکدن ساری آتاسی نین ایشی نین آردین دوتدوب صرّافلیغا اوز گتیردی.

دوکانی حاج سید حسین میانه لی نین تیمچه سی یانیندا قرار تاپمیشدیر. او آل وئر ه باخارکن، فارسجا و عربجه ادبیاتی اؤرگنمه یه باشلادی.

حاج رضا صراف، علمی – ادبی یغینجاقلارا قوشولوب ، ۱۲۹۱ هیجری قمری ایلیندن ( ۲۰ یاشیندان ) « صفا » آدیندا اولان ادبی انجمنی نین لاپ یاخشی عضولریندن اولدو. بۇ انجمن صراف حضرتلری نین ائویندن تشکیل تاپاردی. او هر دؤنه کن ، رحمتلیک سؤز بیلن ادیب و انجمنین آغ ساققالی « لنکرانی » جنابلاری نین محضریندن بوللو فایدالانارمیش.

صراف ، مشروطیّت فرمانی نین صادر اولماغیندان دوققوز آی سونرا ۱۳۲۵ اینجی ایل ، ربیع الاول آیی نین اون یئددی سینده ، ۴۵ یاشیندا « آسم » ناخوشلوغو اثرینده دونیادان گؤز یومدو.

صراف آز عؤمرونده ۲۵۰۰ بیت شعر یازدی. غزللریندن ساوای، کربلا حادثه سی حاقّیندا قالارغی شعرلری واردیر. اونون شهیدلر آقاسی ایمام حسین حضرتلرینه چوخ ارداتی واریدیر. دئمک اولار اونون شعر دیوانی نین یاریسی ائله ایمام پیغمبر یولوندا یازیلیبدیر. آنجاق « صراف » سون 100- 150 ایلین ایچینده ، دؤرد بؤیوک مرثیه یازان شاعیرلردن تانینمیشدیر.

اوندان سوراکی شاعیرلر ، او جمله دن ، علی‌آقا واحد کیمی لر ، صراف دان تاثیر آلمیشلار. همیده اوستاد شهریار اوندان ائله تاثیرلنمیشدیر کی اونو آذربایجانین لاپ بیلیجی عالیملریندن ساییردی.

تبریز لی صراف یالنیز ادبی محفللرده یوخ ،بلکه سیاسی میدانلاردادا فعالیت گوستردی .او تبریزلیلرین تایسیز مبارزه و ساواشلاری زامانی ، مشروطه مجاهیدلرینه هر جوره مادی و معنوی یاردیم ائدیردی و ائوینده قورولان ادبی انجمنی ده سیاسی و اچتماعی توپلانتیا چئویردی .الیمیزده اولان ایکی بئشلیک و بیر مستزاد و بیر تازیانه سی اونون بیر حقیقی مشروطه خواه و آزادلیق سئون شاعیر اولدوغونو ثبوت لئدیر .او ،مشروطه دن سونرا مشروطه انقلابینی آزدیرماغا چالیشانلاری طنزی تازیانه لر ایله هجو ائدیر و دئییر :

بو نه دیر نه عدلدیر هر لحظه مین بیداد اولور

بو نئجه مشروطه دیر گئتدیکجه استبداد اولور

تبریزلی حاج رضا صراف، تورکی دیلی نین ، کلاسیک اولوزلاریندان ساییلیر. رحمتلیک اوستاد شهریار دئمیشکن صراف آذربایجانین ادبی نابغه لریندندیر.

غزل ساحه سینده ، اینجه سؤزلره دوروشوق وئریب آخار دویغویا مالیک اولان صراف حضرتلری ، تورکی دیلینده ساده جه ائشیتمه لی بیلیکلر یارادیبدیر. او عاطفه و سئوگی قایناغی دیر.

شکّسیز ، صراف ائلین شیعه شاعیری اولدوقدا ایماملارا گورا یاخشی قلم ووروبدو. اونون ایمام علی (ع) ائولادینا خاص ارادتی واردیر. اونون چوخ شعرلری ایران، آذربایجان جمهورییتی،تورکیه،داغیستان و قفقاز کیمی اؤلکه لرده اولان اهل بیت عاشیقلری آراسیندا دیللر ازبری دیر.

آخیملی و ساده جه اولماق صرافین شعر دیلی نین تانیتدیران یؤندمیدیر، بیر حالدا کی چوخ تدقیقاتچی ائده بیلمه ییب صرافین دیوانیندا دَه ییشیک لیک یارادسین. اونون شعرلری افاده لی سؤزلردن و ها بئله چَتین کلمه و پیرپیرتلاشیق ادیتلردن اوزاقدیر. آنجاق سؤز صرافی ، ساده لیکده اینجه لیک یارادارکن سؤزون جوهرین چکیبدیر. دئمک اولار او بوتون شعر صنعتلرین ساده جه ایشلتمکله، آخیملی دویغویا مالیک اولاراق جور به جور سؤز ایچینده شیرینلیک و گؤزللیکلر یارادیبدیر. او گاهدان شعرلرینده هندی سبکیندن ده فایدالانیبدیر .

وصل

من ترک شراب لب يار ائيلديم اولدي

زهر غم هجريله مدار ائيلديم اولدي

اي شيخ بهشتي دئمه ترک ائيلييه ن اولماز

من ترک سر کوي نگار ائيله ديم اولدي

اؤز جانيني ترک ائيلييه ن اولماز من اؤزومدن

روحوم کيمي جاناني کنار ائيلديم اولدي

ممکن دگي بير محنته مين جان دؤزه اما

من جانيمي مين درده دچار ائيلديم اولدي

دانسته و فهميده خط و خاله وورولدوم

اؤز اؤز گونومو تيره و تار ائيلديم اولدي

هئچ کيمسه اؤزون خار و ذليل ايسته مز اما

من اؤز اؤزومو دهرده خار ائيلديم اولدي

عرفان نظربازي و رندي و ظريفي

عالمده خلاصه نکي وار ائيلديم اولدي

صرافه دئديم حکمتيلن يوخ وار اولانماز

گولدي دئدي باخ گؤر يوخي وار ائيلديم اولدي

دیوان اشعار ترکی رضا صراف تبریزی مقدمه تصحیح وتحشیه استاد دکتر حسین محمد زاده صدیق