اۇرمۇ گؤلۆ یا دا اۇرمیه گؤلۆ ایران'ین آذربایجان بؤلگهسینده، شرقی و غربی آذربایجان اوستانلارینین آراسیندا بیر گؤلدور.
ایرانین ایچریسینده یئرلَشن ان بؤیوک گؤلدور. سطحینین ساحهسی ۵۲۰۰ مۆربّع کیلومتردیر. ماکزیموم حدّی قوزئیدن گۆنئیه ۱۴۰، شرقدن غربه ایسه ۵۵ کیلومتردیر. ان درین نوقطهسی ۱۶ متردیر. گؤلده ۱۰۰-دن چوْخ آدا وار. بوُنلاردان ان بؤیوکلریندن بیرینده چینگیزخانین نوهسی هولاکوخان قبری یئرلشیر.
اۇرمۇ گؤلۆ | |
---|---|
موختصات | 37°42′N 45°22′E / 37.700°N 45.367°E 45°22′E / 37.700°N 45.367°E |
ماکسیموم. اوزونلوق | ۱۴۰ کیلومتر |
ماکسیموم. گئنیشلیک | ۵۵ کیلومتر |
مساحت | ۵۲۰۰ کیلومتر موربع |
معاهده رامسر | |
رسمی آدی | اۇرمیه گؤلۆ |
تصدیقلندی | ۲۳ ژوئن ۱۹۷۵ |
ایسناد نومرهسی | ۳۸ |
اوُرمو گؤلو ایرانین و آذربایجانین ان مشهور گؤلودور. اوْنون ساحهسی تخمیناً ۶۰۰۰ مۆربّع کیلومتردیر. کؤچری قوُشلار بوُ گؤلدن کؤچ زامانی فاصیله منطقهسی کیمی ایستیفاده ائدیرلر. فاصیلهسیز قوُراقلیق سببیندن اوُرمو گؤلو تدریجاً دایازلاشیر، ساحهسی ایسه آزالیر. بوُ ایسه تکجه بیتکیلره دئییل، همده حئیوانلارا منفی تأثیر گؤستریر. اطراف مۆحیط مسئلهلری اۆزره مۆتخصّیصلر قئید ائدیرلر کی، گؤلون خیلاصی اۆچون ایران حؤکومتی طرفیندن باشلانیلاجاق تدبیرلر هله کی، کیفایت دئییل. نه قدر کی، گئج دئییل، بوُ گؤلون قوُرویوب یوْخا چیخماسینین قارشیسی آلینمالیدیر.
۲۵۱٫۸۷۶ مۆربّع کیلومتردن آرتیق اوْلان اوُرمو گؤلونون سوُ تؤکولن حوضهسی تبریز، اوُرمو، خوْی، توُفارقان، ماراغا، قوْشاچای، سوْیوقبوُلاق، خانا، سالماس، اوشنو، و سوُلدوز بوُزقیرلارینا شامیلدیر. بوُ حوضه، آذربایجانین توْرپاقلارینین بئشده بیرینی یعنی ۲۰٪-ینی، و مونبیت توْرپاقلاری اوْلان، ان یاخشی و دیرلی اکین بؤلگهلریندن ساییلیر. اوُرمو گؤلونون ۵ میلیارد توْن پوْتاس، ۶۰ میلیون توْن پوْتاسیوم سولفات، ۲۴۰ میلیون توْن ماقنِزیوم، ۲۸ تون برومید، ۲۵۰ تون لیتیومون اوْلدوغو تخمین اوْلونور. ایندیلیکده ماراغانین ورجؤوو کندینده تیکیلمیش کاوه سودا زاوودو شۆشهنین ان اهمیتلی ماتئریالینین ایخراجی ایله مشغولدور. قئید ائتمک لازیمدیر کی، بوُ زاوود گؤلون ساکینلری اۆچون اهمیتلی تهلوکه منبعیدیر. بوُ زاوود اطراف مۆحیطی زهرلیگیر و گؤلو چیرکلندیریر. ۱۹۷۵-جی ایلده میلّی پارک اوْلموش اوُرمو گؤلو، آسیانین باتیسیندا داییم سوُ اوْلان ان بؤیوک گؤلدور. بوُ گؤلون آدالاریندا ۲۷ جۆر ممهلی حئیوان، ۴۱ جۆره سۆرونگن، ۲۱۲ جۆره قوش، ۷ جۆره سوُدا-قوُرودا یاشایان، ۲۶ جۆره بالیق یاشاییر. بوُ جانلیلارین وارلیغی و چئشیدلیلیگی اوُرمو گؤلونون یوُنسکو طرفیندن یاشام گزهگنینین دئپوسو آد آلماسیندا سبب اوْلوب. اوُرمو گؤلو اؤز گؤزل طبیعتی، و زیغینین معالیجوی اؤزللیگی ایله بیر چوْخلو توریستین آذربایجانا گلمهسینه ندن اوْلابیلیر. همده بوُ گؤلده یاشایان آرتیمیا اورمیانا (اوُرمو گؤلو آرتئمیاسی) آدلی چوْخ دیرلی برک-دریلی بوُ گؤلون اقتصادی دیرلرینی چوْخالدیر.
اوُرمو گؤلونون اۆزرینه سالینمیش کؤرپو اؤزلوگونده دیرلی بیر پلان اوْلسادا، اوْنون نئجه آپاریلماسیندا سوْرغو یئری وار. گؤلون یاخینلیغیندا یئرلَشن زنبیل داغینی سؤکوب گؤله تؤکمک ایله، ۱۹۷۹-جو ایلده تیکیلمهسینه باشلانان کؤرپو سوْندا ۲۰۰۸-جی ایلده بیرینجی فازی ایستیفادهیه وئریلدی؛ و کؤرپو اوزونتویله، گؤلو قوُزئی و گۆنئیه بؤلمکله (کؤرپونون ۲۰ گؤزو، گؤلده سوُیون جریانینی اوْلدوغو کیمی ایجاد ائدهبیلمیر)، گؤلون قوُروماماسی اۆچون ایلده ان آزی ۶٫۰۰۰٫۰۰۰٫۰۰۰ مۆکعب متر سوُیا احتیاجی وار؛ و میزان سو ایللردیر بوُ گؤله تؤکولمویور. بوُ گؤلون سوُیو اؤتن ۱۰ ایلده، ۶ متر درینلیگینده آزالیب. سو ۶ متر آزالماقلا، توتوم یاخلاشیق ۲۰٪ دالا چکیلیب؛ ائله کی تاریخ بوْیوندا سابیقهسی اوْلمایان بیر دوُرومدا، گؤلون ۹ آداسیندان بئشی قوُرولوغا یاپیشیب و حودوداً ۱۲۰٫۰۰۰ هکتار شوراکئت (دوُز چؤلو) یارانیب. بوُ گؤلده یاشاماقدا اوْلان آرتیمیا ساییسی طبیعی حالدا لیترده ۴۰۰۰ قدر اوْلا بیلدیگی حالدا، بوُگۆن آرتیمیانین ساییسی لیترده ۱ دانایا ائنمیشدیر. یئنه اوزوجوکله بوُ گۆن اوُرمو گؤلونون سوُیونون دوُزو لیتردی ۲۸۰–۳۰۰ قیراما چاتیر. اوُرمو گؤلونون ساحیللرینده گؤرونمکده اوْلان آغ رنگلی دوُزداشلاری لاپ آیدین تهلوکه علامتی ساییلا بلیر. دوُز قوُشلارین دیمدیگینده بئله قاندیل باغلاییر.
تۆرکیه ده یئرلَشن وان گؤلو، اوُرمو گؤلونون قوْنشولوغونداندیر، آنجاق اوْرا قوُروماقدا دئییل.
گؤلون قوُروماسینا ایکی اساس ندن ساییلیر:
یوُخاریدا ایشاره اوْلدوغو کیمی، بوُ نئچه ایلده اوُرمو گؤلونو قوُروماقدان قوُرتارماق اۆچون، مۆتخصیصلر، بیلیم آداملاری، آیدینلار، اؤیرنجیلر، ژوُرنالیستلر و خالق آراسیندا چوْخلو دانیشمالار و یازیشمالار اوْلوب و بیر سایی چؤزوم اؤنریلمیشدیر:
اورمو گؤلونون گئت-گئده قوروماغی، حکومت یئتکیلیلرین بۇ قونودا اویغون بیر ایش گؤرمهمکلری، و باشقا طرفدن گونده سو بندلرین آرتیریلماسی، گونئی آذربایجانین میلّی و چئوره فعاللار آراسیندا بۇ جدی شوبههنی یاراتمیشدیر کی اورمو گؤلونون قوروماسی بیر عمدی پروسسدیر؛ و بونا گؤره اؤزللیکله ۱۳۸۸جی ایلیندن، آردیجیل کوتلوی اعتراضلار اوْلونوبدور. دئمک اولار بۇ گؤستریلرین قایناغی تیراختور فوتبول کلوبونون یانداشلاری اوْلوبلار. اورمو گؤلونون قوروتدورماسینا اوْلان اعتراضلارین ان اؤنملیلری بونلاردان عبارتدیر:
* ۱۳. یاز ایلکی (فروردین)، ۱۳۸۹، (چؤل بایرامی گونو، سیزدک گونو)، اورمو و تبریز شهرلریندن گؤلون آراسینداکی کؤرپویه ساری آخیشماق: تیراختور یانلیلاری و باشقا فعاللار، ایستادیونلار و اینتئرنئت سایتلاریندا یاییلمیش بیلدیریلر ایله، اورمو گؤلونه اؤز دستکلرینی گؤسترمک اۆچون، قرار قویدولار یئنیگون (نوروز) بایرامینین ۱۳جو گونو (چؤل بایرامی)، بوتون آذربایجانلیلار تبریز و اورمو آراسیندا تیکیلمیش کؤرپونون اوستونه ییغیشماق ایله، گؤله بیر دولچا سو تؤکسونلر. آنجاق امنیتی قووهلر بئله بیر ایشه انگل یاراتماقلا، گؤل قیراغی و کؤرپو اوستونده اورمو گؤلونه دستک وئرن، مینلر اعتراضچی ایله چاتیشدیلار و بۇ آرادا بیر چوخو یارالاییب و ۲۰۰دن آرتیغی دا گؤز آلتینا آلیب، حبس ائتدیلر.
* ۱۳. یاز ایلکی (فروردین)، ۱۳۹۰، (چؤل بایرامی گونو، سیزدک گونو)، اورمو و تبریز کوچهلرینده اعتراض ائتمک: بیر ایلدن سوْنرا گینه ده ۱۳۹۰جی ایلین یاز ایلکی اعتراضلاری تیکرار اوْلوندو؛ آنجاق بۇ دؤنه، اورمو گؤلونون قوروماسینا اعتراض ائدنلر، تبریز و اورمونون ان اؤنملی نوقطهلرینه ییغیشدیلار. تبریزده آذربایجان مئیدانینا ییغیشیب بیاناتلارین اوخویوب، و "اورمو گؤلو سوسوزدو، آذربایجاناویانماسا اودوزدو" و "سددلری سیندیرین، اورمو گؤلون دولدورون" کیمی ایسلوقانلاری دئیهندن سوْنرا، آجیچایا سو بوشالدانلار، پولیس و انتظامی قووهلرینین باسقیسینا معروض قالیب، ۱۰لار اعتراضچی توتوقلاندیلار.
This article uses material from the Wikipedia تۆرکجه article اورمو گؤلو, which is released under the Creative Commons Attribution-ShareAlike 3.0 license ("CC BY-SA 3.0"); additional terms may apply (view authors). عکسی بللیلشدیریلمزسه، ایچیندهکیلر CC BY-SA 4.0 لیسانسی آلتیندادیلار. Images, videos and audio are available under their respective licenses.
®Wikipedia is a registered trademark of the Wiki Foundation, Inc. Wiki تۆرکجه (DUHOCTRUNGQUOC.VN) is an independent company and has no affiliation with Wiki Foundation.