بیت‌المقدس

بیت‌المقدس ابراهیمی دینلر آراسیندا موقدس شهر ساییلیر. شهر، فیلیسطین و ایسراییل اوْلان ایکی دؤولت طرفیندن اؤلکه‌نین باشکندی اوْلاراق اعلان ائدیلمیشدیر.

قودس القُدس (عربجه) יְרוּשָׁלַיִם‎ (عیبریجه)
شهر
بایراق نیشان
لقب(لر):  بیت‌المقدس (موقدس ائو)، ایر ها-کوْدئش (موقدس شهر)
قودس Show map of Israel قودس Show map of Asia
موختصاتلار: 31°47′N 35°13′E / 31.783°N 35.217°E / 31.783; 35.217 35°13′E / 31.783°N 35.217°E / 31.783; 35.217
اؤلکه	فیلیسطین (دوغو قودس) ایسراییل (باتی قودس)
فیلیسطین ویلایتی	قودس
ایسراییل بؤلگه‌سی	اورشلیم
ایداره
• نووع	بلدیه
• اورقانی	اورشلیم بلدیه‌سی
• بلدیه باشچی‌سی	موشه لیون
اراضی
• شهر	۱۲۵٫۱۵۶ km2 (۴۸٫۳۲۳ sq mi)
• متروپولیتن	۶۵۲ km2 (۲۵۲ sq mi)
اوجالیق	۷۵۴ m (۲٬۴۷۴ ft)
جمعیت  (۲۰۱۹)
• شهر	۹۳۶٫۴۲۵
• سیخلیق	۷٫۵/km2 (۱۹/sq mi)
• متروپولیتن	۱٫۲۵۳٫۹۰۰
اهالی (۲۰۱۷)
• یهودی	۶۰٫۸%
• عرب	۳۷٫۷%
• دیگر	۱٫۵%
ساعات قورشاغی	یوتی‌سی ۲:۰۰+
• یای (DST)	یوتی‌سی ۳:۰۰+
پوْست کوْدو	۹
تلفوْن کوْدو	+۹۷۲ ۲
HDI (۲۰۱۷)	۰٫۷۰۴ – یوخاری
وئب سایت	jerusalem.muni.il
دونیا میراثی
رسمی آدی	قودسون اسکی شهری و دیوارلاری
نوْوعو	کۆلتۆرل
عیار	ii, iii, vi
تصدیقلندی	۱۹۸۱
ایسناد نومره‌سی	148
بؤلگه	اورشلیم بؤلگه‌سی
تهلوکه‌ده	۱۹۸۲–گۆنۆمۆز

قودس تاریخی بوْیونجا، ۲ دفعه یوْخ ائدیلمیش، ۲۳ دفعه ایشغال ائدیلمیش، ۵۲ دفعه حمله‌یه اۇغرامیش و ۴۴ دفعه ایشغال‌دان سوْنرا قۇرتاریلمیشدیر. شهرین ان اسکی بؤلومونه، میلاددان اؤنجه ۴. مین ایلده ایلک سۆکونت و یئرلشیم باشلادی. ۱۵۳۸ده عثمانلی پادیشاهی بیرینجی سلیمان حؤکومدارلیغی آلتیندا، شهری چئورلین دیوارلار اینشا ائدیلدی. بوگۆن بۇ دیوارلار ائرمنی، مسیحی، یهودی و موسلمان اوْلماق اۆزره دؤرد بؤلومه بؤلونموش اوْلان اسکی شهری (اسکی قودس) چئورلمکده دیر. اسکی قودس، ۱۹۸۱ ایلینده دۆنیا میراثلاری آراسینا گیردی. آیریجا شهر، تهلوکه آلتیندا اوْلان دۆنیا میراثلاری آراسیندا دیر. گۆنوموزده قودس، اسکی قودسون سرحدلرینی آشاراق چوْخ بؤیموشدور.

موسلمانلار اۆچۆن قودس، مکه و مدینه‌دن سوْنرا ان موقدس شهر دیر. ایسلامدا قودس، ۶۱۰ تاریخینده ایلک قیبله اوْلموشدور و قورآنا گؤره حضرت محمد، ۱۰ ایل سوْنرا میعراجا بۇ شهردن چیخمیشدیر. همچینین قودس، یهودیلر اۆچۆن ان موقدس شهر دیر، چۆنکو موقدس کیتابلارینا گؤره ایسراییل شاهی داوود، میلاددان اؤنجه قودسو بیرلشیک ایسراییل شاهلیغی‌‌نین باشکندی اوْلاراق اینشا ائتدی و اوْغلو شاه سلیمان، ایلک معبدی شهرین ایچینده قۇردو. مسیحی‌لر اۆچۆن قودسون موقدس‌لیغی ایسه، یئنی عهده گؤره عیسی‌‌نین بۇ شهرده چارمیخا چکیلمه‌سیندن و ۳۰۰ ایل سوْنرا سنت هلنا طرفیندن عیسی‌نین موقدس خاچینی کشف ائتدیگیندن گلمکده دیر. سوْنونجدا، قودس بیر کیچیک ساحه اوْلماسینا رغماً اسکی قودس، بیرچوْخ دینی اؤنم داشیان مکان‌لارا صاحیب دیر. بۇنلارین آراسیندا معبد داغی، آغلاما دیواری، موقدس مقبره کیلیساسی، قبة الصخره و مسجد الاقصی واردیر.

قودس، ۶۳۷ده، عمر دؤنمینده، بیزانس ایمپیراتورلوغو ایله اوْلان ساواش نتیجه‌سینده موسلمان عربلرین الینه کئچدی. ۱۰۹۹ تاریخینده، بیرینجی صلیب یوروشو سیراسیندا بۇ دفعه مسیحی‌لر شهری اله کئچیردیلر و بۇ بؤلگه‌لرده اورشلیم شاهلیغی باشدا اوْلماقلا کیچیک دؤولتلر قۇردولار. ۱۱۸۷ده، موسلمان کورد کوْماندان صلاح‌الدین ایوبی اؤنجولوگونده باش وئرن حطین دؤیوشو ایله شهر، ۸۸ ایللیک بیر آرادان سوْنرا تکرار موسلمانلارین حاکیمیتینه کئچدی. سوْنرالار قودس مملوک و عثمانلی تۆرکلری‌نین کوْنترولونو کئچدی. بیرینجی دونیا ساواشیندان سوْنرا بریتانیا ایمپیراتورلوغو قودسو ایشغال ائدیب شهرین کوْنترولو اله کئچیردی. بریتانیا، موقدس توْرپاقلاردان چکیلدیکدن سوْنرا موسلمانلار و یهودیلر آراسیندا چوْخلو موشکوللر یارادیلدی. گۆنۆمۆزده قودسون وضعیتی، فیلیسطین-ایسراییل موناقیشه‌سی‌نین ان اؤنملی موشکوللریندن بیری اوْلاراق اؤزونو گؤستریر. ۱۹۴۸ عرب-ایسراییل ساواشیندا باتی قودس، ایسراییل طرفیندن اله کئچیریلن یئرلر آراسیندا دیر و اسکی قودس ایچینده اوْلماق اۆزره دوغو قودس، اوردون طرفیندن اله کئچیریلمیشدیر. ایسراییل ۱۹۶۷ ایلینده آلتی گونلوک ساواش نتیجه‌سینده دوغو قودسا گیریب، سوْنرادان ایشغال ائتدی.

گۆنۆمۆزده ایسراییل دؤولتی‌نین آنایاساسی، قودسو ایسراییلین “بؤلونمز باشکندی” اوْلاراق قبول ائدیر آمما بین الخالق توْپلوم، سوْن ایشغالی قبول ائتمییب دوغو قودسو، ایسراییل ایشغالی آلتیندا اوْلان فیلیسطین دؤولتی‌نین سرحدی اوْلاراق بیلیر و ایسراییلی بو باره‌ده دفعه‌لرجه محکوم ائدیب دیر. همچینین دژور اوْلاراق قودسدا آمریکا سیفارتی خاریخ سفیرلیک یوْخدور. فیلیسطین آمارلارینا گؤره ۲۰۸٫۰۰۰ موسلمان عرب، دوغو قودس دا یاشاماقدا دیر. آیریجا فیلیسطین دؤولتی ایشغال آلتیندا اوْلان دوغو قودسو اؤلکه‌نین باشکندی اعلان ائدیب آمما ایشغالدان دوْلایی دفاکتو اوْلاراق رام الله فیلیسطین باشکندی دیر. ایسراییلین بۆتون ایداری اوْرقانلاری قودسدا یئر آلماقدادیر. بۇنلارین آراسیندا کنست (ایسراییل مجلیسی)، جومهور باشقانی و باش‌باخان کؤشکلری و محکمه‌لر وار دیر. قودس عیبرانی بیلیم‌یوردو و ایسراییل موزه‌سی باشدا اوْلماق اۆزره، شهرده چوْخلو توریستی و تاریخی یئرلر ده وار دیر.

اورتا میصر شاهلیغینا عایید دوشمنلرین لیست‌لندیگی آنتیک یازیلاردا روشالیم آدلی بیر شهر آدی کئچر و بۇ آد قودس (اورشلیم) اوْلاراق بیلینیر. قودس، عبدی هیبانین آمارنا مکتوبلاریندا اوروشالیمین اوْلاراق کئچر. اورشلیم (عیبریجه: יְרוּשָׁלַיִם‎؛ یئروشالیم)، کیتاب موقدس‌‌دکی یشوع کیتابیندا ایلک دفعه اوْرتایا چیخار. بۇ فوْرم یئرو (تانری‌نین خیدمتینده اوْلان و تانریا اۇیان یئر) و شالیم (تانری) کلمه‌لرینین قاریشیمیدیر و تانری‌نین شهری آنلامینا گلیر. تانریا وئریلن شالیم آدی، سامی دیللری کؤکۆندن تؤردیگیندن، شالوْم (عیبریجه) و سلام (عربجه) باریش آنلامینا دا گلیر، بۇ ندن ایله اورشلیم شهرینه باریشین شهری ده دئییلیر. عربجه‌ده قودس، القُدس اوْلاراق کئچر و “موقدس“ آنلامینا گلیر.

تاریخ اؤنجه‌سی

شهرین گونئی-دوغوسوندا یئر آلان و داوود شهری اوْلاراق بیلینن تپه، قدیم قودسون ایلک اساسی‌نی ائحتیوا ائدیر. تقریباً ۶ ایلا ۷ مین ایل اؤنجه بۇ بؤلگه‌ده تاپیلان گیهوْن بولاغی یاخینلیقیندا یبوسی‌لر، بینالار قورموش و بۇ قدیم یئرلشیملرین قالینتیلاری میس چاغیندان قالما داش و پیشمیش توْپراق اثرلری شکلینده بیراخیلمیشدیر.

قدیم چاغ

اورتا چاغ

یئنی چاغ