چک جۆمهۇریتی اوروپانین مرکزینده یئرلَشن بیر اؤلکهدیر.پراق چک جومهوریتینین پایتختی و اؤلکلهده ان بؤیۆک شهر
چک جومهوریتی Česká republika (چک) | |
---|---|
شوعار: Pravda vítězí (چک) "Truth prevails" | |
میلی مارش: Kde domov můj (چک) "Where my home is" | |
پایتخت و بؤیوک شهری | پراق 50°05′N 14°28′E / 50.083°N 14.467°E |
Official language | چک |
اتنیک قروپلار (2021) |
|
دین (2021) |
|
دمونیم(لر) | چکلر |
دؤولت | Unitary parliamentary republic |
• President | Miloš Zeman |
• Prime Minister | Petr Fiala |
قانون اوقانی | Parliament |
• یوخاری مجلیس | Senate |
• آشاغی مجلیس | Chamber of Deputies |
Establishment history | |
ت 870 | |
1198 | |
• چکسلواکی | 28 October 1918 |
• Czech Republic | 1 January 1993 |
اراضی | |
• جمعی | (115th) |
• سو (%) | 2.14 (as of 2021) |
جمعیت | |
• 2022 تخمینی | شابلون:DecreaseNeutral 10,516,707 (86th) |
• 2021 census | شابلون:DecreaseNeutral 10,524,167 |
• سیخیلیق | (91st) |
جیدیپی (PPP) | 2022 تخمینی |
• جمعی | $509.953 billion (48th) |
• آدامباشی | $47,527 (36th) |
جیدیپی (نامینل) | 2022 تخمینی |
• جمعی | $296.238 billion (48th) |
• آدامباشی | $27,609 (43rd) |
جینی (2020) | 24.2 آشاغی |
اچدیآی (2021) | 0.889 چوخیوخاری · 32nd |
پول واحیدی | Czech koruna (CZK) |
چاغ بؤلگهسی | UTC+1 (CET) |
• یای (دیاستی) | UTC+2 (CEST) |
تاریخ فورمتی | d. m. yyyy |
سوروجولوک طرفی | right |
تیلفون کودو | +420[b] |
ایزو ۳۱۶۶ کودو | CZ |
اینترنت التیدی | .cz[c] |
اؤلکه تاریخاً ۲ ویلایتدن - بوهمیا و موراویدان عبارتدیر. سیلزی توْرپاقلارینین دا بیر حیصّه سی چکلرین اراضیسینه دۆشور. چک جومهوریتی اهالیسینین سایی ۲۰۱۰-جو ایلین مارسین ۳۱-نه اوْلان معلوماتا اساساً ۱۰ ۵۰۹ ۳۷۷ نفردیر. اؤلکهنین باشکندی پراقا شهریدیر. پراقا - ۱ ۲۱۲ ۰۹۷ نفر و برنو - ۷۱۹ ۵۵۵ نفر اهالی ایله چک جومهوریتی ان بؤیوک شهرلریدیر.
بوهمیا بؤلگهسینده یاشایان سلتلر اؤلکهنین تاریخده معلوم اوْلان ایلک یئرلی اهالیسیدیر. V عصرده شرقدن ایسلاو قبیلهلری گلهرک البا چایینین وادیسینده یئرلهشمیشلر. آلتی عصر عرضینده مۆنتظم اوْلاراق ایسلاو، آلمان و ماجارلارین ایشغاللارینا معروض قالمیشدیر. XIV عصرده قۇرولان آلمان ایمپیراتورلوغو اۇزون ایللر اؤلکهیه حاکم اوْلموش، ۱۷-جی عصرین اوّللرینده اوتریش-ماجاریستان ایمپیراتورلوغونا مغلوب اوْلاراق بۇ توْرپاقلاری ایتیرمیشدیر. اوتریش، بوهمیا و موراوییایا، ماجاریستان ایسه ایسلوواکییا حؤکم ائتمکده ایدی. بیرینجی دونیا ساواشی نتیجهسینده اوتریش-ماجاریستان ایمپراتورلوغونون ییخیلماسی ایله ۱۹۱۸-جی ایلین اۇکتوبر یندا چک ایسلواکی جومهوریتی آدییلا موستقیللیکلرینی اعلان ائتدیلر. اؤلکهدهکی اتنیک قروپلاردان آلمانلارین قیاملاری و آلمانین تضییقی ایله بوهمیا بؤلگهسی آلمانلارا وئریلدی (۱۹۳۸). بیر ایل سوْنرا هیتلرین امری ایله آلمان اوْردوسو چخوسلوواکیانی ایشغال ائتدی.
ایکینجی دۆنیا ساواشی نتیجهسینده ۱۹۴۵-جی ایلده اؤلکه بۇ سفر ده روسیه طرفیندن ایشغال ائدیلدی. چخوسلوواکیانین شرقدهکی روتنیا ایالتینی اؤز توْرپاقلارینا قاتان روسیه، تضییق نتیجهسینده چک کومونیست پارتییاسینی اقتدارا کئچیرهرک سوسیالیست بیر رژیم قوردوردو. یئنی اداره اؤز آنلاییشی گریی آزادلیقلاری محدودلاشدیردی. آزادلیق طرفداری اوْلان کسلری حبسخانا و عقل خسته خانالارینا دولدوراراق اؤلکهنی روسیه نین پیکی دۇرومینه گتیردی. ۱۹۵۵-جی ایلده ورشو مۆقاویلهسی تشکیلاتی نا داخیل اوْلدو. ۱۹۶۰ دان سوْنرا اکینچیلیک کولکتیفلشتیریلدی. نقلیات تیجارت و آغیر صنایع دؤولتلشدیریلدی. مدنیت و دینی اینانجلارا تضییق آلتینا آلیندی. ۱۹۶۸-جی ایلده ایستالین طرفدارلارینین یئرینه کئچن آلکساندر دوبجک و لودویک سووبودا اؤلکهده لیبرال بیر سیاست ایزلهیهرک ایقتصادیاتدا خاریجه آچیلما ایستیقامتینده مۆختلیف اصلاحاتلار ائتدیلر. مطبوعات و نشر قورولوشلارینا آزادلیق وئریلدی. کوممونیزمین دیکتاتورلوق رژیمیندن خلاص اوْلوب اینسانجا یاشاماق اۆچون سی صرف ائدن رهبرلر روسیه ایدارهچیلری طرفیندن شدتله تنقید ائدیلدی. چک ایسلواکیداکی بۇ لیبرال اصلاحاتلار نتیجهسینده بیر پیکینی ایتیرمه قوْرخوسو اشیدن روسیه اؤلکهنی ایشغال ائتدی. اؤلکهلره موستقیللیک شوعارلاری اؤیرهدن روسیه اؤزونون ائتدیی ایشغالا قارشی گلن خالقی اینسافسیزجا تانکلارین پالیترالاری آلتیندا ازدی و اؤلکه ایدارهچیلرینی شدتله جزالاندیردی. یوز مینلرله چک ایسلواکیلی، روس ظلمونه دؤزه بیلمهیهرک اوتریش و آلمان قاچدی.۱۹۸۹ دا بۆتون شرق بلوکو اؤلکهلرینده اوْلدوغو کیمی، چک ایسلواکیدا دا یومشالما سیاستی باشلادی. چوْخ پارتییالی سیستمه کئچیلدی و ۱۹۹۰ دا ایلک سربست سئچکی کجیریلدی. کومونیستلر قازانا بیلمهدیلر. میللیتچی پارتییالار اقتدار اوْلدولار. ۱۹۹۲ ژۇئنوندا چک وسلوواکی میدانا گتیرن چک و ایسلوواکی جومهوریتیلاریندا آیری-آیری ائدیلن سئچکیلردن سوْنرا ایکی جومهوریتین بیر-بیریندن آیریلماسی گوندمه گلدی. ائدیلن گؤروشمهلر نتیجهسینده ۲۵ نوْامبر ۱۹۹۲ گۆنو ائدیلن آندلاشما ایله ۳۱ دسامبر ۱۹۹۲ تاریخینده ایکی جومهوریتی بیر-بیریندن آیریلدی.
چکیانین اساسینی قوْیان چک و اوْنون قیزی لیبوشنین نسلینین بیرباشا داوامچیسی — چک حؤکمدارلاریندان بیری، XIII عصرین سوْنلاریندا حؤکمدارلیق ائدن IV کارلدیر. اوْنون دؤورونو چکیانین رنسانس دؤورو حساب ائتمک اوْلار. کارلین حؤکمدارلیغی ارفهسینده مقدس ویتا معبدی، کارلاوف کؤرپوسو، سایسیز-حسابسیز سارایلار، قصرلر تیکیلیب. محض بۇ ارفهده چکدا آوروپانین ان یاشلی بیلیم یوردولریندن بیری آچیلیر. چک تاریخینده تبلیغاتچی و اصلاحاتچی یان قوسون امه یی دانیلمازدیر. اوْ، کاتولیک کلیساسینین عدالتسیز مؤوقیینی، کاسیبلارا قارشی موناسیبتینی آچیق-آشکار گؤسترمیشدیر. بۇ موقعیت گؤره، اوْنو تونقالدا یاندیرمیشدیلار.
ایکینجی دۆنیا ساواشینین باشا چاتماسیندان سوْنرا سوسیالیست بلوکونا قاتیلان چک ایسلواکی ۱۹۶۸-جی ایلده سووت قوْشونلارینین پراقا باهاری آدی ایله تاریخه دوشن، سوسیالیزمدن اۇزاقلاشما مئیللرینین قارشیسینی ساواش موداخیله یوْلو ایله آلماسیندان سوْنرا ۱۹۹۰-جی ایله قدر کومونیست رژیمی ایله ایداره اوْلونموشدور. چک و ایسلوواکی جومهوریتی اوْلماقلا ایکی فدراسییا سوبیکتینین بیرلشمهسیندن یارانان چک ایسلواکی ۳۵۰ عضولو فدرال مجلیس طرفیندن ایداره اوْلونوردو. فدرال مجلیس بۆتون اؤلکهدن سئچیلن ۲۰۰ دپوتاتلی خالق مجلیسیندن و هر فدراسییا سوبیکتیندن ۷۵ عضو اوْلماقلا ۱۵۰ دپوتاتلی میلّت مجلیسیندن عبارت ایدی. دؤولت باشچیسی، باش ناظیر و نازیرلر فدرال مجلیس طرفیندن اؤز عضولری آراسیندان سئچیلیردی. ۱۹۸۹-جو ایلده شرقی آوروپانین سوسیالیست بلوکو اؤلکهلرینده باش قالدیران دموکراتیکلشمه و چوخپارتییالی سیستمه کئچید، چکدا دا مۆشاهیده اوْلوندو. ۱۹۹۰-جی ایلده ایلک چوخپارتییالی سئچکیلر کچیریلدی. ۱۹۹۲-جی ایلین ژۇئنوندا چک ایسلواکی تشکیل ائدن چک و ایسلوواکی جومهوریتیلاریندا آیری-آیری سئچکی کچیریلدی. چکداکی سئچکیلرده غالیب گلن واتسلاو کلاوس باش ناظیر اوْلدو. بۇ سئچکیلردن سوْنرا آپاریلان دانیشیقلاردان سوْنرا [[۳۱ دسامبر ]] ۱۹۹۲-جی ایلده ایکی جومهوریتی بیر-بیریندن آیریلدی.
دنیزدن اۇزاق مرکزی آوروپا اؤلکهسی اوْلان چک، دیگر مرکزی آوروپا اؤلکهلرینده اوْلدوغو کیمی قیشی چَتین کئچن قۇرو ایقلیمه مالیکدیر. یایی سرین کئچن اؤلکهده، ایللیک اوْرتا تِمپراتور ایلدن ایله فرقلنیر. قیشدا اؤلکهده هاوا هر زامان صیفیر درجهدن آشاغی اوْلور. ایللیک اوْرتا یاغینتی بؤلگهلره گؤره ۱۰۰۰-۱۵۰۰ مم آراسیندا دییشیر. یۆکسکلییی چوْخ اوْلمایان دوزنلیک بؤلگهلرده یاغینتی میقداری ۱۰۰۰ مم اطرافیندا اوْلور، یۆکسک داغلیق اراضیلرده داغلارین یاغیش بۇلودلارینی توتماسی و سیخلاشدیریجیلیق وظیفهسی گؤرمهسی، ایللیک یاغینتی میقدارینین اوْرتا حسابلا ۱۵۰۰ مم اطرافیندا اوْلماسینی تامین ائدیر. یاغینتیلار قیشدا عومومیتله قار شکلینده اوْلور.
چکیانین ۳۰%-i مشهلرله اهاتلنمیشدیر. اؤزلله بوهمیا داغلاری و کارپاتلارین یۆکسک بؤلگهلرینده اینیارپاقلی مشه بؤلگهلری، یۆکسکلییی چوْخ اوْلمایان یئرلرده قایین، پالید و گورژن مشهلری اۆستونلوک تشکیل ائدیر. مشهلیک بؤلگهلرده یاشایان وحشی حئیوانلار - چؤل دونوزو، چؤل پیشیی و داغ کچیسیدیر. یئرآلتی احتیاطلاری محدوددور. آوروپانین ان چوْخ اورانوس چیخاران اؤلکهسی اوْلان چکدا کؤمور، ایستیبیوم، ماقنزیت، جیوه، قرافیت، کاولین و آز میقداردا نفت ده چیخاریلیر. چیخاریلان اورانوسین میقداری، بۇ ماده نین ایستراتژی اهمیتی باخیمیندان آچیقلانمیر.
چک صنایعیه آرخالانان ایقتصادیاتا مالیکدیر. سوسیالیزم ایدارتمه اۆصولو زامانی توْرپاقلار دؤولتینکیلشدیریلهرک کوللکتیو اکینچیلییه کچیلدی. بۇ سمرهلیلییی آشاغی سالدی و اؤلکه اوولکیندن داها چوْخ ارزاق محصولو ایدخال ائتمک مجبوریتینده قالدی. ان اهمیتلی اکینچیلیک محصوللاری بۇغدا، آرپا، یولاف، چوودار، قارغیدالی، چوغوندور، کارتوف و بالقاباقدیر. حئیواندارلیق گئنیش تشکول تاپمیشدیر. ان چوْخ ائو حئیوانلارینین یتیشدیریلدیی اؤلکهده بؤیوک باش حئیوانلارین سایی کیچیک باش حئیوانلارین ساییندان چوْخدور. مشهلردن الده ائدیلن محصوللار احتیاجی اؤدمکله یاناشی، ایخراج دا ائدیلیر. یئرآلتی احتیاطلاری اؤلکهنین احتیاجینی اؤدمدیی اۆچون بۇ ماللاری ایدخال ائتمک مجبوریتیندهدیر. دمیر کوندنساتینین اهمیتلی قیسیمینی ایدخال ائتمهسینه باخمایاراق دۆنیادا پولاد ایستهصالیندا ایلک اوْن اؤلکه ایچینه گیره بیلمکدهدیر. شرق بلوکو اؤلکهلرین ماشین، کیمیوی ماده، سیلاح، تکستیل محصولو احتیاجلارینین بؤیوک بیر کیمینی چک جومهوریتی قارشیلاماقدادیر.
چک جومهوریتی اهالیسینین %۹۴.۲ سی چکلردن عبارتدیر. کیچیک آزلیقلار اوْلاراق ایسلوواک (%۱.۹) و آلمانلار(%۰.۴) واردیر. آیریجا اؤلکهده لهیستانلیلاردا یاشاییر. اهالیسینین بؤیوک اکثریتی شهرلرده یاشاییر. اهالینین ان سیخ اوْلدوغو یئرلر باشکند پراقا ایله پیلسن، برنو و اوْستراوادیر.
چک اینکیشاف ائتمیش اوتوموبیل و دمیر یوْلو شبکهسینه مالیکدیر. دمیریوللارینین دؤردده بیرینده الکتریکلی قاتارلار چالیشماقدادیر. پراقا و اؤلکهنین دیگر بؤیوک شهرلری هاوا نقلیاتی ایله بیر-بیرینه باغلیدیر.
چکدا پیوه چکمه صنعتی گئنیش یاییلیب. چکلرده پیوه نسیللری بیرلشدیرن دَیَر کیمی قیمتلندیریلیر. پیوهنین مشهور بودوار نؤعو بیر چوْخ ویتامینلرله زنگیندیر. بۇ پیوهنین سویو ۳۰۰ متر درینلییی اوْلان آرتزیان قویوسوندان چیخاردیلیر.
خانیملار اۆچون ان سئویملی و دَیَرلی هدیّه کیمی تانینان چک سوونیرلری دۆنیادا مشهوردور. "موزِر" فیرماسینین سوونیر - بولور قابلاری آدیندان سؤز ائتدیرمیی باجاریر. چکدا مشهور اوْلان داها بیر آکسِسوار - دۇزلارا هوپدورولان گۆلدور. بئله گۆل اۇزون مودّتلی قالیر.
15°30′E / 49.750°N 15.500°E
This article uses material from the Wikipedia تۆرکجه article چک جومهوریتی, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). عکسی بللیلشدیریلمزسه، ایچیندهکیلر CC BY-SA 4.0 لیسانسی آلتیندادیلار. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki تۆرکجه (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.