ناتو
قۇزئی آتلانتیک مۆقاویلهسی تشکیلاتؽ (اینگلیزجه.
North Atlantic Treaty Organization, NATO, فرانسیزجه. Organisation du traité de l'Atlantique nord, OTAN) — صۆلحون قوْرۇنماسؽنؽ و آزادلؽقلارؽن مۆدافیعهسینی سیاسی همرأیلیک یوْلو ایله تأمین ائدن و اۆیهلرینه قارشؽ یؤنلمیش ایستهنیلن باسقؽن فوْرمالارؽنؽن دفع ائدیلمهسینی، لازؽم گلدیکده ایسه حربی گۆجدن ایستیفاده ائدیلمهسینی نظرده تۇتان باغؽمسؽز دؤولتلرین حربی ایتتیفاقؽ. ۴ آپرئل ۱۹۴۹-جو ایلده قۇرۇلمۇشدۆر و حاضیردا ۲۸ اۆیهسی وار. تشکیلاتؽن اۆیهلری هر هانسؽ خاریجی گۆجدن گله بیلهجک هۆجۆما قارشؽ اوْرتاق مۆدافیعه حیاتا کئچیریر. ناتو-نون باش قرارگاهی اۆیه اؤلکهلردن بیری اوْلان بلژیکین پایتختی بروکسئل شهرینده، مۆتتفیق قۆوهلرین عملیات کوْماندانلؽغؽنؽن باش قرارگاهی ایسه بلژیکین موْنس شهری یاخینلؽغؽندا یئرلشیر. بۆتۆن ناتو اۆیهلرینین عۆمۇمی حربی خرجلری دونیا اۆزره بۆتۆن اؤلکهلرین مۆدافیعه خرجلرینین ۷۰%-دن چوْخۇدۇر. اۆیه اؤلکهلرین مۆدافیعه خرجلری GDP-نین ان آزی ۲%-نی تشکیل ائتمهلیدیر.
| قۇزئی آتلانتیک مۆقاویلهسی تشکیلاتؽ North Atlantic Treaty Organization, NATO | |||
|---|---|---|---|
| |||
.svg) | |||
| ایداره مرکزی |  بلژیک ، بروکسئل | ||
| رسمی دیللر | |||
| نوع | حربی ایتتیفاق | ||
| حاکیملر آدی | یئنس استولنبرگ
اۆیهلر
| ||
کوْره مۆحاریبهسی اۆیه اؤلکهلری حرکته کئچیرهنه و یۆکسک روتبهلی ایکی آمئریکالی کوْماندانؽن ایستیقامتلندیرمهسی ایله بیرلشمیش حربی اتفاق قۇرۇلانا قدر ناتو ساده سیاسی اوْرتاقلؽقدان باشقا بیر شئی دئییلدی. سوْیۇق مۆحاریبه دؤورۆ ۱۹۵۵-جی ایلده اساسؽ قوْیۇلان ورشو مۆقاویلهسی تشکیلاتؽنا اۆیه اؤلکهلرله چکیشمهلرین یارانماسؽنا سبب اوْلدۇ. آورۇپا اؤلکهلری ایله آمئریکا آراسؽنداکی علاقهلرین گۆجۆ اوزهرینده عمله گلن شۆبههلر ۱۹۶۶-جی ایلده فرانسانؽن ناتو-نون حربی قانادؽندان چکیلمهسی ایله نتیجهلندی و ناتو مۆدافیعهسینین احتیمال اوْلۇنان سووئت ایشغالؽنا قارشؽ اعتبارلؽلؽغؽنا منفی تأثیر گؤستردی. ۱۹۸۹-جو ایلده بئرلین دیواری یؽخؽلاندان سونرا تشکیلات یوقوسلاوییانؽن داغیلماسؽ دؤورونه قارؽشدؽ و ایلک حربی موداخیلهلرینی ۱۹۹۲-۱۹۹۵-جی ایللرده بوسنییا و هئرسئقووؽنادا، داها سونرا ایسه ۱۹۹۹-جو ایلده یوقوسلاوییادا حیاتا کئچیردی. سیاسی اوْلاراق کئچمیش ورشو مۆقاویلهسی تشکیلاتؽنا اۆیه اؤلکهلرله یاخشؽ موناسؽبتلر قۇرماغا چالؽشدؽ و همین اؤلکهلرین بیر قیسمی ۱۹۹۹-جو و ۲۰۰۴-جۆ ایلده ایتتیفاقا قوْشۇلدۇ.
قۇزئی آتلانتیک بیرلیگیینین تشکیلاتا اۆیه اؤلکهلرین سیلاحلؽ هۆجۆما معروض قالان هر هانسؽ اۆیه اؤلکهیه کؤمک ائتمهسینی طلب ائدن ۵-جی مادّهسی ناتو تاریخینده ایلک و هله کی، سون دفعه ۲۰۰۱-جی ایلدکی ۱۱ سپتامبر هۆجۆملارؽندان سونرا تطبیق اوْلۇندۇ. حیاتا کئچیریلن بو تئررور هۆجۆملارؽنؽن آردؽنجا ناتو رهبرلیگیندهکی قوْشۇنلار افقانیستانا یئرلشدیریلدی. تشکیلات، همچینین عراقا تعلیم هئیتینین گؤندریلمهسی، دنیز قۇلدۇرلارؽنا قارشؽ عملیاتلارؽن دستکلنمهسی و ۲۰۱۱-جی ایلده بیرلشمیش میللتلر تهلۆکهسیزلیک شوراسؽنؽن ۱۹۷۳ سایلؽ قطعنامهسینه اساساً لیبی اوزهرینده اۇچۇشا قاداغان اوْلۇنموش بؤلگهنین تطبیق اوْلۇنماسؽ کیمی موختلیف روللارؽ ایجرا ائتمیشدیر. ناتو اۆیهلرینی مصلحتلشمهلر اۆچۆن یؽغؽنجاغا چاغؽران داها آز تأثیرلی ۴-جو مادّه: ۲۰۰۳-جو ایلده عراق مۆحاریبهسی عرضینده تورکییه طرفیندن، ۲۰۱۲-جی ایلده سوریه وطنداش مۆحاریبهسی عرضینده تورکییه حربی هاوا قۆوهلرینه مخصوص سیلاحسؽز F-۴ دؤیوش طییارهسینین دۆشۆرولمهسی و سوریه اراضیسیندن تورکییهنین میناآتانلاردان آتشه تۇتۇلماسؽنؽن آردؽنجا، لهستان طرفیندن ۲۰۱۴-جو ایلده روسییانؽن کریمه موداخیلهسیندن سونرا و ۲۰۱۵-جی ایلده داعیش تئررور قروپلاشماسؽنؽن تورکییهنین اراضی بۆتؤولۆیۆنه قارشؽ تهدیدلرینه گؤره اوْلماقلا عۆمۇمیلیکده بئش دفعه تطبیق اوْلۇنموشدۇر.
تاسیس ائدیلمهسی
بیرلیگین یارانماسؽ بروکسئل سازیشینین ایمضالانماسؽ (مارت ۱۹۴۸) ایله باشلانمؽشدؽر. بو سازیشده ۵ باتؽ آورۇپا اؤلکهسی عۆمۇمی مۆدافیعه سیستئمینی یاراتماق و اؤلکهلر آراسؽندا قارشؽلؽقلی علاقهلری مؤحکملندیرمک ایستکلرینی تصدیق ائتدیلر.
ایلک ایللری
بلژیک، بریتانیا، فرانسا، هوللاندییا و لوکسئمبورق طرفیندن ۱۷ مارت ۱۹۴۸-جی ایلده ایمضالانان و سوْیۇق مۆحاریبهنین باشلانغؽجؽنداکی سووئت تهدیدینه قارشؽ اوْرتاق مۆدافیعه راضؽلاشماسؽ اوْلان بروکسئل مۆقاویلهسی ناتو-نون قۇرۇلوشۇنۇن ایلک آددؽمؽ حساب اوْلۇنور. سووئت ایتتیفاقؽنؽن حیاتا کئچیردیگی بئرلین بحرانی ۱۹۴۸-جی ایلین سپتامبرؽندا باتؽ آورۇپا بیرلیگینین مۆدافیعه تشکیلاتؽنؽن یارادؽلماسؽنا سبب اوْلدۇ. بۇنا باخمایاراق، مۆتتفیق دؤولتلر سووئت ایتتیفاقؽنؽن حربی گۆجو قارشؽسؽندا ضعیف دۇرۇما صاحیب ایدی. همچینین، ۱۹۴۸-جی ایلده کوممونیستلر طرفیندن چئکوسلوواکییادا حیاتا کئچیریلن حربی چئوریلیش نتیجهسینده اؤلکهدهکی دئموکراتیک حؤکۆمتین حاکمیتی ترک ائتمهسینین آردؽنجا بؤیۆک بریتانییانؽن خاریجی ایشلر ناظیری Ernest Bevin اوْخشار حادیثهلرین قارشؽسؽنؽ آلماق اۆچۆن ان یاخشؽ یوْلۇن باتؽ اؤلکهلری آراسؽندا اوْرتاق حربی ایستراتئژییانؽن تشکیل اوْلۇنماسؽ اوْلدۇغۇنۇ قئید ائتدی.
۱۹۴۸-جی ایلده آمئریکا خاریجی ایشلر ناظیری جورج مارشالین تعلیماتی ایله پئنتاقوندا آورۇپالی لیدئرلرله آمئریکالی حربی و سیاسی رسمیلر آراسؽندا گؤروش تشکیل اوْلۇندو. یئنی حربی اتفاق اۆچۆن تشکیل اوْلۇنان بو گؤروشمهلر ۴ آپرئل ۱۹۴۹-جو ایلده واشینقتون شهرینده قۇزئی آتلانتیک مۆقاویلهسینین ایمضالانماسؽ ایله نتیجهلهندی. بو مۆقاویلهنی ایمضالایانلار آراسؽندا بروکسئل مۆقاویلهسینه طرف اوْلان بئش دؤولت، همچینین آمئریکا، دانمارک، ایتالییا، ایسلاندییا، کانادا، نوروئچ و پورتوقالییا وار ایدی. ایلک ناتو باش کاتیبی لورد ایسمای ۱۹۴۹-جو ایلده وئردیی آچیقلامادا بو تشکیلاتؽن مقصدینین "روسلارؽ چؤلده، آمئریکالؽلارؽ ایچریده و آلمانلارؽ آشاغیدا ساخلاماق" اوْلدۇغونو بیلدیردی. مۆقاویله بۆتۆن اؤلکهلر طرفیندن موسبت شکیلده قارشؽلانمادی. بعضی ایسلاندییالؽلار ۱۹۴۹-جو ایلین مارتؽندا باش تۇتان ناتو علیهینه اعتراضلارا قاتیلدی. ناتو-نون یارادؽلماسؽنؽن ایلکین تشکیلاتی نتیجهسی اوْلاراق "آتلانتیکچیلیک" آدی وئریلهن و قۇزئی آمئریکا ایله آورۇپا آراسؽنداکؽ امکداشلؽغؽن واجیبلیگینه اؤنم وئرن دۆشۆنجه طرزینین میدانا گلمهسی گؤستریلیر.
ناتو-نون تشکیل اوْلۇنماسؽ آورۇپا اؤلکهلرینین آمئریکا ایستانداردلارؽنؽ منیمسهمهسی ایله مۆتتفیقلرین حربی تئرمینولوژییا، اصول و تئکنولوژییالارؽنا ایستانداردلاشدؽرما گتیردی. تقریباً ۱۳۰۰ ایستانداردلاشدؽرما راضؽلاشماسؽ ناتو-نون حیاتا کئچیردیگی بیر چوْخ اۆصۇل سیستئملشدیردی. بۇنۇن نتیجهسی اوْلاراق، ۷،۶۲×۵۱مم. ناتو تۆفنگ کالیبری ۱۹۵۰-جی ایللرده بیر چوْخ ناتو اؤلکهسینده ایستاندارد آوتۇمات کالیبری اوْلاراق قبۇل ائدیلدی. طییاره مانئور ایشارهلرینین ایستانداردلاشدیریلماسؽ نتیجهسینده ناتو طییاره لری بۆتۆن ناتو بازالارؽنا ائنه بیلمک پوتئنسیالؽنا صاحیب اوْلدۇ. دیگر ایستانداردلار آراسؽندا یئر آلان ناتو هئجالاما الیفباسؽ ناتو سرحدلرینی آشاراق مۆلکی حیاتدا دا ایستیفاده اوْلۇنماغا باشلادئ.
سوْیۇق مۆحاریبه
۱۹۵۰-جی ایلین ایونوندا کوْره مۆحاریبهسینین باشلانماسؽ نتیجهسینده بیر-بیری ایله علاقهلی شکیلده ایشلهین بۆتۆن کوممونیست اؤلکهلرین مۆعیین تهدیدینی آرتؽرماسؽ ناتو-نو کونکرئت حربی پلانلار حاظؽرلاماغا مجبور ائتدی. آورۇپادا یئرلشهن حربی قۆوهلری داها ثمرهلی ایداره ائتمک اۆچۆن آورۇپا مۆتتفیق قۆوهلری باش قرارگاهؽنؽن اساسؽ قوْیۇلدو و ۱۹۵۱-جی ایلین یانوارؽندا دوایت ائیزئنهاوئر(Dwight D. Eisenhower) بو قۇرۇمون ایلک کوْماندانؽ تعیین اوْلۇندو. ۱۹۵۰-جی ایلین سپتامبرؽندا ناتو حربی کومیتهسی سووئت ایتتیفاقؽ ایله تارازلیغا نایل اوْلماق اۆچۆن کونوئنسیونال قۆوهلر یارادؽلماسؽ چاغؽریشؽ ائتدی و ۱۹۵۲-جی ایلین فئورالؽندا لیسبون شهرینده تشکیل اوْلۇنان قۇزئی آتلانتیک شوراسؽنؽن ایجلاسؽندا بو ایستهیی یئنیدن ایفاده ائتدی. ناتو-نون اوزونمۆددتلی مۆدافیعه پلانؽ اۆچۆن لازؽم اوْلان قۆوهلری تشکیل ائتمک مقصدیله کئچیریلهن لیسبون کوْنفرانسؽندا دیویزییا سایؽنؽن ۹۶-یا چؽخارؽلماسؽ تکلیف اوْلۇنسا دا، نؤوبتی ایل اۆچۆن آتوْم سیلاح ایستیفاده ائده بیلهجک ۳۵ دیویزییانؽن اوْلماسؽ بارهده راضیلؽق الده ائدیلدی. ناتو همین دؤورده مرکزی آورۇپادا ۱۵، ایتالیا و اسکاندؽناویده ایسه ۱۰ حاضؽر دیویزییانؽ چاغؽرا بیلیردی. لیسبونداکی کوْنفرانسدا تشکیلاتؽن ان یۆکسک وظیفهسی حساب ائدیلن ناتو باش کاتیبی وظیفهسی ده یارادؽلدؽ و قاستینقس ایسمای بو وظیفهیه تعیین اوْلۇندو.
۱۹۵۲-جی ایلین سپتامبرؽندا دانمارک و نوروئژین مۆدافیعه قابیلیتینی تکمیللشدیرمک مقصدیله ۲۰۰ گمی و ۵۰.۰۰۰ نفردن چوْخ شخصی هئیتین قاتؽلدؽغؽ ناتو-نون ایلک بؤیۆک دنیز تعلیملریندن بیری اوْلان مئینبرئیس تعلیمی باشلادؽ. بۇنۇن آردؽنجا تشکیل اوْلۇنان دیگر بؤیۆک تعلیملر آراسؽندا آرالؽق دنیزینده حیاتا کئچیریلهن "قراند سلام" و "لونقستئپ" تعلیملری، قۇزئی ایتالییادا "ایتالیک وئلد" آدی آلتؽندا حیاتا کئچیریلهن هاوا-دنیز-قۇرۇ تعلیمی، مرکز اوردو قرۇپۇنۇن قاتؽلدؽغؽ سیمولیاسؽیا ائدیلمیش "مونتئ کارلو" آدلی هاوا-قۇرۇ تعلیمی، آمئریکا، بؤیۆک بریتانیا، ایتالیا، تۆرکییه و یونانیستان حربی دنیز قۆوهلرینین ایشتیراک ائتدیگی آرالؽق دنیزینده تشکیل اوْلۇنان "وئلدفاست" آدلی آمفیبیک دئسانت چؽخارما تعلیمی یئر آلدی.
سووئت ایتتیفاقؽ ۱۹۵۴-جۆ ایلده آورۇپادا صۆلحۆ قوْرۇماق اۆچۆن ناتو-یا داخیل اوْلماسؽنؽن واجیب اوْلدۇغونو ادعا ائتدی. سووئت ایتتیفاقؽنین اساس مقصدینین ایتتیفاقؽ ضعیفلتمک اوْلدۇغوندان چکینهن ناتو اؤلکهلری بو تکلیفی قبول ائتمهدی. ۱۷ دسامبر ۱۹۵۴-جۆ ایلده قۇزئی آتلانتیک شوراسؽ ناتو-نون آتوْم سیلاحؽندان ایستیفادهسی ایله باغلؽ اوْلان MC ۴۸ آدلی سنهدی تصدیق ائتدی. MC ۴۸ سووئت ایتتیفاقؽ ایله باش وئره بیلهجک مۆحاریبهنین باشلانغؽجؽندان اعتباراً ایلک اوْلاراق شوروی طرفیندن ایستیفاده ائدیلیب-ائدیلمهمهسیندن آسؽلؽ اوْلمایاراق ناتو-نون آتوم سیلاحلارؽنی ایستیفاده ائتمهسینین واجیبلیگینی وۇرغۇلایؽردؽ. بئلهلیکله، آورۇپا مۆتتفیق قۆوهلری باش کوْماندانؽنا نووه سیلاحینین آوتوماتیک ایستیفادهسی مسئلهسینده آمئریکا-داکی ایستراتئژی هاوا کوْماندانلؽغؽ ایله عئینی سلاهیتلر وئریلمیش اوْلدۇ.
۹ مای ۱۹۵۵-جی ایلده باتؽ آلمانییانؽن تشکیلاتا داخیل ائدیلمهسی دؤورون نوروئژ خاریجی ایشلر ناظیری هالوارد لانگئ طرفیندن "قارهمیزین تاریخینده قرارلی بیر دؤنۆش نۆقطهسی" سؤزلری ایله شرح اوْلۇندۇ. آلمانییانؽن ایتتیفاقا داخیل اوْلماسؽنؽن اساس سببی آلمان ایش گۆجۆ اوْلمادان سووئت ایشغالؽنا قارشؽ مۆباریزه آپارماق اۆچۆن یئتری قدر گلهنکسل قۆوه گؤندرمهنین ایمکانسؽز اوْلماسؽ ایدی. بونا رسمی جاواب ۱۴ مای ۱۹۵۵-جی ایلده سووئت ایتتیفاقؽ، ماجاریستان، چئکوسلوواکییا، لهستان، بولقاریستان، رومانی، آلبانیو شرقی آلمانییانؽن ایمضالادؽغی ورشو مۆقاویلهسی تشکیلاتؽنؽن قۇرۇلماسؽ اوْلدۇ. بئلهلیکله، سوْیۇق ساواش هر ایکی طرفی بللی اوْلدۇ. ۱۹۵۷-جی ایلین پاییزؽندا شیمالدا ناتو طرفیندن عئینی واختدا اۆچ بؤیۆک تعلیم حیاتا کئچیریلدی. نوروئژدن تۆرکییهیه قدر اوْلان اراضیده ۲۵۰.۰۰۰ حربچی، ۳۰۰ گمی و ۱۵۰۰ طییارهنین قاتؽلدؽغؽ همین تعلیملر ایتتیفاقؽن ایندییه قدرکی ان بؤیۆک تعلیملری حساب ائدیلیر.
ناتو - حؤکۇمتلر آراسؽ تشکیلاتدیر، اونون بۆتۆن اۆیهلری اؤز اگهمنلیگی و مۆستقیللیگینی قوْرۇیۇرلار. ایلک نؤوبهده ناتو بیرلشمیش میللتلر-ین نیظامنامهسینین پرینسیپلرینه اۇیغۇن اوْلاراق سیاسی و حربی یوْللارلا بۆتۆن اۆیهلرینین آزادلؽغؽنؽ و تهلوکهسیزلیگینی مۆدافیعه ائدیر. بیرلیگین فعالیتینین اساس پرینسیپی اۆیهلرینین بؤلونمزلیگی اساسؽندا عۆمۇمی اؤهدهلیکلرین یئرینه یئتیریلمهسی و باغؽمسؽز دؤولتلر طرفیندن امکداشلؽغؽن قۇرۇلماسؽدؽر.
سوْیۇق مۆحاریبه دن سونرا ناتو نون گئنلشمهسی
۱۹۹۹ دان ۲۰۰۴ه قدر ۱۰ اؤلکه کی اوندان قاباق کومونیستی اؤلکه ساییلیردیلار ناتو یا قوشولدولار و بو گؤونلیک پیمانی ۲۶ اۆیهسی اولدو . ۲۰۰۸ ایلی نده کرواسی ، مقدونیه جومهوریتی و آلبانی ایله دانیشیق باشلاندی. بو ۳ اؤلکه سونرا بو پیمانا قوشولدولار. تازا زمان لار اوکراین و گورجیستان دا بو پیمانا قوشولماق چوخ طارافدارلی اولوب.
روسیه ایله نیزاع
ناتو نون روسیه سرحدلرینه یاخینلاشماق سبب اولدو کی روسلار ناتو دان فاصیله آچیب و یئنی دن ناتو ایله روسیه نین رابیطهسی ، شوروی ایله ناتو رابیطهسی کیمی اولدو. بو نیزاع لار روسیهنین اوکراینا هوجومو ۲۰۲۲ یه سبب اولدو
اۆیهلری
ناتو-نون ۳۰ اۆیهسی وار.
بیرلشمیش ایالتلر
آلبانی
آلمان
بلژیک
بولغاریستان
بیرلشمیش شاهلیق
دانمارک
چک جومهوریتی
ایستونی
فرانسه
کروواسی
ایسلند
ایسپانیا
ایتالیا
کانادا
لتونی
لیتوانی
لوکزامبورق
مجاریستان
هولند
نوروژ
لهیستان
پورتوقال
رومانی
اسلوواکی
اسلووانی
تورکیه
یونان
مقدونیه جومهوریتی- شابلون:Country data مونتهنگرو
تئلئکوممونیکاسییا ساحهسینده ناتو ایله امکداشلؽغؽن مقصدی بیرگه تعلیملر چرچیوهسینده قارشؽلؽقلؽ فعالییت، بحران دۇرۇمۇندا بیرلیگین مۆوافیق یؤنتملرینین تطبیقی و مۆعاصیر اینفوْرماسؽیا تئکنولوژییالارؽنؽن ایستیفادهسیدیر.
آیریجا باخ
- جمعی امنیت آنلاشماسی تشکیلاتی
- ورشو موقاویلهسی تشکیلاتی
قایناقلار
This article uses material from the Wikipedia تۆرکجه article ناتو, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). عکسی بللیلشدیریلمزسه، ایچیندهکیلر CC BY-SA 4.0 لیسانسی آلتیندادیلار. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki تۆرکجه (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.